Orzełek włochaty
| ||
| Hieraaetus pennatus[1] | ||
| (Gmelin, 1788) | ||
| ||
| Systematyka | ||
| Domena | eukarionty | |
| Królestwo | zwierzęta | |
| Typ | strunowce | |
| Podtyp | kręgowce | |
| Gromada | ptaki | |
| Podgromada | Neornithes | |
| Infragromada | neognatyczne | |
| Rząd | szponiaste | |
| Rodzina | jastrzębiowate | |
| Podrodzina | jastrzębie | |
| Plemię | Accipitrini | |
| Rodzaj | Hieraaetus | |
| Gatunek | orzełek włochaty | |
| Synonimy | ||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | ||
 | ||
| Zasięg występowania | ||
 letnie lęgowiska występuje przez cały rok przeloty zimowiska | ||
Orzełek włochaty, orzełek (Hieraaetus pennatus) – gatunek dużego, wędrownego ptaka drapieżnego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae).
Spis treści
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Areał tego orła w wyniku działalności człowieka uległ znacznemu rozproszeniu. Zamieszkuje Hiszpanię, południową Francję, wschodnią Europę (jej cieplejsze rejony), północno-zachodnią Afrykę, RPA, Azję Mniejszą i Azję Środkową, na wschód do Środkowej Syberii i północnej Mongolii, oraz północne Indie. Ptaki z populacji europejskiej zimują w Afryce subsaharyjskiej (na południe od Sahary), z azjatyckiej głównie na subkontynencie indyjskim[2]. Nie wyróżnia się podgatunków[2][5].
- W Polsce skrajnie nieliczny ptak lęgowy na wschodzie (5–10 par)[6]. Wynika to m.in. z tego, że Polska znajduje się na północnej granicy jego zasięgu. Najczęściej widywany jest w Puszczy Białowieskiej, Lubelszczyźnie, Bieszczadach i na Bagnach Biebrzańskich, gdzie prawdopodobnie gniazduje. W pozostałych regionach widywany sporadycznie. Należy do najrzadszych polskich ptaków drapieżnych. Przeloty odbywają się w kwietniu - maju (z tych miesięcy pochodzą najczęstsze obserwacje) oraz od sierpnia do września. W kraju spotyka się go jednak do końca listopada, a wyjątkowo w grudniu i lutym.
- W XIX wieku był w Polsce rzadkim ptakiem lęgowym (od ponad 100 lat nie stwierdzono lęgu zakończonego sukcesem), obecnie głównie zalatującym – w 2006 roku nie było go na liście awifauny krajowej. Wśród gatunków szponiastych jest najsłabiej poznany. O gniazdowaniu jedynie wyjątkowo świadczą gniazda, a znacznie częściej tylko obserwacje ptaków[7].
Charakterystyka[edytuj | edytuj kod]
Cechy gatunku[edytuj | edytuj kod]
Najmniejszy europejski orzeł. Wyróżnia się dwie formy barwne:
- jasną – jasnobrązowy wierzch z białawym spodem ciała oraz pokrywami podskrzydłowymi kontrastującymi z ciemnymi lotkami,
- ciemną – o ciemno, szaro-brązowym wierzchu z ciemnym lub rdzawobrązowym spodem. Widać rozjaśnienia na lotkach I rzędu, również ogon jest jaśniejszy. Występuje rzadziej. Forma mylona jest czasem z ciemnym myszołowem (podobnej wielkości) lub kanią czarną.
Różnią się one jednak głównie spodem ciała, ale u obu na barkówkach i wierzchu skrzydeł są płowe plamy. Formy pośrednie nie są tak częste, jak u myszołowa. Obie formy mogą się ze sobą krzyżować, ale potomstwo posiada ubarwienie jednego z rodziców, a nie upierzenie pośrednie. Upierzenie obu płci jednakowe, lecz samica jest znacznie większa od samca. Wierzch ciała szarobrunatny, potylica i kark rudy, spód biały lub brązowy, rzadziej rdzawy (w zależności od odmiany barwnej) z podłużnymi ciemnymi plamami (najciemniejsze osobniki mają plamy niewidoczne). Końce skrzydeł mają wyraźnie palczasty kształt, a przy locie są skierowane lekko do tyłu. Ogon szary, lotki ciemne. Dziób ciemny, nogi żółte. W powietrzu wykorzystuje prądy termiczne.
- Jest wielkości myszołowa, choć po dużej głowie szybko daje się rozpoznać orła. Ma też dłuższe skrzydła, ogon i smuklejszą sylwetkę. Podobny, choć nieco większy, jest orzełek południowy. Podobnie jak inne orły, ma opierzone nogi aż do placów.
Wymiary średnie[edytuj | edytuj kod]
- Długość ciała
- 42–51 cm[2]
- Rozpiętość skrzydeł
- 113–138 cm[2]
- Waga
- samce 510–770 g, samice 840–1250 g[2]
Biotop[edytuj | edytuj kod]
Lasy liściaste i mieszane o dużej powierzchni, doliny rzeczne między wzgórzami, stoki górskie. W północnych częściach zasięgu preferuje niżej położone tereny nizin o charakterze lasostepu z rozległymi i starymi przerzedzonymi lasami, bo to gatunek ciepłolubny. Południowe populacje można spotkać nawet przy górnej granicy lasu w górach, ale musi on graniczyć z otwartymi przestrzeniami.
Okres lęgowy[edytuj | edytuj kod]
Toki[edytuj | edytuj kod]
Nim orzełki przylecą na lęgowiska, wykonują specyficzny lot godowy o gwałtownych wzlotach, z pikowaniem i nawrotami. Jako ptak terytorialny zawzięcie broni swojego rewiru gniazdowego przed innymi gatunkami szponiastymi. W sezonie lęgowym orzełki przebywają w parach, ale poza nim są ptakami o samotniczym trybie życia. To ptaki monogamiczne, choć co roku mogą kojarzyć się w pary z innymi osobnikami (choć czasem z wcześniejszym partnerem z poprzedniego okresu lęgowego).
Gniazdo[edytuj | edytuj kod]
Na wysokim, zazwyczaj liściastym drzewie. Wyjątkowo, gdy brakuje zadrzewień, ulokowane na skalnej półce (zwłaszcza w górach). Tworzy platformę, wyścieloną zielonymi gałązkami. Orzełek chętnie też przejmuje gniazda innych większych ptaków.
Jaja[edytuj | edytuj kod]
W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju zazwyczaj dwa białawe, słabo nakrapiane jaja.
Wysiadywanie i wychowywanie piskląt[edytuj | edytuj kod]
Jaja wysiadywane są od zniesienia pierwszego jaja przez okres około 37 dni przez obydwoje rodziców. Przeważnie jednak to samica siedzi na jajach i potem wychowuje młode. Pomoc ze strony samca jest niewielka, głównie sprowadza się do przynoszenia do gniazda świeżego pokarmu. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 53 dniach.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Małe i średnie ssaki oraz ptaki. Rzadziej chwyta gady (preferuje jaszczurki) i duże owady. Wyjątkowo jednak potrafi złapać ptaka rozmiarów kury domowej i ssaka o gabarytach dzikiego królika, susła, wiewiórki. Wśród ptaków najczęściej ofiarami są kuropatwy, gołębie i ptaki wróblowe. Orzełkowi zdarza się też plądrować gniazda ptaków.
Dieta i sposób łowienia podobne są do preferencji krogulca. W czasie polowania czatuje w koronie drzewa na zdobycz, a gdy zauważy ofiarę odpowiedniej wielkości, nagle atakuje ją, świetnie manewrując w pogoni między gałęziami drzew za ptakami śpiewającymi. Na terenach otwartych, jak łąki, pola, łowi głównie gryzonie, nagle spadając na nie z powietrza.
Ochrona[edytuj | edytuj kod]
W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą. Wymaga ochrony czynnej, tym bardziej, że kraj leży na granicy zasięgu lęgowego tego drapieżnego ptaka. Wokół gniazd orzełków obowiązuje strefa ochronna: przez cały rok w promieniu do 100 m, a okresowo (od 1.02 do 31.08) – w promieniu do 500 m od gniazda[8]. Miejsca rozrodu podlegają zatem ochronie strefowej. W Dyrektywie ptasiej uznany za krytycznie zagrożony z powodu skrajnie niewielkiej populacji położonej na granicy zasięgu gatunku.
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Aquila clanga, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.) [dostęp 2013-02-03]
- ↑ a b c d e f Orta, J., Boesman, P. & Marks, J.S.: Booted Eagle (Hieraaetus pennatus). W: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-16].
- ↑ Orzełek (Hieraaetus pennatus) (Gmelin, 1788) (pol.). Avibase. [dostęp 9 stycznia 2011].
- ↑ Hieraaetus pennatus. Czerwona księga gatunków zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (ang.).
- ↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Hoatzin, New World vultures, Secretarybird, raptors (ang.). IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-16].
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 246. ISBN 83-919626-1-X.
- ↑ Michał Radziszewski: Ptaki Polski. Warszawa: Carta Blanca, 2011. ISBN 978-83-7705-093-4.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Pavel Vasak: Ptaki leśne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-28-X.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Hieraaetus pennatus (Orzełek). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 253–255. ISBN 83-86564-43-1.
