Pacyfikacja Bołszowców i Słobódki Bołszowieckiej
49°11′08″N 24°44′47″E/49,185556 24,746389| Państwo |
Polska pod okupacją III Rzeszy |
|---|---|
| Miejsce | |
| Data |
14 lutego 1944 |
| Liczba zabitych |
187–329 |
| Typ ataku |
egzekucja przez rozstrzelanie |
| Sprawca | |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
| 49°11′08″N 24°44′47″E/49,185556 24,746389
| |
Pacyfikacja Bołszowców i Słobódki Bołszowieckiej – masowy mord na ukraińskiej ludności, połączony z niszczeniem mienia, dokonany przez okupantów niemieckich oraz ich kolaborantów 14 marca 1944 roku. Pacyfikacja była odwetem za zabicie przez Ukraińców funkcjonariuszy Kripo, którzy przybyli do Bołszowców i Słobódki Bołszowieckiej w związku z wcześniejszymi mordami banderowców na Polakach.
Przyczyna pacyfikacji[edytuj | edytuj kod]
Na początku 1944 roku ukraińscy nacjonaliści zintensyfikowali antypolską czystkę etniczną na terenach okupowanego województwa stanisławowskiego. Między innymi 5 lutego zamordowano od 19 do 35 Polaków w Słobódce Bołszowieckiej. 29 lutego do podobnego napadu na Polaków doszło w sąsiednich Bołszowcach.
Okupant niemiecki wszczął śledztwo w związku ze zbrodniami na Polakach w Słobódce Bołszowieckiej i Bołszowcach. 8 marca do obu miejscowości przyjechali funkcjonariusze Kripo, na których nacjonaliści ukraińscy urządzili zasadzkę. Zginęło czterech policjantów - Niemiec i trzech Polaków. Ich zabicie było bezpośrednią przyczyną pacyfikacji[1].
Przebieg mordu[edytuj | edytuj kod]
14 marca 1944 roku do Bołszowców i Słobódki Bołszowieckiej przyjechała ze Stanisławowa niemiecka ekspedycja karna. Przybysze dokonali selekcji ludności na Ukraińców i Polaków. Pierwszych zamknięto w cerkwi, drugich – w kościele. Strzelano do osób, które uciekały, rozstrzeliwano tych, których złapano w trakcie ucieczki. Jednocześnie trwał rabunek mienia (m.in. koni i bydła) i podpalanie ukraińskich zabudowań. 38 ukrywających się osób, w większości kobiet i dzieci, udusiło się w piwnicy jednego z podpalonych domów. Dochodziło także do gwałtów na kobietach[1].
Część ukraińskich mężczyzn po wyprowadzeniu z cerkwi została rozstrzelana na miejscu. Kolejnych (według różnych wersji od 85 do 100 lub ponad 100) aresztowano i zabrano do Stanisławowa, gdzie prawie wszyscy zostali rozstrzelani; do domów wróciło jedynie pięciu[1][2].
Zasadniczo Polaków podczas pacyfikacji nie zabijano. Zginęło jednak polskie małżeństwo Starczewskich, ludzi w podeszłym wieku, którzy podali się za Ukraińców sądząc, że napad jest dziełem oddziału ukraińskiego. Ponadto spaliły się niektóre polskie zabudowania przylegające do podpalonych zagród ukraińskich. Polacy zostali wypuszczeni z kościoła po zakończeniu pacyfikacji. W obawie o życie niebawem całkowicie opuścili oni Bołszowce i Słobódkę Bołszowiecką przenosząc się do Stanisławowa[1][3].
Policjanci ukraińscy z miejscowego posterunku zachowywali się biernie podczas zbrodni na swoich rodakach. Nieudaną próbę odbicia zakładników zabieranych do Stanisławowa podjął oddział SKW[1].
Pacyfikacja zakończyła się około godziny 16.00. Sprawcy odjechali pociągiem do Stanisławowa[1].
Według raportu ukraińskiego 280 Ukraińców zginęło w Bołszowcach, a 49 w Słobódce Bołszowieckiej. Ponadto wiele osób zostało rannych. W Słobódce Bołszowieckiej spłonęło 112 budynków. Dane sowieckie o ofiarach pacyfikacji zebrane jeszcze w 1944 roku mówią o 139 zabitych w Bołszowcach i 48 zabitych w Słobódce Bołszowieckiej[1][2].
Grzegorz Hryciuk twierdzi, że pacyfikacją objęto także Bołszów, jednak nie podaje żadnych szczegółów odnośnie jej przebiegu w tej miejscowości[2].
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Współcześnie (2019 rok) ofiary pacyfikacji upamiętnia pomnik w Bołszowcach wzniesiony staraniem proboszcza miejscowej parafii greckokatolickiej[4]. Napis na pomniku jako sprawców zbrodni wskazuje niemieckich nazistów i, bezpodstawnie, Polaków („polskich szowinistów”)[5][6]. Według Damiana Markowskiego w skład ekspedycji karnej wchodzili funkcjonariusze Gestapo ze Stanisławowa, żandarmi oraz Kałmucy i Uzbecy służący w jednostkach kolaboracyjnych[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h Markowski 2023 ↓, s. 231–232
- ↑ a b c Hryciuk 2005 ↓, s. 239
- ↑ Kulińska 2001 ↓, s. 446.
- ↑ Marecki 2020 ↓, s. 168.
- ↑ Тетяна Хоронжук: Більшівці: святе місце з кривавим минулим. risu.ua, 2019-08-25. [dostęp 2023-10-14]. (ukr.).
- ↑ У Більшівцях вміють пам’ятати. gk-press.if.ua, 2021-10-23. [dostęp 2023-10-14]. (ukr.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Grzegorz Hryciuk: Przemiany narodowościowe i ludnościowe w Galicji Wschodniej i na Wołyniu w latach 1931-1948. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2005. ISBN 83-7441-121-X.
- Lucyna Kulińska: Dzieje Komitetu Ziem Wschodnich na tle losów ludności polskich Kresów w latach 1943-1947. T. II. Kraków: 2001. ISBN 83-858-27-72-2.
- Józef Marecki: Misterium Iniquitatis. Osoby duchowne i zakonne obrządku łacińskiego zamordowane przez ukraińskich nacjonalistów w latach 1939-1945. Kraków: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Krakowie, Wydawnictwo UNUM, 2020. ISBN 978-83-7643-184-0.
- Damian Karol Markowski: W cieniu Wołynia. „Antypolska akcja” OUN i UPA w Galicji Wschodniej 1943-1945. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2023. ISBN 978-83-08-08166-2.