Uzbecy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Uzbecy
Oʻzbeklar
Mahmud Ghaznavi.jpgTamerlan.jpgStamps of Uzbekistan, 2009-03.jpgAlisher Navoiy's Portrait.jpgBabur.2.jpgIslam Karimov (2009)-red.jpgAlisher Usmanov podium 2013 Fencing WCH SMS-IN t204812.jpgAbdul Rashid Dostum VOA Jan 22 2002 retouched.jpgRashvan Irmatov.jpgSafin shukhrat 20081120 olympiade dresden.jpgIroda Tulyaganova 1.jpgLilya-Bekirova.jpgLola Yuldasheva (23.03.2012).jpgOdil Ahmedov Anzhi.jpg
Mahmud z Ghazny[1], Dżalal ad-Din Manguberti, Timur Chromy, Uług Beg[2], Ali Szer Nizamaddin Nawoi[3], Babur[4], Fajzulla Chodżajew, Islom Karimov, Aliszer Usmanow, Abdul Raszid Dostum, Ravshan Ermatov, Shuhrat Safin, Rustam Qosimjonov, Iroda Tulyaganova, Lilya Bekirova, Lola Yoʻldosheva, Odil Ahmedov, Rahmonberdi Madazimov[5][6]
Liczebność ogółem 30–40 mln
Regiony zamieszkania  Uzbekistan: 24,9 mln(2014)[7]
 Afganistan: 2,6 mln[8]
 Tadżykistan: 1,1 mln[9]
 Kirgistan: 816 219 (2013)[10]
 Kazachstan: 470 tys.[11]
 Arabia Saudyjska: 300.000–2,7 mln.
 Rosja: 289 862 (2010)
 Turkmenistan: 250 tys.[12]
 Pakistan: 70 tys.[13]
 Ukraina: 12 400[14]
 Chiny: 10 569 (2010)[15]
 Australia: 4 997
 Stany Zjednoczone: 4 930
 Białoruś: 1593 (2009)[16]
 Łotwa: 908 (2014)[17]
 Mongolia: 260 (2010)[18]
Języki uzbecki
Główne religie islam sunnicki
Pokrewne grupy etniczne ludy tureckie
Tradycyjny strój uzbecki

Uzbecy – najliczniejszy naród Azji Środkowej[19] zamieszkujący Uzbekistan, a także sąsiednie państwa Afganistan, Tadżykistan, Kirgistan, Turkmenistan i Kazachstan oraz chiński region autonomiczny Sinciang.

Pochodzenie[edytuj | edytuj kod]

Uzbecy wywodzą się z części turko-mongolskiej Białej Ordy rządzonej przez ród Szejbanidów, która po pewnym czasie została sturkizowana. W XIV wieku grupa ta przyjęła nazwę Uzbecy, której pochodzenie jest niejasne; być może wywodzi się ona od imienia chana Złotej Ordy Ozbega (1313–1341)[20] Inne teorie mówią, że nazwa pochodzi od wyrażenia oʻz bek, oznaczającego rządzący sobą.

Liczebność i rozmieszczenie[edytuj | edytuj kod]

Historyczna populacja Uzbeków w poszczególnych republikach radzieckich na podstawie radzieckich spisów ludności:

1926 1939 1959 1970 1979 1989
Uzbecka SRR 3,467,226 (73.0%) 4,804,096 (65.1%) 5,038,273 (62.2%) 7,733,541 (64.7%) 10,569,007 (68.7%) 14,142,475 (71.4%)
Tadżycka SRR 175,627 (21.2%) 353,478 (23.8%) 454,433 (23.0%) 665,662 (23.0%) 873,199 (22.9%) 1,197,841 (23.5%)
Kirgiska SRR 110,463 (11.1%) 151,551 (10.4%) 218,640 (10.6%) 332,638 (11.3%) 426,194 (12.1%) 550,096 (12.9%)
Turkmeńska SRR 104,971 (10.5%) 107,451 (8.6%) 125,231 (8.3%) 179,498 (8.3%) 233,730 (8.5%) 317,333 (9.0%)
Kazachska SRR 129,407 (2.1%) 120,655 (2.0%) 136,570 (1.5%) 207,514 (1.6%) 263,295 (1.8%) 332,017 (2.0%)
Rosyjska FSRR 942 (0.00%) 16,166 (0.01%) 29,512 (0.03%) 61,588 (0.05%) 72,385 (0.05%) 126,899 (0.09%)

  •      Uzbecy w Afganistanie

Historia[edytuj | edytuj kod]

Za panowania chana Abu al-Chajr-chana (1428–1468) Uzbecy przenieśli się na tereny w dolnym biegu Syr-darii i zaczęli interweniować w walki pomiędzy poszczególnymi gałęziami Timurydów, co pozwoliło im w swoich łupieżczych wyprawach docierać do Chorezmu i Transoksanii. Państwo Uzbeków rozpadło się po śmierci Abu al-Chajr-chana, jednak jego restauracji dokonał jego wnuk, Muhammad Szejbani (1500–1510), któremu udało się opanować większość Azji Środkowej. Stopniowo Uzbecy przemieszali się z innymi tureckojęzycznymi ludami tego regionu, zarówno koczowniczymi, jak i osiadłymi, które przejęły od nich ich nazwę.

Kultura[edytuj | edytuj kod]

Dominującą religią jest islam. Główne zajęcia to rolnictwo, handel, rzemiosło oraz hodowla zwierząt[19].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Грум-Гржимайло Г. Е. Западная Монголия и Урянхайский край. Том 2. Ленинград, 1926, стр. 391.
  2. ↑ http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Ulugh+Beg(also Ulugh Beg; real name, Muhammad Taragay). Born Mar. 22, 1394; died Oct. 27, 1449. Uzbek astronomer and mathematician.
  3. ↑ http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Navoi,+Nizamaddin+Mir+Alisher (Nizam al-Din Mir Ali Shir Navai). Born Feb. 9, 1441, in Herat; died there Jan. 3, 1501. Uzbek poet, thinker, and statesman.
  4. ↑ http://liv.piramidin.com/belas/Doil/soprikosnoweniie.htm Захиреддин Мухаммед Бабур (1483–1530) – великий узбекский поэт, а также падишах Индии, основатель государства Великих Моголов, потомок Тимура (Тамерлана), в 1526–27 гг. завоевал большую часть Северной Индии.
  5. ↑ Centrasia Persons.
  6. ↑ Site Suspended - This site has stepped out for a bit, n.ziyouz.com [dostęp 2018-06-03].
  7. ↑ Özbəkistan Dövlətinin Statistika Komitəsinin rəsmi məlumatlarına əsasən Özbəkistan əhalisnin 81,7%-ni özbəklər təşkil edir və 1 yanvar 2014-cü il tarixinə Özbəkistan əhalisnin sayı 30 492 800 nəfərdir. Bu məlumatlara nəzərə alınaraq Özbəkistanda təxminən 24 milyon 912 min 600 nəfər özbəyin yaşadığı ehtimal edilir.
  8. ↑ CIA World Factbook – Afghanistan.
  9. ↑ CIA World Factbook – Tajikistan.
  10. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2009-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-06)].
  11. ↑ Ethnic groups in Kazakhstan, official estimation 2010-01-01 based on National Census 2009. [dostęp 2011-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-08)].
  12. ↑ CIA World Factbook – Turkmenistan.
  13. ↑ Afghan Refugees: Current Status and Future Prospects.
  14. ↑ State Statistics Committee of Ukraine: The distribution of the population by nationality and mother tongue. [dostęp 2011-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-01)].
  15. ↑ Chinese National Minorities.
  16. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2010-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)].
  17. ↑ http://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/01072013/01.01.2014/ISVN_Latvija_pec_TTB_VPD.pdf
  18. ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2013-10-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-25)].
  19. ↑ a b Obyczaje, języki, ludy świata. Encyklopedia PWN, Warszawa 2007, s. 791.
  20. ↑ Encyclopaedia Britannica, Uzbekistan, The early Uzbeks.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Obyczaje, języki, ludy świata. Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Mniejszości narodowe w Chińskiej Republice Ludowej
  • Oficjalnie uznane mniejszości narodowe

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Uzbecy&oldid=64478685”