Uzbecy
| ||
     -red.jpg)       .jpg)  
| ||
| Mahmud z Ghazny[1], Dżalal ad-Din Manguberti, Timur Chromy, Uług Beg[2], Ali Szer Nizamaddin Nawoi[3], Babur[4], Fajzulla Chodżajew, Islom Karimov, Aliszer Usmanow, Abdul Raszid Dostum, Ravshan Ermatov, Shuhrat Safin, Rustam Qosimjonov, Iroda Tulyaganova, Lilya Bekirova, Lola Yoʻldosheva, Odil Ahmedov, Rahmonberdi Madazimov[5][6] | ||
| Liczebność ogółem | 30–40 mln | |
| Regiony zamieszkania |  Uzbekistan: 24,9 mln(2014)[7] Afganistan: 2,6 mln[8] Tadżykistan: 1,1 mln[9] Kirgistan: 816 219 (2013)[10] Kazachstan: 470 tys.[11] Arabia Saudyjska: 300.000–2,7 mln. Rosja: 289 862 (2010) Turkmenistan: 250 tys.[12] Pakistan: 70 tys.[13] Ukraina: 12 400[14] Chiny: 10 569 (2010)[15] Australia: 4 997 Stany Zjednoczone: 4 930 Białoruś: 1593 (2009)[16] Łotwa: 908 (2014)[17] Mongolia: 260 (2010)[18]
| |
| Języki | uzbecki | |
| Główne religie | islam sunnicki | |
| Pokrewne grupy etniczne | ludy tureckie | |
 Multimedia w Wikimedia Commons
| ||
Uzbecy – najliczniejszy naród Azji Środkowej[19] zamieszkujący Uzbekistan, a także sąsiednie państwa Afganistan, Tadżykistan, Kirgistan, Turkmenistan i Kazachstan oraz chiński region autonomiczny Sinciang.
Spis treści
Pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
Uzbecy wywodzą się z części turko-mongolskiej Białej Ordy rządzonej przez ród Szejbanidów, która po pewnym czasie została sturkizowana. W XIV wieku grupa ta przyjęła nazwę Uzbecy, której pochodzenie jest niejasne; być może wywodzi się ona od imienia chana Złotej Ordy Ozbega (1313–1341)[20] Inne teorie mówią nazwa że pochodzi od wyrażenia oʻz bek, oznaczającego rządzący sobą.
Liczebność i rozmieszczenie[edytuj | edytuj kod]
Historyczna populacja Uzbeków w poszczególnych republikach radzieckich na podstawie radzieckich spisów ludności:
| 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Uzbecka SRR | 3,467,226 (73.0%) | 4,804,096 (65.1%) | 5,038,273 (62.2%) | 7,733,541 (64.7%) | 10,569,007 (68.7%) | 14,142,475 (71.4%) |
| Tadżycka SRR | 175,627 (21.2%) | 353,478 (23.8%) | 454,433 (23.0%) | 665,662 (23.0%) | 873,199 (22.9%) | 1,197,841 (23.5%) |
| Kirgiska SRR | 110,463 (11.1%) | 151,551 (10.4%) | 218,640 (10.6%) | 332,638 (11.3%) | 426,194 (12.1%) | 550,096 (12.9%) |
| Turkmeńska SRR | 104,971 (10.5%) | 107,451 (8.6%) | 125,231 (8.3%) | 179,498 (8.3%) | 233,730 (8.5%) | 317,333 (9.0%) |
| Kazachska SRR | 129,407 (2.1%) | 120,655 (2.0%) | 136,570 (1.5%) | 207,514 (1.6%) | 263,295 (1.8%) | 332,017 (2.0%) |
| Rosyjska FSRR | 942 (0.00%) | 16,166 (0.01%) | 29,512 (0.03%) | 61,588 (0.05%) | 72,385 (0.05%) | 126,899 (0.09%) |
Uzbecy w Afganistanie
Historia[edytuj | edytuj kod]
Za panowania chana Abu al-Chajr-chana (1428–1468) Uzbecy przenieśli się na tereny w dolnym biegu Syr-darii i zaczęli interweniować w walki pomiędzy poszczególnymi gałęziami Timurydów, co pozwoliło im w swoich łupieżczych wyprawach docierać do Chorezmu i Transoksanii. Państwo Uzbeków rozpadło się po śmierci Abu al-Chajr-chana, jednak jego restauracji dokonał jego wnuk, Muhammad Szejbani (1500–1510), któremu udało się opanować większość Azji Środkowej. Stopniowo Uzbecy przemieszali się z innymi tureckojęzycznymi ludami tego regionu, zarówno koczowniczymi, jak i osiadłymi, które przejęły od nich ich nazwę.
Kultura[edytuj | edytuj kod]
Dominującą religią jest islam. Główne zajęcia to rolnictwo, handel, rzemiosło oraz hodowla zwierząt[19].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Грум-Гржимайло Г. Е. Западная Монголия и Урянхайский край. Том 2. Ленинград, 1926, стр. 391.
- ↑ http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Ulugh+Beg(also Ulugh Beg; real name, Muhammad Taragay). Born Mar. 22, 1394; died Oct. 27, 1449. Uzbek astronomer and mathematician.
- ↑ http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Navoi,+Nizamaddin+Mir+Alisher (Nizam al-Din Mir Ali Shir Navai). Born Feb. 9, 1441, in Herat; died there Jan. 3, 1501. Uzbek poet, thinker, and statesman.
- ↑ http://liv.piramidin.com/belas/Doil/soprikosnoweniie.htm Захиреддин Мухаммед Бабур (1483–1530) – великий узбекский поэт, а также падишах Индии, основатель государства Великих Моголов, потомок Тимура (Тамерлана), в 1526–27 гг. завоевал большую часть Северной Индии.
- ↑ Centrasia Persons.
- ↑ Site Suspended - This site has stepped out for a bit, n.ziyouz.com [dostęp 2018-06-03].
- ↑ Özbəkistan Dövlətinin Statistika Komitəsinin rəsmi məlumatlarına əsasən Özbəkistan əhalisnin 81,7%-ni özbəklər təşkil edir və 1 yanvar 2014-cü il tarixinə Özbəkistan əhalisnin sayı 30 492 800 nəfərdir. Bu məlumatlara nəzərə alınaraq Özbəkistanda təxminən 24 milyon 912 min 600 nəfər özbəyin yaşadığı ehtimal edilir.
- ↑ CIA World Factbook – Afghanistan.
- ↑ CIA World Factbook – Tajikistan.
- ↑ [1].
- ↑ Ethnic groups in Kazakhstan, official estimation 2010-01-01 based on National Census 2009. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-09-10)].
- ↑ CIA World Factbook – Turkmenistan.
- ↑ Afghan Refugees: Current Status and Future Prospects.
- ↑ State Statistics Committee of Ukraine: The distribution of the population by nationality and mother tongue. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-27)].
- ↑ Chinese National Minorities.
- ↑ [2].
- ↑ [3].
- ↑ [4].
- ↑ a b Obyczaje, języki, ludy świata. Encyklopedia PWN, Warszawa 2007, s. 791.
- ↑ Encyclopaedia Britannica, Uzbekistan, The early Uzbeks.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Obyczaje, języki, ludy świata. Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
| |||||||||||
