Uzbecy
 Tradycyjny strój uzbecki | |
| Populacja |
30–40 mln |
|---|---|
| Miejsce zamieszkania |
Uzbekistan: 24,9 mln(2014)[1] |
| Język | |
| Religia | |
| Grupa | |
Uzbecy (uzb. Oʻzbeklar) – naród turecki, najliczniejszy z narodów zamieszkujących Azję Środkową[13]. Uzbecy zamieszkują głównie Uzbekistan, a także sąsiednie państwa Afganistan, Tadżykistan, Kirgistan, Turkmenistan i Kazachstan oraz chiński region autonomiczny Sinciang.
Pochodzenie[edytuj | edytuj kod]
Uzbecy wywodzą się z części turko-mongolskiej Białej Ordy rządzonej przez ród Szejbanidów, która po pewnym czasie została sturkizowana. W XIV wieku grupa ta przyjęła nazwę Uzbecy, której pochodzenie jest niejasne; być może wywodzi się ona od imienia chana Złotej Ordy Ozbega (1313–1341)[14]. Inne teorie mówią, że nazwa pochodzi od wyrażenia oʻz bek, oznaczającego „rządzący sobą”.
Liczebność i rozmieszczenie[edytuj | edytuj kod]
Historyczna populacja Uzbeków w poszczególnych republikach radzieckich na podstawie radzieckich spisów ludności:
| 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Uzbecka SRR | 3,467,226 (73.0%) | 4,804,096 (65.1%) | 5,038,273 (62.2%) | 7,733,541 (64.7%) | 10,569,007 (68.7%) | 14,142,475 (71.4%) |
| Tadżycka SRR | 175,627 (21.2%) | 353,478 (23.8%) | 454,433 (23.0%) | 665,662 (23.0%) | 873,199 (22.9%) | 1,197,841 (23.5%) |
| Kirgiska SRR | 110,463 (11.1%) | 151,551 (10.4%) | 218,640 (10.6%) | 332,638 (11.3%) | 426,194 (12.1%) | 550,096 (12.9%) |
| Turkmeńska SRR | 104,971 (10.5%) | 107,451 (8.6%) | 125,231 (8.3%) | 179,498 (8.3%) | 233,730 (8.5%) | 317,333 (9.0%) |
| Kazachska SRR | 129,407 (2.1%) | 120,655 (2.0%) | 136,570 (1.5%) | 207,514 (1.6%) | 263,295 (1.8%) | 332,017 (2.0%) |
| Rosyjska FSRR | 942 (0.00%) | 16,166 (0.01%) | 29,512 (0.03%) | 61,588 (0.05%) | 72,385 (0.05%) | 126,899 (0.09%) |
Uzbecy w Afganistanie
Historia[edytuj | edytuj kod]
Za panowania chana Abu al-Chajr-chana (1428–1468) Uzbecy przenieśli się na tereny w dolnym biegu Syr-darii i zaczęli interweniować w walki pomiędzy poszczególnymi gałęziami Timurydów, co pozwoliło im w swoich łupieżczych wyprawach docierać do Chorezmu i Transoksanii. Państwo Uzbeków rozpadło się po śmierci Abu al-Chajr-chana, jednak jego restauracji dokonał jego wnuk, Muhammad Szejbani (1500–1510), któremu udało się opanować większość Azji Środkowej. Stopniowo Uzbecy przemieszali się z innymi tureckojęzycznymi ludami tego regionu, zarówno koczowniczymi, jak i osiadłymi, które przejęły od nich ich nazwę.
Kultura[edytuj | edytuj kod]
Dominującą religią jest islam. Główne zajęcia to rolnictwo, handel, rzemiosło oraz hodowla zwierząt[13].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Özbəkistan Dövlətinin Statistika Komitəsinin rəsmi məlumatlarına əsasən Özbəkistan əhalisnin 81,7%-ni özbəklər təşkil edir və 1 yanvar 2014-cü il tarixinə Özbəkistan əhalisnin sayı 30 492 800 nəfərdir. Bu məlumatlara nəzərə alınaraq Özbəkistanda təxminən 24 milyon 912 min 600 nəfər özbəyin yaşadığı ehtimal edilir.
- ↑ CIA World Factbook – Afghanistan. cia.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-20)]..
- ↑ CIA World Factbook – Tajikistan. cia.gov. [zarchiwizowane z tego adresu (2001-03-31)]..
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2009-02-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-02-06)].
- ↑ Ethnic groups in Kazakhstan, official estimation 2010-01-01 based on National Census 2009. [dostęp 2011-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-08)].
- ↑ CIA World Factbook – Turkmenistan.
- ↑ Afghan Refugees: Current Status and Future Prospects.
- ↑ State Statistics Committee of Ukraine: The distribution of the population by nationality and mother tongue. [dostęp 2011-06-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-12-01)].
- ↑ Chinese National Minorities.
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2010-09-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-18)].
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2014-03-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-27)].
- ↑ Zarchiwizowana kopia. [dostęp 2013-10-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-10-25)].
- ↑ a b Obyczaje, języki, ludy świata. Encyklopedia PWN, Warszawa 2007, s. 791.
- ↑ Uzbekistan, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-10-05] (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Obyczaje, języki, ludy świata. Encyklopedia PWN, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
- Oficjalnie uznane mniejszości narodowe
