Tekst źródłowy strony Pojęcia związane z go

'''Pojęcia związane z go''' – specyficzna terminologia stosowana w grze [[go]]. 

W [[Polska|Polsce]] na ogół stosuje się terminy wywodzące się z [[Język japoński|języka japońskiego]], jednak w niektórych przypadkach lepiej przyjęły się nazwy polskie lub angielskie.

== Lista pojęć ==

=== Aji ===
{{nihongo|'''Aji'''|味|4=dosł. smak, potencjał|5=}} - potencjał, jaki posiada dany kamień lub grupa kamieni, który może się zrealizować później w trakcie gry. Struktura może mieć ''dobre Aji'' albo ''złe Aji'' w zależności od tego czy posiada atut czy słabość<ref>{{Cytuj |autor = Charalampos Kapolos |tytuł = A Go Guide from a Begginer |data = 2019-09-07 |data dostępu = 2023-09-15 |isbn = 978-618-00-0799-3 |s = 31 |url = https://www.gobook.eu/pdf/A%20Go%20guide%20by%20a%20beginner%20-%20colour%20version.pdf |język = en}}</ref>.

=== Atari ===
<center>
{{Goban 5x5
 |podpis = <small>Biały w atari</small>
<!-- a b c d e
 1 -->| | | | | <!-- 1
 2 -->| | |X| | <!-- 2
 3 -->| |b|w|b| <!-- 3
 4 -->| | |b| | <!-- 4
 5 -->| | | | | <!-- 5
       a b c d e
-->
|24|u= |d= |l= |r=}}
</center>

{{nihongo|'''Atari'''|当たり}} - Kamień lub grupa kamieni z jednym ''[[#Oddech|oddechem]]''<ref name="KRASZEK" />.

=== Byō-yomi ===

{{Nihongo|'''Byō-yomi'''|秒読み|4=dosł. odliczanie}} - Dodatkowy czas gry liczony po wyczerpaniu czasu podstawowego. Wyczerpanie czasu ''byō-yomi'' jest równoważne z przegraniem gry przez czas. W tradycyjnym (japońskim) byō-yomi gracz dostaje na każdy ruch pewną ilość czasu (np. 10 [[sekunda|sekund]]) i przy kolejnym ruchu ten czas liczy się od początku. 

Zwykle ustala się kilka okresów ''byō-yomi'' – jeżeli gracz wyczerpie przy danym ruchu czas pierwszego okresu, to zaczyna być liczony czas kolejnego okresu. Wyczerpany okres ''byō-yomi'' nie odtwarza się przy kolejnym ruchu. W zachodnim go stosuje się czasem tzw. kanadyjskie ''byō-yomi'', w którym czas nie jest liczony jeden ruch, ale na określoną ich ilość. Po wykonaniu tej liczby ruchów czas liczony jest od początku.

=== Chūban ===

{{nihongo|Chūban|中盤|4=dosł. środek}} - Faza gry środkowej. Styl gry w tej fazie rozgrywki jest unikatowy dla każdego gracza.

=== Cięcie ===
{{Goban 5x5
 |table css = float:right; margin-bottom: 0.5em; margin-left: 1em;
 |podpis = <small>Cięcie struktur białego</small>
<!-- a b c d e
 1 -->| |w|b| | <!-- 1
 2 -->|w|w|b| | <!-- 2
 3 -->| |b|w|w|w<!-- 3
 4 -->| | |w| | <!-- 4
 5 -->| | |w| | <!-- 5
       a b c d e
-->
|24|u= |d= |l= |r=}}
Pozbawienie możliwości połączenia dwóch grup kamieni tego samego koloru, poprzez postawienie kamieni przeciwnika w miejsce potencjalnego połączenia.

=== Dame ===

{{nihongo|'''Dame'''|駄目}} - Neutralny obszar, który nie jest otoczony przez żaden kolor kamieni<ref name="KRASZEK" />.

=== Dan ===
Mistrzowski stopień umiejętności gry. System ten zapoczątkował [[Sansa Hon’inbō]], nadanie uczniowi stopnia dan oznaczało przyjęcie go do grona profesjonalistów, co wiązało się z opuszczeniem szkoły i możliwością samodzielnego nauczania gry. Im większe dan, tym gracz ma większe umiejętności.
{{Zobacz też|Dan (stopień)}}

=== Drabinka ===
<center>
{{Goban 9x9
 |podpis = Drabinka
<!--
       a b c d e f g h i
 1 -->| | ||||b9|12|13| <!-- 1
 2 -->|||||b5|w8|10|11| <!-- 2
 3 -->||||b1|w4|w6|b7|| <!-- 3
 4 -->|||b|w|w2|b3| | | <!-- 4
 5 -->| | | |b|b| | | | <!-- 5
 6 -->| | | | | | | | | <!-- 6
 7 -->| | | | | | | | | <!-- 7
 8 -->| | | | | | | | | <!-- 8
 9 -->| | | | | | | | | <!-- 9
       a b c d e f g h i
-->
|24|u=u |d= |l= |r=}}
</center>

Specjalna struktura, która powstaje gdy grupa kamieni złapana w [[#Sieć|sieć]] próbuje uciec, ale jest co ruch stawiana w kolejnym atari. Broniący się gracz tworzy zygzakowaty wzór widoczny na diagramie po lewej.

Jeśli obrońca na swojej drodze do krawędzi nie trafi na przyjazne kamienie, grupa zostaje schwytana.

=== Fałszywe oko ===
{{Goban 9x9
 |table css = float:right; margin-bottom: 0.5em; margin-left: 1em;
 |podpis = <small>Fałszywe oczy</small>
<!--
       a b c d e f g h i
 1 -->| | | | | ||b|b|urc<!-- 1
 2 -->| | | | | | | |w|b <!-- 2
 3 -->| |b|b|b| | | |w|w <!-- 3
 4 -->| |b|c|b| | | | |  <!-- 4
 5 -->|w|w|b|w|w| | |b|b <!-- 5
 6 -->| |w|b|w| | | |b|rc<!-- 6
 7 -->| |w|w|w| | |w|w|b <!-- 7
 8 -->| | | | | | | |w|b <!-- 8
 9 -->| | | | | | | |w|w <!-- 9
       a b c d e f g h i
-->
|24|u=u |d= |l= |r=r}}

Punkt, który może wydawać się ''okiem'' wewnątrz struktury, ale nim nie jest. W rzeczywistości przeciwnik może otoczyć część struktury i rozciąć ją na kilka części.

Początkujący gracze często mają trudności z rozróżnieniem tych dwóch pozycji.

=== Fuseki ===
{{Główny artykuł|Fuseki}}
{{nihongo|Fuseki|布石}} - Początkowa faza gry, w której gracze zarysowują swoje strefy wpływów.

=== Gaisei ===
{{nihongo|Gaisei|外勢}} - patrz [[#Wpływy|Wpływy]].

=== Geta ===
{{nihongo|Geta|ゲタ|4=dosł. sieć}} - patrz [[#Sieć|Sieć]].

=== Goban ===
{{Główny artykuł|Goban}}

{{nihongo|'''Goban'''|碁盤}} - Plansza do go złożona z 19 poziomych i 19 pionowych linii, na których przecięciach kładzie się kamienie. Czasami stosuje się również mniejsze rozmiary np. 9x9 lub 13x13.

=== Gote ===

{{nihongo|'''Gote'''|後手}} - Ruch lub sekwencja ruchów, które powodują utratę inicjatywy. Przeciwieństwem ''gote'' jest ''[[#Sente|sente]]''.

=== Groźba Ko ===
{{osobna sekcja|Ko (go)|Groźba Ko}}
Agresywny ruch stosowany, aby odebrać przeciwnikowi możliwość wydostania się z sytuacji [[Ko (go)|Ko]].

=== Handicap ===
Mechanizm balansu, który umożliwa grę graczom o różnych poziomach sprawności. 

Słabszy gracz, zaczynający grę czarnymi kamieniami, ustawia na pustej planszy ilość kamieni odpowiadającą różnicy w stopniach (''kyū''), np. gracz słabszy o pięć ''kyū'' otrzymuje pięć dodatkowych kamieni. Tradycyjnie dodatkowe kamienie ustawia się w ściśle określonych miejscach, natomiast tzw. chiński handicap pozwala słabszemu graczowi samemu wybrać miejsce ustawienia kamieni.

=== Ikken tobi ===
<center>
{{Goban 5x5
 | | | | | 
 | | | | | 
 | |b| |b| 
 | | | | | 
 | | | | | 
|24|u=|d=|l=|r=|podpis=Ikken tobi}}
</center>
{{nihongo|'''Ikken tobi'''|一間トビ}} - Kształt, w którym jeden kamień jest oddalony od drugiego o dwa punkty w pewnym kierunku (czyli jest pomiędzy nimi jeden wolny punkt)<ref name="MASTERING" />.

=== Ikken shimari ===

<center>
{{Goban 5x5
 | | | | | 
 | | | | | 
 | |b| | | 
 | |-| | | 
 | |b| | | 
|24|u=u|d=|l=|r=r|podpis=Ikken shimari}}
</center>

{{nihongo|'''Ikken shimari'''|閉まり}} - Zabezpieczenie rogu ([[#Shimari|shimari]]) przez zagranie dwóch kamieni w kształcie Ikken tobi.

=== Jōseki ===

{{nihongo|Jōseki|定石|4=dosł. ''ustalone kamienie''}} - Utrwalona tradycją sekwencja ruchów dająca obu graczom korzyści podobnej wartości.

=== Jeniec ===

Kamień lub grupa kamieni zdjętych z planszy po zbiciu<ref name="KRASZEK" />.

=== Kabe === 

{{nihongo|'''Kabe'''|壁}} - patrz [[#Ściana|Ściana]].

=== Kakeme ===

{{nihongo|Kakeme|欠け眼}} - patrz [[Pojęcia związane z go#Fałszywe oko|Fałszywe oko]].

=== Keima ===
<center>
{{Goban 5x5
 | | | | | 
 | | |c|b| 
 | |b|c| | 
 | | | | | 
 | | | | | 
|24|u=|d=|l=|r=|podpis=Keima}}
</center>
{{nihongo|'''Keima'''|ケイマ}} - Kształt, w którym jeden kamień jest oddalony od drugiego o dwa punkty w pewnym kierunku i jeden w innym. Przydatny przy tworzeniu. Jego główną wadą jest to, że jest łatwy do przecięcia (w miejscach oznaczonych okręgami)<ref name="MASTERING" />.

=== Keima shimari ===

<center>
{{Goban 5x5
  | | | | |
  | | | | |
  |b| | | |
  | |-|b| |
  | | | | | 
|24|u=u|d=|l=|r=r|podpis=Keima shimari}}
</center>

Zabezpieczenie rogu ([[#Shimari|shimari]]) przez ustawienie w nim kształtu ''[[#Keima|keima]]''.

=== Kifu ===
[[Plik:Grudziński - Sołdan, I Mistrzostwa Polski w go, 1979.jpg|alt=Zdjęcie kartki z zapisem partii go|mały|Kifu z meczu [[Leszek Sołdan|Sołdan]] - [[Włodzimierz Grudziński|Grudziński]] z I [[Mistrzostwa Polski w go|Mistrzostw Polski w go]], 1979]]
{{nihongo|'''Kifu'''|寄付}} - zapis partii go<ref>{{Cytuj |tytuł = Game Record at Sensei's Library |data dostępu = 2023-10-06 |opublikowany = senseis.xmp.net |url = https://senseis.xmp.net/?Kifu}}</ref>. Aby taki zapis był użyteczny, musi zawierać:

* imiona i nazwiska zawodników,
* zastosowany [[Pojęcia związane z go#Handicap|handicap]],
* uzgodnione [[Pojęcia związane z go#Komi|komi]],
* diagram z historią ruchów.

=== Kiri ===
Patrz [[#Cięcie|Cięcie]].

=== Ko ===
{{Główny artykuł|Ko (go)}}
<center>
{{Goban 5x5
 |podpis = Ko
<!--
       a b c d e
 1 -->| | | | |  <!-- 1
 2 -->| | |b|w|  <!-- 2
 3 -->||b|w1|-c|w<!-- 3
 4 -->| | |b|w|  <!-- 4
 5 -->| | | | |  <!-- 5
       a b c d e
-->
|24|u= |d= |l= |r=}}
</center>
Układ kamieni, w którym gracz zbijając kamień przeciwnika sam stawia się w pozycji do zbicia (''[[#Atari|atari]]''), jak również nazwa związanej z nim zasady zabraniającej powtórzenia pozycji.

=== Komi ===

{{nihongo|'''Komi'''|コミ, 込み}} - Wyrównanie przewagi, jaką uzyskuje gracz stawiający pierwszy kamień na planszę. Biały gracz (jeśli zaczyna czarny) otrzymuje dodatkowe punkty – zwykle jest to 5,5 punktu, ale także 4,5 lub 6,5, a nawet 7,5 punktu. Połowa punktu zapobiega remisom<ref name="KRASZEK" />.

=== Kosumi ===

<center>
{{Goban 5x5
 | | | | | 
 | | |b| | 
 | |b| | | 
 | | | | | 
 | | | | | 
|24|u=|d=|l=|r=|podpis=Kosumi}}
</center>

{{nihongo|'''Kosumi'''|コスミ}} - Kształt, w którym jeden kamień jest oddalony od drugiego o jeden punkt pionowo i jeden poziomo (po przekątnej)<ref name="MASTERING" />.

=== Kō ===

<center>
{{Goban 5x5
 | | | | | 
 | |b| | | 
 | |b| | | 
 | |w|b|b| 
 | | | | | 
|24|u=|d=|l=|r=|podpis=Kō}}
</center>

{{nihongo|'''Kō'''|口|dosł. usta}} - Kształt o wyglądzie litery L, który tworzą cztery kamienie<ref name="MASTERING" />.

=== Kyū ===

{{nihongo|'''Kyū'''|級}} - Stopień umiejętności gry osób początkujących. Im większe ''kyū'', tym gracz ma mniejsze umiejętności. 

Przyjęło się, że osoba nic nie wiedząca o ''go'' posiada 60 ''kyū''. 

Najwyższym stopniem ''kyū'' jest 1, po którym następuje stopień mistrzowski ''dan''. 

{{Zobacz też|kyū}}

=== Me ===

{{nihongo|Me|眼}} - patrz [[#Oko|Oko]].

=== Mai ===
{{nihongo|'''Miai'''|見合い}} - Para pustych punktów na planszy o takim samym znaczeniu dla obu graczy. Po postawieniu kamienia na jednym z punktów ''miai'' następuje postawienie kamienia przeciwnika na drugim punkcie i żaden z graczy po takiej wymianie nie poniesie straty<ref name="KRASZEK" />.

=== Niken tobi ===
<center>
{{Goban 5x5
 | | | | | 
 | | | | | 
 |b| | |b| 
 | | | | | 
 | | | | | 
|24|u=|d=|l=|r=|podpis=Niken tobi}}
</center>
{{nihongo|'''Niken tobi'''|二間トビ}} - Kształt, w którym jeden kamień jest oddalony od drugiego o trzy punkty w pewnym kierunku (czyli są pomiędzy nimi dwa wolne punkty).

=== Nirensei ===

{{nihongo|'''Nirensei'''|二連星|dosł. rząd dwóch gwiazd}} - Rozpoczęcie gry, w którym zajmuje się dwa sąsiednie rogi grając ''hoshi''.

{{osobna sekcja|Fuseki|Nirensei}}

=== Oddech ===
{{Goban 9x9
 |table css = float:right; margin-bottom: 0.5em; margin-left: 1em;
 |podpis = <small>Oddechy czarnych grup</small>
<!--
       a b c d e f g h i
 1 -->| |1| | | | | | |  <!-- 1
 2 -->|2|b|3| | |w| | |  <!-- 2
 3 -->| |4| | |1|b|w| |w <!-- 3
 4 -->| | | | | |2| |w|b <!-- 4
 5 -->| | | | | | | |w|b <!-- 5
 6 -->| |w|w| |w|w| | |1 <!-- 6
 7 -->| |w|b|1|b|w| | |  <!-- 7
 8 -->| |w|b|b|b|w| | |1 <!-- 8
 9 -->| |w|w|w|w|w| |2|b <!-- 9
       a b c d e f g h i
-->
|24|u= |d= |l= |r=r}}

Każde wolne przecięcie linii sąsiadujące z kamieniem lub grupą kamieni<ref name="KRASZEK" />.

Grupa kamieni musi mieć co najmniej jeden oddech, aby pozostać na planszy.

Kiedy grupie zostaje jeden oddech, jest zagrożona pojmaniem w następmnym ruchu. Taki stan nazywa się ''[[#Atari|atari]]''.

=== Ōgeima ===
<center>
{{Goban 5x5
 | | | | | 
 | | | |b| 
 |b| | | | 
 | | | | | 
 | | | | | 
|24|u=|d=|l=|r=|podpis=Ōgeima}}
</center>
{{nihongo|'''Ōgeima'''|ケイマ|dosł. wielka keima}} 
- kształt, w którym jeden kamień jest oddalony od drugiego o trzy punkty w pewnym kierunku i jeden w innym. Przydatny przy tworzeniu. Jego główną wadą jest to, że jest łatwy do przecięcia (w miejscach oznaczonych okręgami)<ref name="MASTERING" />.

=== Ōgeima shimari ===

<center>
{{Goban 5x5
  | | | | |
  | | | | |
  |b| | | |
  | |-| | |
  | | |b| | 
|24|u=u|d=|l=|r=r|podpis=Ōgeima shimari}}
</center>

Zabezpieczenie rogu ([[#Shimari|shimari]]) przez ustawienie w nim kształtu ''[[#Ogeima|ogeima]]''.

=== Oko ===
{{Główny artykuł|Oko (go)}}{{Goban 5x5
|table css = float:right; margin-bottom: 0.5em; margin-left: 1em;
  | | | | |
  | | | | |
  |b|b| | |
  |b|c|b|b|
  |c|b|c|b| 
|24|u=|d=d|l=l|r=r|podpis=Troje oczu}}

Niezajęty punkt otoczony przez kamienie tego samego koloru. Jest to jedno z najważniejszych pojęć w ''go'' – jedno ''oko'' daje dużą przewagę a grupa posiadająca co najmniej dwa ''oka'' jest żywa, czyli nie można jej zbić.

=== Podwójne atari ===
Sytuacja w której dwa kamienie lub dwie grupy znajdują się jednocześnie w ''[[#Atari|atari]]'' i możliwe jest zabezpieczenie tylko jednej z nich.

=== Pole ===
Miejsce na planszy, na którym wolno stawiać kamienie. Pola na [[Goban|gobanie]] tworzą przecięcia linii poziomych i pionowych. Z punktu widzenia [[Zasady go|zasad]], każde pole ma jednakowe znaczenie<ref name="KRASZEK">{{Cytuj książkę |nazwisko = Kraszek |imię = Janusz |tytuł = Świat Go |wydawca = Wydawnictwo Olesiejuk |data = 2014 |strony = 11–29 |isbn = 978-83-7588-688-7}}</ref>. 

Różnice w znaczeniu tych pól przynosi dopiero strategia, na potrzeby której niektóre pola otrzymały tradycyjne ''[[#Nazwy punktów na gobanie|nazwy]]'', które wykorzystuje się m.in. do celów dydaktycznych.

=== Ponnuki ===

<center>
{{Goban 5x5
  | | | | |
  | | |b| |
  | |b| |b|
  | | |b| |
  | | | | | 
|24|u=|d=|l=|r=|podpis=Ponnuki}}
</center>

{{nihongo|'''Ponnuki'''|ポン抜き}} - kształt o wyglądzie „diamentu”, który uzyskuje się poprzez otoczenie pustego punktu na planszy z czterech stron<ref name="MASTERING">{{cytuj książkę |autor = Rob van Zeijst; Richard Bozulich |tytuł = Mastering the Basics – Volume 3 – Making Good Shape |data = 2002 |wydawca = Kiseido Publishing Company |isbn = 9784906574735 |strony = 17–49}}</ref>, przy czym czwarty punkt może pozostać wolny<ref name="KRASZEK" />.

=== Sanrensei === 

{{nihongo|'''Sanrensei'''|三連星|dosł. rząd trzech gwiazd}} - rozpoczęcie gry, w którym zajmuje się dwa sąsiednie rogi grając ''hoshi'' oraz pole znajdujące się w połowie drogi między nimi.

{{osobna sekcja|Fuseki|Sanrensei}}

=== Sente ===

{{nihongo|'''Sente'''|先手}} - ruch, na który przeciwnik musi odpowiedzieć, czyli taki, który zachowuje naszą inicjatywę. Jeśli przeciwnik zignoruje ten ruch (zagra ''[[#Tenuki|tenuki]]''), to następuje kontynuacja, która jest korzystna dla atakującego i niekorzystna dla przeciwnika.

Przeciwieństwem ''sente'' jest ''[[#Gote|gote]]''.

=== Semeai === 

{{nihongo|'''Semeai'''|せめあい}} - Sytuacja na planszy, gdy obaj gracze posiadają grupy kamieni na niewielkim obszarze i żadna ze stron nie stworzyła grupy z dwoma [[#Oko|oczami]]. Podczas ''semeai'' gracze starają się zbić grupę przeciwnika<ref name="KRASZEK" />.

=== Seki === 

{{nihongo|'''Seki'''|関, セキ}} - Sytuacja na planszy, gdzie obaj gracze posiadają grupy kamieni, które dzielą wspólny ''oddech''. Postawienie kamienia na wspólnym ''oddechu'' przez któregokolwiek z graczy spowoduje postawienie własnej grupy w atari<ref name="KRASZEK" />.

=== Shichō ===

{{nihongo|Shichō|シチョウ}} - patrz [[#Drabinka|Drabinka]]

=== Shimari ===

{{nihongo|Shimari|締まり, シマリ|dosł. zamknięcie}} - dwa kamienie umieszczone w rogu planszy celem jego przyszłego zablokowania. Ich celem jest zapewnienie kontroli nad rogiem planszy<ref>{{Cytuj stronę |url = https://senseis.xmp.net/?Shimari |tytuł = Shimari |opublikowany = Sensei’s Library |data dostępu = 2021-08-31}}</ref>.

{{Zobacz też|Pojęcia związane z go#Ikken shimari}}
{{Zobacz też|Pojęcia związane z go#Keima shimari}}
{{Zobacz też|Pojęcia związane z go#Ōgeima shimari}}

=== Shūsakuryū fuseki ===

{{nihongo|'''Shūsakuryū fuseki'''|秀策流布石}} - [[Fuseki]] charakterystyczne dla gry [[Shūsaku Hon’inbō]], mające kilka wariantów.

{{osobna sekcja|Fuseki|Shūsakuryū fuseki}}

=== Sieć ===
{{Goban 9x9
 |table css = float:right; margin-bottom: 0.5em; margin-left: 1em;
 |podpis = Dwa typowe przykłady sieci
<!--
        a b c d e f g h
 1 --> | | | | | | | | |<!--
 2 --> | | |w|w| | | | |<!--
 3 --> | |w|b| | | | | |<!--
 4 --> | |w| |w1|| | | |<!--
 5 --> | | | | | | | | |<!--
 6 --> | | | | |w1|| |w|<!--
 7 --> | | | | | |b|b|w|<!--
 8 --> | | | | |w|w|w| |<!--
 9 --> | | | | | | | | |<!--
        a b c d e f g h
-->
|24|u=u|d= |l=l|r=}}
Zagranie mające na celu zabicie częściowo już otoczonej grupy przeciwnika poprzez jednoczesne odcięcie jej wszystkich dróg ucieczki.

=== Ściana ===
Grupa kamieni rozciągającą się w jednym kierunku.

=== Tenuki ===

{{nihongo|Tenuki|手抜き}} - zagranie polegające na zignorowaniu lokalnego ruchu przeciwnika (w szczególności silnego, np. ''[[#Sente|sente]]''), aby wykonać posunięcie w zupełnie innej części planszy<ref>{{Cytuj |tytuł = Tenuki at Sensei's Library |data dostępu = 2023-09-17 |opublikowany = senseis.xmp.net |url = https://senseis.xmp.net/?Tenuki}}</ref>.

=== Terytorium ===
Wszystkie puste pola otoczone wyłącznie przez kamienie danego koloru.

=== Tewari ===

{{nihongo|'''Tewari'''|手割り}} - metoda analizy ruchów, w której zmienia się kolejność stawianych kamieni w figurze w celu oceny siły danej struktury.

=== Tsuke ===
<center>
{{Goban 5x5
 | | | | | 
 | | | | | 
 ||b|w1| | 
 | | | | | 
 | | | | | 
|24|u=|d=|l=|r=|podpis=Tsuke}}
</center>
{{nihongo|'''Tsuke'''|ツケ}} – zagranie w punkt leżący bezpośrednio przy kamieniu przeciwnika<ref name="KRASZEK" />.

=== Tsumego ===
{{osobna sekcja|Życie i śmierć (go)|Problem życia i śmierci}}
{{Nihongo|'''Tsumego'''|詰碁}}, czyli tzw. "problem życia i śmierci" – zagadka polecająca na znalezieniu najlepszej kontynuacji dla skomponowanej sytuacji na [[Goban|gobanie]]<ref>{{Cytuj |autor = Charalampos Kapolos |rozdział = Chapter 6 - Life and Death |tytuł = A Go Guide From a Beginner |data = 2019-09-07 |data dostępu = 2023-09-19 |isbn = 978-618-00-0799-3 |s = 141-171 |url = https://www.gobook.eu/pdf/A%20Go%20guide%20by%20a%20beginner%20-%20cond%20greyscale%20version.pdf |język = en}}</ref>.

=== Wpływy ===
O grupie lub kamieniu mówi się, że ma duże wpływy, jeśli jego istnienie ma (lub istnieje szansa, że będzie miało) duże znaczenie dla przebiegu gry w odległych od niego miejscach na planszy.

=== Yonrensei ===
{{nihongo|Yonrensei |四連星|rząd czterech gwiazd}} - otwarcie ([[Fuseki]]), w którym zajmuje się wszystkie punkty zaznaczone kropką (hoshi) wzdłuż jednego z boków planszy a następnie najbliższe hoshi na boku prostopadłym. 

{{osobna sekcja|Fuseki|Yonrensei}}

=== Yose ===

{{nihongo|'''Yose'''|ヨセ}} - faza gry, w której terytoria już są zarysowane i nabierają ostatecznego kształtu.

== Nazwy punktów na gobanie ==
<center>
{{Goban
 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 
 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 
 | | |4|2|3| | | | | | | | | |3|2|4| | 
 | | |2|1|5| | | | |1| | | | |5|1|2| | 
 | | |3|5| | | | | | | | | | | |5|3| | 
 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 
 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 
 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 
 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 
 | | | |1| | | | | |6| | | | | |1| | | 
 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 
 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 
 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 
 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 
 | | |3|5| | | | | | | | | | | |5|3| | 
 | | |2|1|5| | | | |1| | | | |5|1|2| | 
 | | |4|2|3| | | | | | | | | |3|2|4| | 
 | | | | | | | | | | | | | | | | | | | 
 | | | | | | | | | | | | | | | | | | |
}}
<small>1</small>&nbsp;<small>-</small>&nbsp;<small>[[#Hoshi|Hoshi]], 2</small>&nbsp;<small>-</small>&nbsp;<small>[[#Komoku|Komoku]], 3</small>&nbsp;<small>-</small>&nbsp;<small>[[#Mokuhazushi|Mokuhazushi]], 4</small>&nbsp;<small>-</small>&nbsp;<small>[[#Sansan|Sansan]], 5</small>&nbsp;<small>-</small>&nbsp;<small>[[#Takamoku|Takamoku]], 6</small>&nbsp;<small>-</small>&nbsp;<small>[[#Tengen|Tengen]]</small>
</center>

Wiele punktów na [[Goban|gobanie]] o szczególnym znaczeniu posiada własne, utrwalone tradycją nazwy.

Plansza jest kwadratowa i nie faworyzuje żadnej z osi, więc każdy z punktów występuje w wielu miejscach, a do ich wskazania stosuje się notację opisująca ich odległości od poszczególnych boków. Np. '''1-1''' oznacza punkt znajdujący się w odpowiedniej odległości 1 od obu boków.

=== Hoshi ===
{{nihongo|'''Hoshi'''|星|4=dosł. ''gwiazda''}} - Punkty na [[Goban|gobanie]] zaznaczone kropką (środkowy punkt ma specjalną nazwę [[#Tengen|tengen]])<ref name="KRASZEK" /><ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Star Point at Sensei's Library |data dostępu = 2023-09-17 |opublikowany = senseis.xmp.net |url = https://senseis.xmp.net/?Hoshi}}</ref>. Stawianie kamienia w ''hoshi'' jest jednym z dwóch najpopularniejszych sposobów zajmowania rogów na początku gry. Drugim jest ''[[#Komoku|komoku]]''. 

Pozycja i liczba '''Hoshi''' zależy od rozmiaru planszy<ref name=":0" />. Typowe rozstawienie dla każdego rozmiaru to: 

* '''19x19''' - punkty '''4-4''', '''4-10''' i [[#Tengen|tengen]] '''10-10''' (razem 9 '''Hoshi''') 
* '''13x13''' - punkty '''4-4''', i [[#Tengen|tengen]] '''7-7''' (razem 5 '''Hoshi''') 
* '''9x9''' - punkty '''3-3''', [[#Tengen|tengen]] '''5-5''' (razem 5 '''Hoshi''') 

=== Komoku ===

<center>
{{Goban 5x5
 | | | | |
 | | | | |
 | |c| | |
 | |-|c| |
 | | | | | 
|24|u=u|d=|l=|r=r|podpis=Komoku}}
</center>

{{nihongo|'''Komoku'''|小目}} - punkty '''3-4''' leżące o jedno pole poniżej narożnych punktów ''hoshi'', czyli na trzeciej linii wobec jednego brzegu, a czwartej wobec drugiego<ref>{{Cytuj |tytuł = 3-4 point at Sensei's Library |data dostępu = 2023-09-17 |opublikowany = senseis.xmp.net |url = https://senseis.xmp.net/?34Point}}</ref>. Stawianie kamienia w ''komoku'' jest jednym z dwóch najpopularniejszych sposobów zajmowania rogów na początku gry. Drugim jest ''[[#Hoshi|hoshi]]''.

=== Mokuhazushi ===
<center>
{{Goban 5x5
 |podpis = Mokuhazushi
<!--
       a b c d e
 1 -->| | | | | <!--
 2 -->| | | | | <!--
 3 -->|c| | | | <!--
 4 -->| |x| | | <!--
 5 -->| | |c| | <!--
       a b c d e
-->
|24|u=u|d= |l=|r=r}}
</center>
{{nihongo|'''Mokuhazushi'''|目ハズシ}} - punkty '''3-5''' leżące na trzeciej linii wobec jednego brzegu i piątej wobec drugiego<ref>{{Cytuj |tytuł = 3-5 point at Sensei's Library |data dostępu = 2023-09-17 |opublikowany = senseis.xmp.net |url = https://senseis.xmp.net/?35Point}}</ref>. Jest to punkt często grany we wczesnym stadium gry.

=== Sansan ===

<center>
{{Goban 5x5
 | | | | | 
 | | | | | 
 | | |c| | 
 | |-| | | 
 | | | | | 
|24|u=u|d=|l=|r=r|podpis=Sansan}}
</center>

{{nihongo|'''Sansan'''|三三| dosł. ''trzy-trzy''}} - punkty '''3-3''' leżące na trzeciej linii wobec obu boków<ref>{{Cytuj |tytuł = 3-3 point at Sensei's Library |data dostępu = 2023-09-17 |opublikowany = senseis.xmp.net |url = https://senseis.xmp.net/?SanSan}}</ref>.

=== Takamoku ===

<center>
{{Goban 5x5
 | | | | | 
 | | | | | 
 | | | | | 
 |c|-| | | 
 | |c| | | 
 |24|u=u|d=|l=|r=r|podpis=Takamoku}}
</center>

{{nihongo|'''Takamoku'''|高目}} - punkty '''4-5''' leżące na czwartej linii wobec jednego brzegu a piątej wobec innego<ref>{{Cytuj |tytuł = 4-5 point at Sensei's Library |data dostępu = 2023-09-17 |opublikowany = senseis.xmp.net |url = https://senseis.xmp.net/?Takamoku}}</ref>.

=== Tengen ===
{{nihongo|'''Tengen'''|天元| dosł. źródło niebios}} - punkt znajdujący się na środku planszy, na pełnowymiarowym [[Goban|gobanie]] 19x19 umieszczony w punkcie '''10-10''' oddalonym od każdego z boków o dziesięć linii, jest jednym z punktów wyróżnionych kropką ([[#Hoshi|hoshi]]).

== Przypisy ==
{{Przypisy}}

{{Go}}
[[Kategoria:Go]]