Pomnik nosiciela książek (księgonosza) Pawła Matulewicza

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pomnik nosiciela książek Pawła Matulewicza (Povilas Matulevičius)
Ilustracja
Państwo

 Polska

Miejscowość

Krejwiany

Miejsce

obrzeża wsi Krejwiany

Typ obiektu

głaz pamiątkowy z tablicą

Fundator

mieszkańcy

Materiał

kamień

Data odsłonięcia

1978

Położenie na mapie gminy Puńsk
Mapa konturowa gminy Puńsk, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Pomnik nosiciela książek Pawła Matulewicza (Povilas Matulevičius)”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Pomnik nosiciela książek Pawła Matulewicza (Povilas Matulevičius)”
Położenie na mapie województwa podlaskiego
Mapa konturowa województwa podlaskiego, u góry nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „Pomnik nosiciela książek Pawła Matulewicza (Povilas Matulevičius)”
Położenie na mapie powiatu sejneńskiego
Mapa konturowa powiatu sejneńskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Pomnik nosiciela książek Pawła Matulewicza (Povilas Matulevičius)”
Ziemia54°15′29,2″N 23°11′28,8″E/54,258111 23,191333
Tablica pamiątkowa na pomniku w Krejwianach
Tablica pamiątkowa na pomniku w Krejwianach
Słupy Giedymina wyryte na pomniku w Krejwianach
Pomnik poświęcony Pawłowi Matulewiczowi - nosicielowi książek
Puńsk July 2013 08. Kropielnica wykonana przez Pawła Matulewicza (w kościele w Puńsku). Źródło: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Punsk_July_2013_08.JPG

Pomnik nosiciela książek (lit. knygnešys, l.mn. knygnešiai) – kamienny monument znajdujący się na obrzeżach wsi Krejwiany.

Opis pomnika[edytuj | edytuj kod]

Pomnik to granitowy (dość regularnego kształtu) głaz liczący ok. 2,8 m wysokości i ok. 1,5 m szerokości. W jego górnej części przymocowano metalową (odlaną z brązu) pamiątkową tablicę z tekstem w języku litewskim.
Inskrypcja na brązowej tablicy w tłumaczeniu na język polski: "Ludowemu działaczowi oświaty, nosicielowi książek Pawłowi Matulewiczowi (lit. Pavilui Matulevičiui) - 1840-1929 wdzięczni rodacy. Krejwiany - "Sudova" (nazwa zespołu ludowego) 1956".
Obok tablicy, po jej prawej stronie, wygrawerowano tzw. słupy Giedymina (lit. Gediminaičių stulpai) będące rodowym herbem wielkiego księcia litewskiego Giedymina i równocześnie pełniące rolę historycznego godła Litwy. Poniżej tablicy umieszczono niewielką figurę Chrystusa rozpiętego na krzyżu (figura wpisana w okrąg).
U stóp głazu stojącego na kwadratowym postumencie (o wymiarach 3x3 m) znajduje się prostokątny element kamienny mający 1,1 m długości, 0,37 m szerokości i 0,29 m wysokości. Na nim również wyryto symbol w postaci słupów Giedymina. Pierwotnie obok pomnika leżały dwa kamienie młyńskie obrobione przez Pawła Matulewicza (w chwili obecnej brak ich, stan - wrzesień 2018 r.).
Inicjatorem upamiętnienia krejwiańskiego nosiciela książek był Piotr Rołow (lit. Petras Rolofas) dyrektor Litewskiego Domu Kultury w Puńsku oraz Antanas Valinčius - nauczyciel i poeta. W lutym 1989 r. (w setną rocznicę odzyskania przez Litwę niepodległości) nieopodal pomnika posadzono 3 dęby.


Historia[edytuj | edytuj kod]

Upadek powstania styczniowego pociągnął za sobą falę represji i rusyfikacji. Wywózki na Sybir z jednej strony, z drugiej zaś wprowadzony zakaz wydawania litewskich druków mógł doprowadzić do kulturalnej i duchowej śmierci narodu. Antanas Tyla tak pisał o tym okresie w historii Litwy Okólniki wydawane w latach 1864-1865 przez Murawiewa (...) zabraniały wydawania litewskich elementarzy, a wkrótce potem litewskich książek czcionką łacińską w Litwie i całej Rosji. Zdecydowano, że Litwini wszystkie swoje wydawnictwa drukować mają czcionką rosyjską, tak zwaną grażdanką. (...) Poza tym nie można było przywozić książek litewskich z zagranicy. (...) Upowszechnienie cyrylicy miało doprowadzić do zerwania wszelkich kontaktów z cywilizacją zachodnioeuropejską[1]. Jerzy Ochmański w pracy Litewski ruch narodowo-kulturalny w XIX wieku stwierdził Zakaz druków litewskich, nie mający precedensu w historii, zadał straszliwy cios kulturze litewskiej, a głównie jej najbardziej wydatnej i wpływowej dziedzinie - piśmiennictwu[2]. W tej sytuacji jedynym sposobem ratowania kultury i tegoż piśmiennictwa stało się wydawanie zakazanych druków za granicą, na terenie Prus Wschodnich, m.in. w Tylży i Królewcu. Następnie zaś nielegalną produkcję przemycano przez granicę i kolportowano w całej Litwie. Procederem tym zajmowali się tzw. nosiciele książek - knygnešiai, czasem określani również mianem "przemytników książek".

Paweł Matulewicz (lit. Povilas Matulevičius)[edytuj | edytuj kod]

Paweł Matulewicz (1840-1929), urodził się we wsi Poluńce (w j. lit. Paliūnai), był synem Bartłomieja i Róży z Sokołowskich.
Co do daty jego urodzenia pojawiają się sprzeczne informacje. Juozas Vaznelis stwierdził, iż zgodnie z informacją podaną w akcie zgonu Matulewicz umarł mając 78 lat. Tak więc musiał urodzić się w 1851 r., natomiast większość publikowanych materiałów wymienia rok 1840 lub 1846 jako datę jego urodzenia[3].
Wraz z żoną Katarzyną (z domu Rusiecka) zamieszkał we wsi Krejwiany, gdzie oprócz prowadzenia niewielkiego gospodarstwa rolnego zajmował się kamieniarstwem. Małżonkowie doczekali się 14 dzieci (wg relacji wnuczki - Janiny Burdulyte). W pobliskim Puńsku, w tamtejszym katolickim kościele pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, można po dziś dzień oglądać wykonaną przez Matulewicza kamienną kropielnicę (aspersorium) oraz schody, których zleceniodawcą był ksiądz Simonas_Norkus (Szymon Narkiewicz). Nie to jednak przyniosło sławę kamieniarzowi z Krejwian.
Okres jego życia przypadł na trudny czas związany z wynaradawianiem i rusyfikacją. Społeczeństwo litewskie podjęło nierówną walkę o przetrwanie kultury i świadomości narodowej. Jedną z jej form było nielegalne rozpowszechnianie wydawnictw w języku litewskim drukowanych w Prusach Wschodnich. Przemytem tych publikacji (m.in. z Tylży) zajmowali się w latach 80. i 90. XIX w. przemytnicy-nosiciele książek (z lit. knygnešiai)[4]. Litewskie druki trafiały do rąk chłopów, mieszczan, księży. Matulewicz wielokrotnie przekraczał nielegalnie granicę uciekając przed żandarmami. Przenoszone przez niego książki trafiały głównie do Puńska i okolicznych wsi.
Nosiciele książek uważani byli przez władze carskie za szczególnie niebezpieczny element społeczny. Ich pamięć uczczono w niepodległej Litwie pomnikiem ku czci nieznanego kolportera książek (Kowno), zaś 16 marca na Litwie jest obchodzony Dzień Kolportera Książek (Knygnešio diena).

Ciekawostka[edytuj | edytuj kod]

W 2011 r. wyprodukowano na Litwie film „Knygnešys“ w reżyserii Jonasa Trukanasa opowiadający historię nosicieli książek[5].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ A. Tyla, Sprzeciw wobec zakazu druków w latach 1864-1904, "Almanach Sejneński 2004", T. 3, s. 60.
  2. ↑ J. Ochmański, Litewski ruch narodowo-kulturalny w XIX wieku, Białystok 1965, s. 113.
  3. ↑ Zob. tekst E. Pakutkiene pt. Knygnešio Povilo Matulevičiaus anūkė, http://e-ausra.pl/2017/08/04/knygnesio-povilo-matuleviciaus-anuke/[Dostęp: 2018.09.30]. Podobne informacje można znaleźć w tekście Sygita Birgielisa Kreivėnų kaimo knygnešys, http://punskas.pl/kreivenu-kaimo-knygnesys/ [Dostęp: 2018.09.30]
  4. ↑ M. Jackiewicz, Leksykon kultury litewskiej, Warszawa 2005, s. 121-122.
  5. ↑ Zob.: „Knygnešys“, https://filmai.in/knygnesys-lietuviu-kalba [Dostęp: 30.09.2018].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Pomnik_nosiciela_książek_(księgonosza)_Pawła_Matulewicza&oldid=73153938”