Powstanie w Niżnym Nowogrodzie (1905)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Powstanie w Niżnym Nowogrodzie
Rewolucja 1905 roku
Ilustracja
Czas

grudzień 1905

Miejsce

Sormowo, Kanawino

Przyczyna

dążenie rewolucjonistów do obalenia caratu

Wynik

stłumienie powstania

Strony konfliktu
 Imperium Rosyjskie rewolucjoniści (bolszewicy, mienszewicy, eserowcy)
Dowódcy
Pawieł Moczałow
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Powstanie w Niżnym Nowogrodzie w 1905 r. – robotnicze powstanie w osiedlach Sormowo i Kanawino, obecnie znajdujących się w granicach Niżnego Nowogrodu, jedno ze zbrojnych antycarskich wystąpień robotniczych podczas rewolucji 1905 r. Trwało od 13 grudnia?/26 grudnia 1905 do 15 grudnia?/28 grudnia 1905, zostało stłumione przez wojsko i policję.

Tło wydarzeń[edytuj | edytuj kod]

W styczniu 1905 r. krwawa niedziela w Petersburgu stała się początkiem ruchu rewolucyjnego, który ogarniał kolejne regiony Imperium Rosyjskiego. Strajki robotnicze, protesty chłopskie oraz wystąpienia, podczas których formułowano postulaty narodowe, miały miejsce od guberni bałtyckich, Finlandii i Królestwa Polskiego, poprzez ziemie ukraińskie, centralną Rosję po Zakaukazie, Syberię i Azję Środkową. W październiku 1905 r. w całej Rosji wybuchł strajk generalny[1]. W wielu miastach, a także na niektórych obszarach wiejskich Rosji powstały rady delegatów robotniczych i chłopskich[2][3]. 17 października car Mikołaj II wydał manifest październikowy, w którym zapowiadał nadanie mieszkańcom Rosji praw obywatelskich, w tym wolności wyznania, zrzeszania się i nietykalności osobistej, a także nadanie Dumie Państwowej władzy ustawodawczej. Wbrew jego nadziejom wydanie manifestu nie zakończyło wydarzeń rewolucyjnych[4].

Wydarzenia rewolucyjne trwały również w guberni niżnonowogrodzkiej. W lutym 1905 r. zastrajkowali robotnicy stoczni w Sormowie (5 tys. osób), robotnicy zakładów metalurgicznych w Kulebakach, załoga młyna Baszkirowa i robotnicy Zakładów Kurbatowskich[5]. Protestowali również pracownicy aptek i drukarni, uczniowie i studenci[5]. Robotnicy domagali się ustanowienia ośmiogodzinnego dnia pracy i wolnego dnia w niedzielę, wolności zgromadzeń, podwyżek płac oraz przyjmowania do pracy również osób, które były wcześniej karane z powodów politycznych[5]. Niektóre wystąpienia kończyły się sukcesem - w Zakładach Kurbatowskich skrócono tygodniowy czas pracy, w fabrykach Pfora i Sławianin - skrócono dzienne zmiany o jedną godzinę. Częściowe sukcesy zachęcały protestujących do organizacji kolejnych strajków i do wysuwania haseł politycznych, w tym antycarskich[5]. Latem 1905 r. w mieście niepokoje trwały praktycznie cały czas[6]. Przeciwko zbuntowanym robotnikom i socjaldemokratom występowały organizacje czarnosecinne, dochodziło do zbrojnych starć[5].

Przebieg wydarzeń[edytuj | edytuj kod]

W grudniu 1905 r. moskiewska Rada Delegatów Robotniczych postanowiła wszcząć zbrojne powstanie, którego celem miało być obalenie caratu, utworzenie Zgromadzenia Konstytucyjnego, a następnie proklamowanie republiki demokratycznej[7]. W Moskwie rozpoczął się strajk, w którym wzięło udział ponad 80 tys. robotników, a 10 grudnia?/23 grudnia 1905 r. wybuchły walki między uzbrojonymi robotnikami a żołnierzami moskiewskiego garnizonu[8].

 Osobny artykuł: Powstanie moskiewskie (1905).

Wieść o tych wydarzeniach skłoniła do wystąpienia zbrojnego również organizacje bolszewików i mienszewików Niżnego Nowogrodu (między obydwiema frakcjami w Niżnym Nowogrodzie nie było ostrych podziałów) oraz sąsiadujących z nim osiedli fabrycznych (Kanawino, Sormowo, Molitowka)[5]. W 1905 r. Socjaldemokratyczna Partia Robotników Rosji miała na tym terenie trzy organizacje: miejską, kanawińską i sormowską (liczące łącznie 3000 członków) oraz komitet koordynacyjny[5]. Późną jesienią 1905 r. w Sormowie robotnicze mityngi odbywały się praktycznie codziennie, a przygotowania do zbrojnego wystąpienia odbywały się w Sormowie i Kanawinie niemalże jawnie. Władze i wojsko nie kontrolowały tego, co działo się w robotniczym osiedlu[9].

Budynek, w którym znajdował się sztab robotniczego powstania. Widoczny pomnik ku czci barykady

12 grudnia?/25 grudnia 1905 r. na ulicy Aleksandra Newskiego w centrum Sormowa zgromadziła się dwunastotysięczna demonstracja robotnicza. Część jej uczestników była uzbrojona w broń białą i palną oraz bomby. Trasę pochodu przeciął oddział Kozaków. Doszło do strzelaniny[9]. Po tym wydarzeniu 13 grudnia?/26 grudnia 1905 r. w Sormowie wybuchły walki uliczne. Dzień później ogarnęły również Kanawino[5]. Głównymi organizatorami powstania byli socjaldemokraci: Nikołaj Siemaszko, A. Cwietkow, Pawieł Moczałow (dowódca robotniczych drużyn bojowych z Sormowa), Awgusta Niewzorowa[5]. Dowódcy powstania przejęli budynek szkoły cerkiewno-parafialnej przy Bolszej Sormowskiej Dorodze (ob. ul. Kominterna 175), w którym urządzili sztab, punkt opatrunkowy i magazyn amunicji[9]. Na wysokości tego budynku stanęła również najważniejsza z powstańczych barykad[10]. W powstaniu wzięły udział drużyny uzbrojonych robotników, a także studenci i uczniowie, zwolennicy socjaldemokratów, ale również eserowców[5]. Walki toczyły się na ulicach, na barykadach, których w samym Sormowie wzniesiono 25[9]. Wystąpienie robotników zostało w każdym z osiedli szybko stłumione[5]. Walki w Sormowie trwały do 14/27 grudnia, w Kanawinie - do 15/28 grudnia[2]. Do zniszczenia barykady i zmuszenia rewolucjonistów do poddania się wojsko użyło artylerii[9]. W Sormowie sztab powstańców zdecydował 14/27 grudnia o przerwaniu walki i porzuceniu barykad w obliczu zbyt wielkiej dysproporcji sił i środków[9]. W czasie walk zginęło 43 cywilnych mieszkańców miasta, spalono 15 domów oraz dawną robotniczą czytelnię-stołówkę, w której gromadzili się rewolucjoniści[9].

Natychmiast po zakończeniu walk wojsko i policja zaczęły aresztowania podejrzanych o udział w wydarzeniach rewolucyjnych. Stocznia w Sormowie została zamknięta, wszystkich robotników zwolniono, a nową załogę przyjęto do pracy dopiero w 1906 r., sprawdzając przy tym, czy kandydaci do pracy nie byli zaangażowani politycznie[9]. Mimo stłumienia powstania działalność socjaldemokratów w Niżnym Nowogrodzie nie ustała. Partii nie udało się wywołać kolejnego zbrojnego wystąpienia w 1906 r., natomiast w znacznej mierze inspirowała nadal działanie stowarzyszeń robotniczych wysuwających postulaty ekonomiczne[5].

W lutym 1908 r. moskiewski sąd na wyjazdowym posiedzeniu rozpatrywał sprawę siedemnastu osób oskarżonych o udział w zbrojnym powstaniu w Sormowie i Kanawinie[5]. Nie było wśród nich najważniejszych przywódców miejscowej socjaldemokracji, którym partia ułatwiła ucieczkę[9]. Siemaszko, Niewzorowa i Cwietkow, zatrzymani po klęsce powstania, wyszli z więzienia za kaucją jeszcze w 1906 r. i wyjechali z Rosji (Niewzorowa udała się najpierw nielegalnie do Wielkiego Księstwa Finlandii, a następnie w 1909 r. osiadła w Paryżu, gdzie kontynuowała działalność w szeregach socjalistycznej emigracji rosyjskiej[11][12]). Na emigrację udał się również Moczałow[5], któremu udało się uciec z Sormowa w momencie klęski powstania[9]. Spośród postawionych przed sądem w 1908 r. pięcioro podsądnych zostało skazanych na bezterminowe zesłanie, dwie osoby - na kary więzienia, pozostałych uniewinniono z braku dowodów[5].

Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]

W ZSRR na budynkach przy ul. Kominterna 173 i 175, gdzie znajdowała się najważniejsza barykada podczas powstania, umieszczono pamiątkowe płaskorzeźby[10].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michał Heller, Historia Imperium Rosyjskiego, Warszawa 2009, s. 689–690.
  2. ↑ a b ДЕКАБРЬСКИЕ ВООРУЖЁННЫЕ ВОССТАНИЯ 1905 [online], bigenc.ru [dostęp 2022-05-28].
  3. ↑ R. Pipes, Rewolucja rosyjska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1994, ISBN 978-83-233-2615-1, s. 32.
  4. ↑ R. Pipes, Rewolucja rosyjska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1994, ISBN 978-83-233-2615-1, s. 33–34.
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o G. Nabatow, Нижегородская социал - демократия в 1905 - 1907 гг. [online] [zarchiwizowane z adresu 2008-04-18].
  6. ↑ A. Asher, The Revolution of 1905. Russia in Disarray, s. 130.
  7. ↑ R. Pipes, Rewolucja rosyjska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1994, ISBN 978-83-233-2615-1, s. 38.
  8. ↑ A. Asher, The Revolution of 1905. Russia in Disarray, s. 314-316.
  9. ↑ a b c d e f g h i j Анна Таланова, Почему Сормово красное? — Культурная столица Поволжья [online] [dostęp 2023-11-03] (ros.).
  10. ↑ a b Революционное Сормово: Гид по по местам районного мятежа [online], Молодежный журнал ИЛИ, 5 kwietnia 2017 [dostęp 2023-11-02] (ros.).
  11. ↑ В честь кого названа улица Невзоровых? [online], nnstories.ru [dostęp 2023-11-02].
  12. ↑ Невзорова-Лозовская Августа Павловна [online], www.names52.ru [dostęp 2023-11-02].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • A. Asher, The Revolution of 1905. Russia in Disarray, Stanford University Press, Stanford 1988, ISBN 978-0-8047-2327-5
  • A. Asher, The Revolution of 1905. Authority Restored, Stanford University Press, Stanford 1992, ISBN 978-0-8047-2327-2
  • J. Bushnell, Mutiny amid Repression. Russian Soldiers in the Revolution of 1905-1906, Indiana University Press, Bloomington 1985, ISBN 0-253-33960-X.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Powstanie_w_Niżnym_Nowogrodzie_(1905)&oldid=73471510”