Rozjazd

Rozjazd zwyczajny prawy

Rozjazd łukowy jednostronny

Rozjazd – konstrukcja z szyn umożliwiająca przejazd pojazdów szynowych, z toru zasadniczego na inny tor zwrotny (odgałęźny) lub odwrotnie bez konieczności przerwania jazdy.

Budowa rozjazdu

Podstawowymi elementami rozjazdu są: zwrotnica, krzyżownica, kierownica, szyny łączące (tor zasadniczy i tor zwrotny) i urządzenie nastawcze.

Budowa rozjazdu

Rodzaje rozjazdów

Rozjazdy dzielą się na:

• zwyczajne – rozgałęzienie dwóch torów, w zależności od kierunku mogą być prawo- lub lewostronne,
• podwójne – mające trzy kierunki jazdy – na wprost oraz na dwa odgałęzienia,
• krzyżowe – pojedyncze (mające trzy kierunki jazdy) i podwójne (mające cztery kierunki jazdy),
• łukowe – oba tory mają kształt łuku kołowego, mogą być jednostronne, dwustronne lub symetryczne.

rozjazd pojedynczy prawy lub lewy (na rysunku rozjazd prawy)
rozjazd podwójny jednostronny prawy lub lewy (na rysunku rozjazd prawy)	rozjazd podwójny dwustronny symetryczny lub niesymetryczny (na rysunku rozjazd niesymetryczny)
rozjazd krzyżowy pojedynczy	rozjazd krzyżowy podwójny
rozjazd łukowy jednostronny prawy lub lewy (na rysunku rozjazd prawy)	rozjazd łukowy dwustronny symetryczny lub niesymetryczny (na rysunku rozjazd niesymetryczny)

Rozjazdy podwójne stanowią w rzeczywistości dwa zblokowane, występujące jeden po drugim rozjazdy zwyczajne (pojedyncze).

Rozjazdy trójdrożne z możliwością przejazdu w trzech kierunkach (zwykle na wprost, w lewo i w prawo) w Polsce są stosowane raczej rzadko z uwagi na skomplikowaną konstrukcję i awaryjność. Głównie stosuje się je tam, gdzie ograniczona przestrzeń nie pozwala na ułożenie dwóch zwrotnic jedna po drugiej lub ograniczała by w jakiś sposób pracę i ruch ludzi i pojazdów poza torami, czyli w zakładach przemysłowych, na torach bocznych.

Rzadko spotyka się rozjazdy krzyżowe łukowe oraz rozjazdy krzyżowe systemu Baeselera, w którym łuki szyn w obrębie środkowego czworoboku (pomiędzy krzyżownicami) stykają się zewnętrznie (zob. tutaj oraz na jednym ze zdjęć obok).

Stosowane rozjazdy

Rozjazd podwójny dwustronny prawy

Rozjazd krzyżowy podwójny

Schemat rozjazdu z ruchomym dziobem

Na torach stosuje się różne rozjazdy, na które wpływa typ szyny, promień łuku toru zwrotnego (długość) i skos (odchylenie).

Promień łuku toru zwrotnego (R) występuje w rozmiarach od 140 do 2500 m (dla toru normalnego 1435 mm). Długość i promień łuku toru zwrotnego rozjazdu wpływa na maksymalną prędkość przejazdu pociągu z toru na inny tor – większy rozmiar rozjazdu, większa dopuszczalna prędkość przejazdu pociągu. Natomiast skos rozjazdu może wynosić od 1:4,8 do 1:26,5. Przy małych skosach pociąg szybciej przejeżdża przez rozjazd.

W Polsce stosuje się najczęściej rozjazdy o następujących parametrach:

• podwójne dwustronne, R=190 m, skos 1:6,6,
• zwyczajne, krzyżowe i podwójne jedno- i dwustronne R=190 m, skos 1:9,
• łukowe symetryczne, R=215 m, skos 1:4,8,
• zwyczajne, R=300 m, skos 1:9 (także w odmianie łukowanej, jedno- i dwustronne),
• łukowe symetryczne, R=380 m, skos 1:9,
• zwyczajne, R=500 m, skos 1:12 (także w odmianie łukowanej, jedno- i dwustronne),
• zwyczajne, R=1200 m, skos 1:18,5 (także w odmianie łukowanej, jedno- i dwustronne),
• zwyczajne, R=70 m, skos 1:5 – tylko na torach wąskich (prześwit 600, 750, 785 lub 1000 mm).

Ponadto na torach bocznych i wąskich można spotkać rozjazdy o mniejszych promieniach i większych skosach (np. krzyżowe R=150 m, skos 1:7; zwyczajne R=140 m, skos 1:7; R=150 m, skos 1:5 lub 1:7; R=190 m, skos 1:6,6 lub 1:7,5).

Przy jeździe na tor zwrotny lub z toru zwrotnego rozjazdu obowiązują następujące ograniczenia prędkości:

• 130 km/h przy R=2500 m,
• 100 km/h przy R=1200 m,
• 80 km/h przy R=760 m,
• 60 km/h przy R=500 m,
• 40 km/h przy R=300 m lub R=190 m.

Prędkości jazdy po rozjazdach łukowych zależą od promienia łuku toru zwrotnego, powstającego w wyniku łukowania rozjazdu.

Dla zapewnienia prędkości maksymalnej powyżej 160 km/h (przy jeździe na wprost) często stosowane są nowoczesne rozjazdy z ruchomym dziobem krzyżownicy (rozjazdy tego typu mają R=500 m,760 m lub 1200 m o skosach odpowiednio: 1:12, 1:14 i 1:18,5). Dla dużych prędkości należy też stosować napędy zwrotnicowe o sile nastawczej przekraczającej 7 kN.

Na liniach tramwajowych podczas remontów ponadto korzysta się z rozjazdów nakładkowych.

Bibliografia

• Rozjazdy i skrzyżowania torów [w:] SławomirS. Grulkowski SławomirS. i inni, Drogi szynowe, Gdańsk: Wydawnictwo Politechniki Gdańskiej, 2013, ISBN 978-83-7348-511-2 [dostęp 2015-04-08] .
• ArkadiuszA. Kampczyk ArkadiuszA., Punkty charakterystyczne rozjazdów i skrzyżowań kolejowych, „TTS”, 10, 2013 [dostęp 2015-03-25] .
• WojciechW. Oleksiewicz WojciechW., StanisławS. Żurawski StanisławS., Drogi szynowe. Podstawy projektowania linii i stacji kolejowych, Zakład Inżynierii Komunikacyjnej, Wydział Inżynierii Lądowej, Politechnika Warszawska, Warszawa 2002–2005 [dostęp 2015-04-05] .
• AleksanderA. Pełka AleksanderA., Diagnozowanie urządzeń sterowania ruchem kolejowym na przykładzie napędu zwrotnicowego, Rozprawa doktorska, Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków 2009 .
• KarolK. Wątorek KarolK., Połączenia torów [w:] Podręcznik inżynierski w zakresie inżynierii lądowej i wodnej. T. 2, Koleje żelazne, s. 189-217 [dostęp 2015-04-08] .