Mateusz Czak: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Bibliografia: drobne merytoryczne |
drobne merytoryczne |
||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
[[Plik:Oligarch domains 1301 1310.png|thumb|Tereny we władaniu Matusza Czaka]] |
[[Plik:Oligarch domains 1301 1310.png|thumb|Tereny we władaniu Matusza Czaka]] |
||
'''Matusz Czak''' (pomiędzy 1260-65 - 18 marca 1321) ([[język węgierski|węg.]] Csák Máté, [[język słowacki|słow.]] Matúš Čák) - węgierski możnowładca<ref>Peter A. Toma; Dušan Kováč (2001). Slovakia: from Samo to Dzurinda. Hoover Institution Press. p. 72. ISBN 978-0-8179-9951-3. "...The greatest magnates were Matus Cak (Matthew Cak) of Trencin and the Amadeis of the Aba...The Caks, of Magyar origin, had begun their rise during the rules of Stephen V and Ladislas IV..."</ref> suwerennie władający zachodnią częścią dzisiejszej [[Słowacja|Słowacji]]. Określany jako ''Pan Wagu i Tatr''. |
'''Matusz Czak''' (pomiędzy 1260-65 - 18 marca 1321) ([[język węgierski|węg.]] Csák (III) Máté, [[język słowacki|słow.]] Matúš Čák III., [[język niemiecki|niem.]] Matthäus Csák von Trentschin) - węgierski możnowładca<ref>Peter A. Toma; Dušan Kováč (2001). Slovakia: from Samo to Dzurinda. Hoover Institution Press. p. 72. ISBN 978-0-8179-9951-3. "...The greatest magnates were Matus Cak (Matthew Cak) of Trencin and the Amadeis of the Aba...The Caks, of Magyar origin, had begun their rise during the rules of Stephen V and Ladislas IV..."</ref> suwerennie władający zachodnią częścią dzisiejszej [[Słowacja|Słowacji]]. Określany jako ''Pan Wagu i Tatr''. |
||
=== Kariera za Andrzeja III Arpada === |
|||
Syn węgierskiego [[Palatyn (tytuł)|palatyna]] Piotra Czaka z rodu Csák. W 1291 roku wziął udział w kampanii wojennej króla Węgier [[Andrzej III|Andrzeja III Arpada]] przeciwko Austrii<ref>Markó, László. A magyar állam főméltóságai Szent Istvántól napjainkig</ref>. W 1292 roku stłumił antykrólewski bunt, który wzniecił [[Miklós Kőszegi]], za co otrzymał od króla Andrzeja przywileje. W 1296 roku objął we władanie [[zamek w Trenczynie]], który stał się jego siedzibą<ref>Kristó, Gyula. Csák Máté.</ref>. W tym samym roku król wyznaczył go na palatyna, ale wkrótce doszło do konfliktu Matusza z królem Andrzejem, który jednak nie potrafił go sobie podporządkować, aż do swojej śmierci w 1301 roku. |
Syn węgierskiego [[Palatyn (tytuł)|palatyna]] Piotra Czaka z rodu Csák. W 1291 roku wziął udział w kampanii wojennej króla Węgier [[Andrzej III|Andrzeja III Arpada]] przeciwko Austrii<ref>Markó, László. A magyar állam főméltóságai Szent Istvántól napjainkig</ref>. W 1292 roku stłumił antykrólewski bunt, który wzniecił magnat [[Miklós Kőszegi]], za co otrzymał od króla Andrzeja przywileje. W 1296 roku objął we władanie [[zamek w Trenczynie]], który stał się jego siedzibą<ref>Kristó, Gyula. Csák Máté.</ref>. W tym samym roku król wyznaczył go na palatyna, ale wkrótce doszło do konfliktu Matusza z królem Andrzejem, który jednak nie potrafił go sobie podporządkować, aż do swojej śmierci w 1301 roku. |
||
===Sojusz z Wacławem II Luksemburskim=== |
|||
| ⚫ | |||
Po śmierci króla Andrzeja III Matusz poparł w walce o tron węgierski Wacława II Luksemburskiego w walce o tron dla jego syna Wacława III przeciwko Karolowi Robertowi Andegaweńskiemu, dzięki czemu Wacław III został w obecności Matusza koronowany na króla jako Wacław V. W zamian za pomoc Matusz otrzymał liczne przywileje od Luksemburgów. Szczyt potęgi Matusza Czaka miał miejsce około 1311 roku, gdy władał 14 węgierskimi powiatami na zachodzie Słowacji, a on i jego stronnicy mieli pod kontrolą 50 zamków. |
|||
===Wojna z Karolem Robertem=== |
|||
| ⚫ | W 1312 roku sprzymierzył się z władającym wschodnia Słowacją [[Amadej Aba|Amadejem Abą]] przeciwko królowi [[Karol Robert|Karolowi Robertowi]], w wyniku czego król zwyciężył buntowników w bitwie pod Rozgoniem. W przeciwieństwie do domeny Amadea Aby, Karol Robert nie był w stanie opanować całości ziem Matusza. Król w 1313 r. zdobył [[Trnawa|Trnawę]] i zamek w [[Hollókő]], a w 1317 roku [[Komárom]] i [[Wyszehrad]], w wyniku czego Matusz obiecał podporządkować się władcy. Jednak w 1318 roku Matusz ponownie zaatakował króla, co doprowadziło do kolejnej wojny, która toczyła się aż do śmierci Matusza w 1321 roku w obleganym przez wojska królewskie zamku w Trenczynie<ref>Kristó, Gyula. Csák Máté. Budapeszt: Thought (1986)</ref> |
||
===Gloryfikacja=== |
|||
W pracach publikowanych na Słowacji w XIX wieku Matusz Czak przedstawiany był jako romantyczny słowacki bohater narodowy sprzeciwiający się okupacji węgierskiej, co spowodowało jego popularność w słowackich kręgach narodowych. Opanowane przez niego ziemie przedstawiano zaś na wyrost jako pierwsze protoksięstwo słowackie. W tym duchu publikował o nim wiersze lider słowackiego odrodzenia narodowego [[Ľudovít Štúr]]. Poglądy te nie wytrzymują jednak krytyki współczesnych historyków<ref>Anton Špiesz, Dušan Čaplovič, Ladislaus J. Bolchazy; Illustrated Slovak history: a struggle for sovereignty in Central Europe (2006); s.51</ref>. |
|||
==Linki zewnętrzne== |
==Linki zewnętrzne== |
||
* [http://mek.niif.hu/00900/00940/html/img/nagy/420e.jpg Ziemie magnatów węgierskich w pocz. XIV w.] |
* [http://mek.niif.hu/00900/00940/html/img/nagy/420e.jpg Ziemie magnatów węgierskich w pocz. XIV w.] |
||
* [[Amadej Aba]] |
|||
==Bibliografia== |
==Bibliografia== |
||
Wersja z 14:29, 25 lip 2013
Matusz Czak (pomiędzy 1260-65 - 18 marca 1321) (węg. Csák (III) Máté, słow. Matúš Čák III., niem. Matthäus Csák von Trentschin) - węgierski możnowładca[1] suwerennie władający zachodnią częścią dzisiejszej Słowacji. Określany jako Pan Wagu i Tatr.
Kariera za Andrzeja III Arpada
Syn węgierskiego palatyna Piotra Czaka z rodu Csák. W 1291 roku wziął udział w kampanii wojennej króla Węgier Andrzeja III Arpada przeciwko Austrii[2]. W 1292 roku stłumił antykrólewski bunt, który wzniecił magnat Miklós Kőszegi, za co otrzymał od króla Andrzeja przywileje. W 1296 roku objął we władanie zamek w Trenczynie, który stał się jego siedzibą[3]. W tym samym roku król wyznaczył go na palatyna, ale wkrótce doszło do konfliktu Matusza z królem Andrzejem, który jednak nie potrafił go sobie podporządkować, aż do swojej śmierci w 1301 roku.
Sojusz z Wacławem II Luksemburskim
Po śmierci króla Andrzeja III Matusz poparł w walce o tron węgierski Wacława II Luksemburskiego w walce o tron dla jego syna Wacława III przeciwko Karolowi Robertowi Andegaweńskiemu, dzięki czemu Wacław III został w obecności Matusza koronowany na króla jako Wacław V. W zamian za pomoc Matusz otrzymał liczne przywileje od Luksemburgów. Szczyt potęgi Matusza Czaka miał miejsce około 1311 roku, gdy władał 14 węgierskimi powiatami na zachodzie Słowacji, a on i jego stronnicy mieli pod kontrolą 50 zamków.
Wojna z Karolem Robertem
W 1312 roku sprzymierzył się z władającym wschodnia Słowacją Amadejem Abą przeciwko królowi Karolowi Robertowi, w wyniku czego król zwyciężył buntowników w bitwie pod Rozgoniem. W przeciwieństwie do domeny Amadea Aby, Karol Robert nie był w stanie opanować całości ziem Matusza. Król w 1313 r. zdobył Trnawę i zamek w Hollókő, a w 1317 roku Komárom i Wyszehrad, w wyniku czego Matusz obiecał podporządkować się władcy. Jednak w 1318 roku Matusz ponownie zaatakował króla, co doprowadziło do kolejnej wojny, która toczyła się aż do śmierci Matusza w 1321 roku w obleganym przez wojska królewskie zamku w Trenczynie[4]
Gloryfikacja
W pracach publikowanych na Słowacji w XIX wieku Matusz Czak przedstawiany był jako romantyczny słowacki bohater narodowy sprzeciwiający się okupacji węgierskiej, co spowodowało jego popularność w słowackich kręgach narodowych. Opanowane przez niego ziemie przedstawiano zaś na wyrost jako pierwsze protoksięstwo słowackie. W tym duchu publikował o nim wiersze lider słowackiego odrodzenia narodowego Ľudovít Štúr. Poglądy te nie wytrzymują jednak krytyki współczesnych historyków[5].
Linki zewnętrzne
Bibliografia
- Kristó Gyula "Csák Máté" Gondolat, Budapest, 1986, ISBN 963 281 736 2
- Györffy György, "István király és műve" Gondolat, Budapest 1983, ISBN 963-281-221-2
- Pór Antal "Trencsényi Csák Máté", Budapest 1888 [1]
- ↑ Peter A. Toma; Dušan Kováč (2001). Slovakia: from Samo to Dzurinda. Hoover Institution Press. p. 72. ISBN 978-0-8179-9951-3. "...The greatest magnates were Matus Cak (Matthew Cak) of Trencin and the Amadeis of the Aba...The Caks, of Magyar origin, had begun their rise during the rules of Stephen V and Ladislas IV..."
- ↑ Markó, László. A magyar állam főméltóságai Szent Istvántól napjainkig
- ↑ Kristó, Gyula. Csák Máté.
- ↑ Kristó, Gyula. Csák Máté. Budapeszt: Thought (1986)
- ↑ Anton Špiesz, Dušan Čaplovič, Ladislaus J. Bolchazy; Illustrated Slovak history: a struggle for sovereignty in Central Europe (2006); s.51