Mord na Wzgórzach Morzewskich: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Januszkaja (dyskusja | edycje) drobne techniczne |
Januszkaja (dyskusja | edycje) drobne redakcyjne, drobne techniczne |
||
Linia 40: | Linia 40: | ||
[[File:Morzewo.jpg|thumb|right|350px|Niemiecka lista rozstrzelanych na Wzgórzach Morzewskich.]] |
[[File:Morzewo.jpg|thumb|right|350px|Niemiecka lista rozstrzelanych na Wzgórzach Morzewskich.]] |
||
Jest kilka list ofiar: oryginalna lista chodzieskiego gestapo<ref>{{cytuj książkę| autor = Marian Kaczmarek| tytuł = Morzewo, pow. Chodzież, Wzgórza Morzewskie - miejsce hitlerowskich egzekucji| seria=Miejsca Pamięci Narodowej województwa poznańskiego|miejsce = Poznań|wydawca =Wielkopolski Obywatelski Komitet Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa | rok = 1972|strony=9}}</ref>, jej tłumaczenie znajdujące się w broszurze Wielkopolskiego Obywatelskiego Komitetu Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa<ref>{{cytuj książkę| autor = Marian Kaczmarek| tytuł = Morzewo, pow. Chodzież, Wzgórza Morzewskie - miejsce hitlerowskich egzekucji| seria=Miejsca Pamięci Narodowej województwa poznańskiego|miejsce = Poznań|wydawca =Wielkopolski Obywatelski Komitet Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa | rok = 1972|strony=5-6}}</ref>, lista z kroniki J. A. Kai<ref>{{cytuj książkę| autor = Józef Andrzej Kaja| tytuł = Kronika żywota mego ku pamięci potomnym napisana w Białymstoku w latach 1990-tych| część=2|tytuł części = Lata 1939-1945 - Okres wojny i okupacji|miejsce = Białystok| rok = 1996|strony=95-96}} (maszynopis)</ref>, lista zamieszczona w artykule Z. Szymankiewicza<ref>{{cytuj pismo | nazwisko =Szymankiewicz | imię =Zenon | tytuł =Zarys zbrodniczej działalności hitlerowców na ziemi chodzieskiej w 1939 roku | czasopismo =Rocznik nadnotecki | oznaczenie =7/1976 | wolumin =2 | strony =53 | data = | wydawca = | miejsce = }}</ref> oraz kilka innych, które można spotkać w internecie lub na starych zdjęciach grobu ofiar. Osoby z listy niemieckiej są wyróżnione symbolem (n). Liczba ofiar podawana w różnych źródłach zmieniała się w okresie powojennym w zakresie od 41 do 45, bowiem niektóre rodziny wiedziały, że ich krewni zostali aresztowani i nie pojawili się w domu po wojnie. Takie osoby były dołączane do ofiar Wzgórz Morzewskich, bo wiadomo było, że tam rozstrzelano więźniów więzienia chodzieskiego. Dopiero po jakimś czasie ludzie ci wrócili do kraju z Niemiec. Wtedy skorygowano dane i obecnie przyjmuje się, że lista niemiecka jest poprawna. Zapis nazwisk jest zgodny z publikacjami J. A. Kai i Z. Szymankiewicza (z wyjątkiem nazwiska ''Fuhrman'', które występuje tam jako ''Furman''). |
Jest kilka list ofiar: oryginalna lista chodzieskiego gestapo<ref>{{cytuj książkę| autor = Marian Kaczmarek| tytuł = Morzewo, pow. Chodzież, Wzgórza Morzewskie - miejsce hitlerowskich egzekucji| seria=Miejsca Pamięci Narodowej województwa poznańskiego|miejsce = Poznań|wydawca =Wielkopolski Obywatelski Komitet Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa | rok = 1972|strony=9}}</ref>, jej tłumaczenie znajdujące się w broszurze Wielkopolskiego Obywatelskiego Komitetu Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa<ref>{{cytuj książkę| autor = Marian Kaczmarek| tytuł = Morzewo, pow. Chodzież, Wzgórza Morzewskie - miejsce hitlerowskich egzekucji| seria=Miejsca Pamięci Narodowej województwa poznańskiego|miejsce = Poznań|wydawca =Wielkopolski Obywatelski Komitet Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa | rok = 1972|strony=5-6}}</ref>, lista z kroniki J. A. Kai<ref>{{cytuj książkę| autor = Józef Andrzej Kaja| tytuł = Kronika żywota mego ku pamięci potomnym napisana w Białymstoku w latach 1990-tych| część=2|tytuł części = Lata 1939-1945 - Okres wojny i okupacji|miejsce = Białystok| rok = 1996|strony=95-96}} (maszynopis)</ref>, lista zamieszczona w artykule Z. Szymankiewicza<ref>{{cytuj pismo | nazwisko =Szymankiewicz | imię =Zenon | tytuł =Zarys zbrodniczej działalności hitlerowców na ziemi chodzieskiej w 1939 roku | czasopismo =Rocznik nadnotecki | oznaczenie =7/1976 | wolumin =2 | strony =53 | data = | wydawca = | miejsce = }}</ref> oraz kilka innych, które można spotkać w internecie lub na starych zdjęciach grobu ofiar. Osoby z listy niemieckiej są wyróżnione symbolem (n). Liczba ofiar podawana w różnych źródłach zmieniała się w okresie powojennym w zakresie od 41 do 45, bowiem niektóre rodziny wiedziały, że ich krewni zostali aresztowani i nie pojawili się w domu po wojnie. Takie osoby były dołączane do ofiar Wzgórz Morzewskich, bo wiadomo było, że tam rozstrzelano więźniów więzienia chodzieskiego. Dopiero po jakimś czasie ludzie ci wrócili do kraju z Niemiec. Wtedy skorygowano dane i obecnie przyjmuje się, że lista niemiecka jest poprawna. Zapis nazwisk jest zgodny z publikacjami J. A. Kai i Z. Szymankiewicza (z wyjątkiem nazwiska ''Fuhrman'', które występuje tam jako ''Furman''). |
||
[[File:DZIADEK.jpg|thumb| |
[[File:DZIADEK.jpg|thumb|300px|Ostatni list, wyrzucony przez Władysława Kaję z ciężarówki wywożącej Go na rozstrzelanie (z archiwum rodzinnego).]] |
||
# Borkowski Stefan z Chodzieży, ur. 13.08.1920 (n) |
# Borkowski Stefan z Chodzieży, ur. 13.08.1920 (n) |
||
# Czerwieński Jan z Sułaszewa, ur. 03.05.1914 (n) |
# Czerwieński Jan z Sułaszewa, ur. 03.05.1914 (n) |
Wersja z 21:58, 6 gru 2011
Mord na Wzgórzach Morzewskich - to masowa zbrodnia popełniona przez gestapowskich Niemców na 39 osobach narodowości polskiej i 2 narodowości niemieckiej na Wzgórzach Morzewskich, 7 listopada 1939 roku. Przeciw zamordowanym nie toczyło się żadne dochodzenie. Nie było też żadnego sądu nad nimi. Z dwóch zamordowanych Niemców Paul Dreikant z Lipin zginął, bo przed wojną publicznie drwił z Niemców, a nauczyciel religii ewangelickiej z Wyszynek Oskar Fuhrman został zamordowany za to, że był ppor. rezerwy Wojska Polskiego.
Gdy w 1944 roku zbliżały się wojska radzieckie, Niemcy ekshumowali ciała ofiar i spalili je w celu zatarcia śladów. Nie wiedzieli, że Antoni Zabel, szwagier jednego z zabitych, Władysława Kai, kierownika szkoły w Budzyniu, obserwował rozstrzelanie ukryty w kopie siana. Jeszcze tego samego dnia wieczorem Joanna Kaja, żona Władysława, dowiedziała się o tragedii (przebywała wtedy z trójką dzieci w domu brata ok. 1000 m od miejsca mordu).
Zeznanie Antoniego Zabla przed Okręgową Komisją Badania Zbrodni Hitlerowskich[1]
"Siódmego listopada 1939 r. pomiędzy godziną 12 a 13, udałem się na moją łąkę, droga prowadziła przez Wzgórza Morzewskie. Gdy doszedłem do lasu, minął mnie samochód z żołnierzami niemieckimi. Byli to prawdopodobnie funkcjonariusze Gestapo z Chodzieży, w liczbie około sześciu, którymi dowodził podporucznik. Żołnierze wyszli z samochodu z oskardami i łopatami w rękach i udali się na stok wzgórza (...) Szedłem dalej w stronę Noteci z obiadem dla pastuchów. Około godziny 14-tej wracałem tą samą drogą do domu w Morzewie. Zauważyłem, iż droga i wzgórza były obstawione niemieckimi żołdakami. Spędzono wszystkich ludzi z łąk i lasu (...) Za chwilę pojawił się na drodze do Chodzieży samochód ciężarowy, a za nim samochody osobowe. Widząc co się święci, ukryłem się w stogu siana. Samochody zatrzymały się na drodze, w odległości 100 metrów od mojego stanowiska obserwacyjnego. Z samochodu ciężarowego schodzili mężczyźni w ubraniach cywilnych i żołnierze niemieccy. Z samochodów osobowych wysiedli również Niemcy, mężczyźni w ubraniach cywilnych schodzili parami. Tych par mogło być około 12-tu. Wśród krzyku i przekleństw żołnierze niemieccy poprowadzili pod stok wzgórza. Wśród nich rozpoznałem wysoką i okazałą postać mojego szwagra, Władysława Kaję, kierownika szkoły podstawowej w Budzyniu. Szedł w ostatniej parze prawdopodobnie z księdzem Łakotą, proboszczem z Budzynia. Pochód skazańców zbliżył się do skraju lasu, gdzie niemieccy żołnierze wykopali mogiłę. Wkrótce usłyszałem serię z karabinu maszynowego. Na chwilę zapanowała cisza. Nie trwała ona jednak długo, bowiem oprawcy dobijali ofiary pojedynczymi strzałami z pistoletu. Widziałem dokładnie cały przebieg bestialskiej egzekucji na niewinnych ludziach. Wśród ogólnej wesołości żołdacy niemieccy udali się z powrotem na drogę, gdzie wsiedli do samochodów i odjechali w stronę Chodzieży. Na wzgórzach i drogach pozostały jednak posterunki. W swoim ukryciu przeczekałem jeszcze około godziny. Wtem znowu widzę, jak od strony Chodzieży nadjechały te same samochody. Zdjęty obawą wyszedłem ze swego ukrycia i spotkałem nadchodzącego od strony rzeki stróża Jana Piekarskiego. Robiło się już szaro. Z oddali usłyszałem znów strzały z broni maszynowej i pistoletów. Dokonano egzekucji drugiej grupy więźniów."
Oprawcy
Szablon:Bibliografia start Sekretarz kryminalny
- Franz Wolf z Kolonii
Asesorzy kryminalni
- Karl Kreis z Osnabruck
- Willy Meyer z Osnabruck
- Karl Tag z Reichenbergu
Urzędnicy kryminalni
- Helmut Stiemert z Koblencji
- Karl Urferer z Linzu
Ofiary
Jest kilka list ofiar: oryginalna lista chodzieskiego gestapo[2], jej tłumaczenie znajdujące się w broszurze Wielkopolskiego Obywatelskiego Komitetu Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa[3], lista z kroniki J. A. Kai[4], lista zamieszczona w artykule Z. Szymankiewicza[5] oraz kilka innych, które można spotkać w internecie lub na starych zdjęciach grobu ofiar. Osoby z listy niemieckiej są wyróżnione symbolem (n). Liczba ofiar podawana w różnych źródłach zmieniała się w okresie powojennym w zakresie od 41 do 45, bowiem niektóre rodziny wiedziały, że ich krewni zostali aresztowani i nie pojawili się w domu po wojnie. Takie osoby były dołączane do ofiar Wzgórz Morzewskich, bo wiadomo było, że tam rozstrzelano więźniów więzienia chodzieskiego. Dopiero po jakimś czasie ludzie ci wrócili do kraju z Niemiec. Wtedy skorygowano dane i obecnie przyjmuje się, że lista niemiecka jest poprawna. Zapis nazwisk jest zgodny z publikacjami J. A. Kai i Z. Szymankiewicza (z wyjątkiem nazwiska Fuhrman, które występuje tam jako Furman).
- Borkowski Stefan z Chodzieży, ur. 13.08.1920 (n)
- Czerwieński Jan z Sułaszewa, ur. 03.05.1914 (n)
- Dominiak Władysław z Chodzieży, ur. 26.11.1893 (n)
- Dreikant Paul z Lipin, ur. 25.07.1912 (n)
- Fuhrman Oskar z Wyszynek, ur. 07.06.1907 (n)
- Gapiński Franciszek z Margonina, ur. 17.06.1888 (n)
- Garczyński Leon z Chrustowa, ur. 03.11.1921 (n)
- Garstecki Michał z Chodzieży, ur. 21.09.1906 (n)
- Grams Józef z Chodzieży, ur. 18.02.1906 (n)
- Grencel[6] Edward z Chodzieży, ur. 20.09.1919 (n)
- Hoppe Antoni z Ujścia, ur. 13.06.1920 (n)
- Hoffmann Jan z Chodzieży, ur. 12.05.1904 (n)
- Janowicz Antoni z Chodzieży, ur. 06.07.1886 (n)
- Kaja Władysław, kierownik szkoły w Budzyniu, ur. 10.10.1894 (n)
- Kluck Leon z Równegopola, ur. 20.02.1903 (n)
- Koppe Tadeusz, burmistrz Chodzieży, ur. 01.02.1882 (n)
- Kowalski Franciszek z Równegopola, ur. 09.11.1897 (n)
- Kozieł Antoni z Laskowa, ur. 10.03.1892 (n)
- Kruger[7] Władysław z Równegopola, ur. 15.09.1888 (n)
- Krzemieniewski Józef z Muranowa, ur. 21.03.1906 (n)
- Kutzner Franciszek z Atanazyna, ur. 04.06.1892 (n)
- Lenz Roch z Chodzieży, ur. 28.07.1917 (n)
- Lorencki[8] Leon z Chodzieży, ur. 31.05.1912 (n)
- Łakota Stanisław, proboszcz z Budzynia, ur. 28.10.1886 (n)
- Maczyński Franciszek ze Strzelec, ur. 14.04.1900 (n)
- Misiak Leon z Radwanek, ur. 10.02.1906 (n)
- Nowak Stefan z Budzynia, ur. 25.07.1909 (n)
- Pawlicki Antoni z Szamocina, ur. 21.05.1902 (n)
- Peksa Józef z Chrustowa, ur. 01.02.1922 (n)
- Podolski Władysław z Szamocina, ur. 11.05.1906 (n)
- Rajek Piotr z Równegopola, ur. 16.06.1896 (n)
- Rybarczyk Stanisław z Chodzieży, ur. 25.08.1897 (n)
- Sieradzki Michał, sołtys z Zacharzyna, ur. 30.08.1893 (n)
- Skręty Tomasz, policjant z Budzynia, ur. 15.12.1885 (n)
- Świderski Franciszek z Chodzieży, ur. 04.11.1892 (n)
- Tymoczko Michał z Chodzieży, ur. 25.09.1891 (n)
- Ul Grzegorz z Prosny, ur. 02.09.1919 (n)
- Urban Michał z Chodzieży, ur. 04.08.1894 (n)
- Weyhan Michał, wójt z Chodzieży, ur. 20.01.1888 (n)
- Wienke Alfons z Kamionki, ur. 13.03.1897 (n)
- Zygmunt Stanisław ze Strzelec, ur. 08.11.1888 (n)
- Jan Rybarczyk z Ujścia, ur. 1892[9]
Zobacz też
- Artykuł o mordzie na Wzgórzach Morzewskich
- Wzgórza Morzewskie - tablica informacyjna
- Grób inteligencji polskiej rozstrzelanej na Wzgórzach Morzewskich
- ↑ Wg kroniki J. A. Kai i broszury M. Kaczmarka cytowanych poniżej w bibliografii
- ↑ Marian Kaczmarek: Morzewo, pow. Chodzież, Wzgórza Morzewskie - miejsce hitlerowskich egzekucji. Poznań: Wielkopolski Obywatelski Komitet Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, 1972, s. 9, seria: Miejsca Pamięci Narodowej województwa poznańskiego.
- ↑ Marian Kaczmarek: Morzewo, pow. Chodzież, Wzgórza Morzewskie - miejsce hitlerowskich egzekucji. Poznań: Wielkopolski Obywatelski Komitet Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, 1972, s. 5-6, seria: Miejsca Pamięci Narodowej województwa poznańskiego.
- ↑ Józef Andrzej Kaja: Kronika żywota mego ku pamięci potomnym napisana w Białymstoku w latach 1990-tych. Cz. 2: Lata 1939-1945 - Okres wojny i okupacji. Białystok: 1996, s. 95-96. (maszynopis)
- ↑ Zenon Szymankiewicz. Zarys zbrodniczej działalności hitlerowców na ziemi chodzieskiej w 1939 roku. „Rocznik nadnotecki”. 7/1976. 2. s. 53.
- ↑ W publikacji Kaczmarka, op. cit., jest niemiecki sposób zapisu Gruencel
- ↑ W publikacji Kaczmarka, op. cit., jest niemiecki sposób zapisu Krüger
- ↑ W publikacji Kaczmarka, op. cit., jest zapis Loręcki
- ↑ Wg J. A. Kai, op. cit.
Bibliografia
- Józef Andrzej Kaja: Kronika żywota mego ku pamięci potomnym napisana w Białymstoku w latach 1990-tych. Cz. 2: Lata 1939-1945 - Okres wojny i okupacji. Białystok: 1996. (maszynopis)
- Marian Kaczmarek: Morzewo, pow. Chodzież, Wzgórza Morzewskie - miejsce hitlerowskich egzekucji. Poznań: Wielkopolski Obywatelski Komitet Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa, 1972, seria: Miejsca Pamięci Narodowej województwa poznańskiego.
- Zenon Szymankiewicz. Zarys zbrodniczej działalności hitlerowców na ziemi chodzieskiej w 1939 roku. „Rocznik nadnotecki”. 7/1976. 2. s. 30-55.