Konstytucja Południowej Afryki (1996)

Konstytucja Południowej Afryki – ustawa Zasadnicza Południowej Afryki. Konstytucja została uchwalona 8 maja 1996 roku i weszła w życie 4 lutego 1997 roku. Południowa Afryka jest demokracją parlamentarną. Władzę ustawodawczą sprawuje w niej bikameralny Parlament. Władza wykonawcza powierzona jest prezydentowi, który jest również szefem rządu.

Obecna konstytucja została sporządzona przez parlament wybrany w 1994 roku .  Została ogłoszona przez prezydenta Nelsona Mandelę 18 grudnia 1996 r. i weszła w życie 4 lutego 1997 r., zastępując tymczasową konstytucję z 1993 r. Konstytucja jest formalnie zatytułowana „Konstytucja Republiki Południowej Afryki, 1996”. Konstytucja składa się z preambuły, czternastu rozdziałów oraz siedmiu załączników.

Rozdział 1: Przepisy podstawowe

Rozdział 1 określa podstawowe symbole narodowe: flagę kraju i hymn narodowy oraz języki urzędowe i zasady polityki językowej rządu. Definiuje RPA jako "jedno, suwerenne, demokratyczne państwo" oparte na zasadach praw człowieka, równości, supremacji konstytucyjnej, rządów prawa i powszechnych wyborów.

Rozdział 2: Deklaracja Praw

Rozdział 2 to Deklaracja Praw, która wylicza obywatelskie, polityczne, ekonomiczne, społeczne i kulturowe prawa człowieka mieszkańców RPA. Większość z tych praw dotyczy każdego w kraju, z wyjątkiem prawa do głosowania, prawa do pracy i prawa wjazdu do kraju, które dotyczą tylko obywateli. Wymienione prawa to:

●      Sekcja 9: wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo do równej ochrony i korzyści z prawa. Zabronione podstawy dyskryminacji obejmują rasę, płeć, płeć, ciążę, stan cywilny, pochodzenie etniczne lub społeczne, kolor skóry, orientację seksualną, wiek, niepełnosprawność, religię, sumienie, przekonania, kulturę, język i narodziny.

●      Sekcja 10: prawo do godności ludzkiej.

●      Sekcja 11: prawo do życia

●      Sekcja 12: prawo do wolności i bezpieczeństwa, w tym ochrona przed zatrzymaniem bez procesu, prawo do ochrony przed przemocą, wolność od tortur, wolność od okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania, prawo do integralności cielesnej i prawa reprodukcyjne.

●      Sekcja 13: wolność od niewolnictwa, niewoli lub pracy przymusowej.

●      Sekcja 14: prawo do prywatności, w tym ochrona przed przeszukaniem i zajęciem oraz prywatność korespondencji.

●      Sekcja 15: wolność myśli i wolność wyznania.

●      Sekcja 16: wolność słowa i wypowiedzi, w tym wolność prasy i wolność akademicka.

●      Sekcja 17: wolność zgromadzeń i prawo do protestu.

●      Sekcja 18: wolność zrzeszania się.

●      Sekcja 19: prawo do głosowania i powszechne prawo wyborcze dla dorosłych; prawo do kandydowania na urząd publiczny; prawo do wolnych, uczciwych i regularnych wyborów; oraz prawo do tworzenia, wstępowania i kampanii na rzecz partii politycznej.

●      Sekcja 20: żaden obywatel nie może zostać pozbawiony obywatelstwa.

●      Sekcja 21: swoboda przemieszczania się, w tym prawo do opuszczenia Republiki Południowej Afryki, prawo obywateli do paszportu i prawo do wjazdu do Republiki Południowej Afryki.

●      Sekcja 22: prawo do wyboru zawodu, zawodu lub zawodu, chociaż mogą one być regulowane przez prawo.

●      Sekcja 23: prawa pracownicze, w tym prawo do związków zawodowych i prawo do strajku.

●      Sekcja 24: prawo do zdrowego środowiska chronionego.

●      Sekcja 25: prawo do własności, ograniczone w tym majątku, może być wywłaszczone wyłącznie na podstawie prawa ogólnego zastosowania (nie arbitralnie), w celu publicznym i z wypłatą odszkodowania.

●      Sekcja 26: prawo do mieszkania, w tym prawo do należytego procesu w odniesieniu do eksmisji i rozbiórki nakazanej przez sąd.

●      Sekcja 27: prawa do żywności, wody, opieki zdrowotnej i pomocy społecznej, które państwo musi stopniowo realizować w granicach swoich zasobów.

●      Sekcja 28: prawa dzieci, w tym prawo do imienia i narodowości, prawo do opieki rodzinnej lub rodzicielskiej, prawo do podstawowego standardu życia, prawo do bycia chronionym przed maltretowaniem i nadużyciami, ochrona przed niewłaściwą pracą dzieci.

●      Sekcja 29: prawo do edukacji, w tym powszechne prawo do edukacji podstawowej.

●      Sekcja 30: prawo do posługiwania się wybranym przez siebie językiem i do udziału w wybranym przez siebie życiu kulturalnym.

●      Sekcja 31: prawo społeczności kulturowych, religijnych lub językowych do korzystania z ich kultury, praktykowania swojej religii i używania ich języka.

●      Sekcja 32: prawo dostępu do informacji.

●      Sekcja 33: prawo do wymiaru sprawiedliwości w działaniach administracyjnych rządu.

●      Sekcja 34: prawo dostępu do sądów.

●      Sekcja 35: prawa osób aresztowanych, zatrzymanych i oskarżonych, w tym prawo do milczenia, ochrona przed samooskarżeniem, prawo do adwokata i pomocy prawnej, prawo do sprawiedliwego procesu, domniemanie niewinności oraz zakaz podwójnego zagrożenia i przestępstw ex post facto.

●       Sekcja 36:  Prawa zawarte w Deklaracji Praw mogą zostać ograniczone jedynie na zasadach określonych w prawie o zastosowaniu powszechnym w stopniu rozsądnym i uzasadnionym w społeczeństwie otwartym i demokratycznym, opartym na zasadach poszanowania godności ludzkiej, równości i wolności, przy uwzględnieniu wszystkich istotnych czynników.

●      Sekcja 37:  Niektóre prawa mogą być ograniczone podczas stanu wyjątkowego.

Rozdział 3: Współdziałanie władz

Rozdział 3 dotyczy relacji między organami rządowymi w trzech "sferach" - krajowej, prowincjonalnej i lokalnej. Ustala zestaw zasad wymagających od nich współpracy w dobrej wierze i działania w najlepszym interesie ludzi. Wymaga to również od nich próby polubownego rozstrzygania sporów przed odwołaniem się do sądów.

Rozdział 4: Parlament

Rozdział 4 określa strukturę Parlamentu, władzy ustawodawczej rządu krajowego. Parlament składa się z dwóch izb, wybieranego bezpośrednio przez lud Zgromadzenia Narodowego oraz Krajowej Rady Prowincji.

Rozdział 6: Prowincje

Rozdział 6 ustanawia dziewięć prowincji Republiki Południowej Afryki i określa uprawnienia i strukturę rządów prowincji.

Rozdział 7: Władze lokalne

Rozdział 7 określa ramy dla samorządu lokalnego.Wybory samorządowe odbywają się co pięć lat.

Rozdział 8: Sądy i wymierzanie sprawiedliwości

Rozdział 8 ustanawia strukturę systemu sądownictwa. Określa hierarchię składającą się z Sądów Sędziów, Sądu Najwyższego, Najwyższego Sądu Apelacyjnego i Sądu Konstytucyjnego. Przewiduje on powoływanie sędziów przez Prezydenta za radą Komisji Służby Sądowej i ustanawia jeden Krajowy Organ Prokuratury odpowiedzialny za wszystkie postępowania karne.

Rozdział 9: Instytucje państwowe wspierające demokrację konstytucyjną

Rozdział 9 tworzy szereg komisji i biur w celu ochrony i wspierania demokracji i praw człowieka. Są to Rzecznik Obywateli, Południowoafrykańska Komisja Praw Człowieka, Komisja do Spraw Wspierania i Ochrony Praw Wspólnot Kulturowych, Religijnych i Językowych, Komisja do Spraw Równości Płci, Główny Rewident, Komisja Wyborcza.

Rozdział 10: Administracja publiczna

Rozdział 10 wymienia wartości i zasady administrowania służbą cywilną i ustanawia Komisję Służby Publicznej, która ma ją nadzorować.

Rozdział 11: Służby bezpieczeństwa

Rozdział 11 ustanawia struktury cywilnej kontroli Sił Obronnych, Służby Policji i służb wywiadowczych.

Rozdział 12: Tradycyjni przywódcy

Rozdział 12 uznaje status i autorytet tradycyjnych przywódców. Prawodawstwo ogólnokrajowe może określić rolę tradycyjnego przy- wództwa jako instytucji na szczeblu lokalnym, właściwej w sprawach dotyczących wspólnot lokalnych.

Rozdział 13: Finanse

Rozdział 13 dotyczy finansów publicznych. Ustanawia on Narodowy Fundusz Skarbowy oraz Wojewódzkie Fundusze Skarbowe. Przewiduje sprawiedliwy podział dochodów krajowych na prowincje i gminy oraz przyznaje samorządom prowincjonalnym i lokalnym uprawnienia do podnoszenia określonych stawek i podatków. Nakłada pewne ograniczenia na zamówienia rządowe i pożyczki rządowe.

Rozdział 14: Postanowienia ogólne

Ostatni rozdział dotyczy postanowień przejściowych. Pierwsza część dotyczy prawa międzynarodowego, przewidując, że istniejące umowy wiążące RPA będą nadal ją wiązać, a nowe umowy będą wiążące dopiero po zatwierdzeniu przez Parlament. Stanowi również, że międzynarodowe prawo zwyczajowe ma zastosowanie w Republice Południowej Afryki, chyba że jest sprzeczne z prawem krajowym, oraz że sądy muszą interpretować prawo krajowe w taki sposób, aby było zgodne z prawem międzynarodowym.

Pozostała część rozdziału zawiera różnorodny zbiór przepisów,

Rozdział 14 uchyla również Konstytucję Przejściową i odnosi się do Załącznika 6, aby regulować proces przejścia do nowej Konstytucji. Wreszcie, nadaje Konstytucji jej formalny tytuł, „Konstytucja Republiki Południowej Afryki, 1996”, i określa czas jej rozpoczęcia.

Bibliografia:

●      The history of the Constitution, https://www.concourt.org.za/index.php/constitution/history (dostęp: 31.05.2024).

●      Jackiewicz A, Republika Południowej Afryki, https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/12870/1/A_Jackiewicz_Republika_Poludniowej_Afryki.pdf , (dostęp: 31.05.2024).

●      Konstytucja Republiki Południowej Afryki, http://biblioteka.sejm.gov.pl/wp-content/uploads/2016/03/RPA.pdf, (dostęp: 31.05.2024).

Linki zewnętrzne

Konstytucja [... z 1996 r.]. - Warszawa, 2006. Biblioteka Sejmowa (pol.)