Szablon:Fakt

Fakt-w rozumieniu potocznym jest to wydarzenie, które miało miejsce w określonym miejscu i czasie. W tym sensie faktem nie może być zdarzenie, które nie miało jeszcze miejsca, można jednak mówić o przewidywaniu przyszłych faktów - czyli zdarzeń które najprawdopodobniej się wydarzą. Zdarzenia te jednak stają się faktami dopiero wtedy, gdy się już wydarzą.

W sensie filozoficznym fakt jest to zaistniały stan rzeczy. Fakty to elementy składowe świata rzeczywistego. W dyskursie językowym faktom zachodzącym w świecie odpowiadają zdania syntetyczne prawdziwe. Zdaniom syntetycznym fałszywym nie odpowiadają fakty w rzeczywistości. Takie zdania opisują niezaistniałe stany rzeczy.

W takim rozumieniu faktu nie jest istotna relacja czasowa pomiędzy zaistnieniem tego faktu, a wyartykułowaniem odpowiadającego mu zdania.

Zdaniom analitycznym, prawdziwym lub fałszywym na mocy znaczenia zawartych w nich wyrażeń, np. twierdzeniom logiki formalnej czy zaksjomatyzowanych teorii matematycznych nie odpowiadają żadne stany rzeczy w świecie rzeczywistym, pozajęzykowym. Odniesienie tych zdań do rzeczywistości uzyskuje się drogą interpretacji teorii do których należą.

  wyróżniamy : 
   * 

fakt prasowy

  Faktoid – informacja traktowana jako prawdziwa przez sam fakt jej ukazania się w mediach. Termin stosowany także w odniesieniu do niegodnej zaufania relacji lub wydarzenia o wątpliwej autentyczności, przyjmowanego przez ogół jako prawda i upowszechnianego m.in. w celu manipulacji opinią publiczną, np. utrzymania kogoś lub czegoś (np. polityka lub reklamowanego produktu) w jej obszarze zainteresowania. Inną możliwą motywacją jest wykreowanie sztucznego zainteresowania odbiorców w celu zwiększenia oglądalności/poczytności. Taką techniką posługują się m.in. tabloidy.

Klasycznym przykładem niezamierzonego faktoidu jest stworzone na podstawie powieści H. G. Wellsa słuchowisko Wojna światów Orsona Wellesa z 1938 roku, relacjonujące postępy fikcyjnej inwazji Marsjan na Ziemię. Współczesnym przykładem faktoidu są postać i biografia Johnny'ego 11 Palców, fikcyjnego polskiego geniusza muzycznego, stworzone w celach reklamowych.

Jednym z faktoidów, który najbardziej zapisał się w świadomości ludzi, jest pochodząca z 1938 r. z książki Second Book of Marvels Richarda Halliburtona informacja, jakoby Wielki Mur Chiński był jedynym obiektem stworzonym przez człowieka widocznym z kosmosu. W rzeczywistości z orbit wysokich nie można go zobaczyć gołym okiem, zaś z orbit niskich (do ok. 320 km) można (z niemałym trudem) wypatrzeć mur, lecz na tej wysokości widać także różne inne budowle, jak chociażby autostrady.

Słowo "faktoid" wywodzi się z języka angielskiego (factoid). Zostało wykreowane w roku 1973 przez Normana Mailera w jego biografii Marilyn Monroe. Przyrostek "-oid" można tłumaczyć m.in. jako "-podobny", co jest zgodne z intencją Mailera, który pragnął wykreować faktoid jako określenie zjawiska faktopodobnego.

Jeżeli faktoid jest zamierzonym atakiem w osobę publiczną lub organizację, często określa się go mianem faktu prasowego (neologizmu tego użył po raz pierwszy Bronisław Geremek na początku lat dziewięćdziesiątych, w rozmowie z dziennikarzami) lub faktu medialnego.

Fakt Spoleczny

Fakt społeczny - termin socjologiczny. Faktem społecznym są wszelkie treści pojawiające się w zbiorowościach ludzkich dotyczące norm i reguł zachowania, zasad działania i sposobów myślenia, które obiektywizują się i wywierają wpływ na członków zbiorowości. Przykładem faktu społecznego może być religia, prawo, moralność, obyczaje. W powyższym rozumieniu termin ten wprowadził francuski socjolog Emile Durkheim w pracy Zasady metody socjologicznej (1895). Badanie faktów społecznych powinno, jego zdaniem, stać się podstawą działalności naukowej socjologii.

W ujęciu durkheimowskim fakty społeczne mają trzy podstawowe cechy:

   * powszechność - przekonania i reguły są podzielane przez członków pewnej zbiorowości,
   * zewnętrzność - wobec każdego członka tej zbiorowości fakty te są zewnętrzne, nie są wymyślone przez niego, lecz istniały już wcześniej i zostały mu przekazane w procesie socjalizacji,
   * przymusowość - każdy członek danej zbiorowości musi zachowywać się zgodnie z jej zasadami, każde przeciwstawienie się tym zasadom spotyka się z uruchomieniem wobec jednostki pewnych sankcji społecznych.

Durkheim uznał fakt społeczny za podstawowy przedmiot badań socjologicznych. Powinno się badać je "jak rzeczy", tzn. badać je w sposób obiektywny, unikając wszelkich uprzedzeń wynikających z wiedzy potocznej. Takie podejście było krytykowane, gdyż sugeruje ono, że fakty te są zewnętrzne wobec jednostek i że można je studiować bez odniesienia do subiektywnych znaczeń jakie przypisują im ludzie.

Klasyczna definicja Durkheima: (Durkheim, 1968: 42)

   " Jest faktem społecznym wszelki sposób robienia, utrwalony lub nie, zdolny do wywierania na jednostkę zewnętrznego przymusu; (...) taki, który jest w danym społeczeństwie powszechny, mający jednak własną egzystencję, niezależną od jego jednostkowych manifestacji."

Faktografia

Faktografia to inaczej zbiór faktów lub działania polegające na gromadzeniu, selekcjonowaniu oraz ocenie stanu zachowanych zapisów wykorzystywanych do tworzenia wizerunku przeszłości.

Faktografia jest jedną z nauk pomocniczych historii, często poddaną krytyce związanej z subiektywizmem jej oceny – o ile fakty zgromadzone są w pełni prawdziwe, to sposób ich wykorzystania może być różny. Jednym ze znanych historyków poddanych właśnie takiej krytyce był Arnold Joseph Toynbee, któremu zarzucano manipulacje historią poprzez posługiwanie się mitami i przenośniami na równi z faktografią, a także za przypisywanie religii zbyt dużej roli w rozwoju cywilizacyjnym.

Z faktografią ludzkość ma do czynienia od zarania dziejów, szczególnym okresem nasilenia się jej w ostatnich stuleciach był czas II wojny światowej.

Za rodzaj faktografii mogą zostać uznane np. albumy rodzinne, rzadziej pamiętniki.