Lex duodecim tabularum

Prawo dwunastu tablic, ustawa dwunastu tablic (łac. lex duodecim tabularum) – pierwsza kodyfikacja prawa rzymskiego dokonana w latach 451-449 p.n.e. Formalnie obowiązywało aż do kodyfikacji justyniańskiej w VI w. n.e.

Do kodyfikacji doszło na przez walk plebejuszy z patrycjuszami o wpływ na rządy państwem. Jednym z postulatów plebejuszy było spisanie prawa zwyczajowego. Jego znajomość i interpretacja zarezerwowane były dla pontyfików wywodzących się z patrycjuszy, co umacniało ich władzę.

Według tradycji rzymskiej w 451 r. p.n.e. zawieszono obowiązywanie prawa i wyznaczono dziesięciu patrycjuszy (Decemviri legibus scribundis - stąd zwanych decemwirami), mających spisać obowiązujące prawa. Komisja działała opieszale, co spowodowało tzw. II secesję plebejuszy. Z obawy o wybuch wojny domowej patrycjusze zgodzili się powołać drugą komisję, do której dopuszczono dwóch plebejuszy. Komisje wybrały się do Grecji, celem zaczerpnięcia z obowiązujących w miastach greckich praw elementów do tworzonej właśnie ustawy i w 449 r. p.n.e. spisane prawo zostało uroczyście proklamowane przez konsulów. Tekst został wyryty na XII tablicach z brązu lub drewna i umieszczony na Forum Romanum, aby mógł być znany wszystkim obywatelom.

Wg znanych rekonstrukcji, ustawa XII tablic miała następujący porządek:<br\>

• Tablice I, II, III - prawo procesowe (np. Si in ius vocat est ito = jeśli zostałeś wezwany na sąd, to się staw)
• Tablice IV i część V - organizacja wewnętrzna rodziny rzymskiej (np. ojciec nie może sprzedać syna więcej niż 3 razy)
• Część tablicy V - spadkobranie (np. zasady dziedziczenia testamentowego)
• Tablica VI stosunki gospodarcze między rodzinami rzymskimi (np. obowiązek wykonywania oświadczeń złożonych uroczyście podczas aktu mancypacji)
• Tablica VII - prawa sąsiedzkie (np. zakaz zmiany biegu wody deszczowej na niekorzyść sąsiada)
• Tablica VIII - przestępstwa naruszające prawa obywatela rzymskiego (np. kara 25 asów za obrazę wolnego obywatela)
• Tablice IX i X - prawa sakralne i publiczne (np. zakaz pochówku i spalania zwłok na terenie Rzymu)
• Tablice XI i XII - różne przepisy

Oryginalne tablice dość szybko zaginęły, a do dzisiejszych czasów nie przetrwała również pierwotna treść prawa – znamy je jedynie z rekonstrukcji na podstawie rzymskiej literatury prawniczej.

Znaczenie "prawa XII tablic" nie ograniczało się do politycznego zwycięstwa plebejuszy. Wprowadziło procedurę sądową (proces legisakcyjny). Zapoczątkowało dynamiczny rozwój prawa rzymskiego.

Ustawa XII tablic była jednym z podstawowych źródeł prawa rzymskiego. Pomimo faktu, że niektóre przepisy z czasem wychodziły z użycia, sama ustawa nigdy nie została uchylona.

Bibliografia

• Kazimierz Kolańczyk, Prawo rzymskie, Warszawa 1978
• Antoni Dębiński, Rzymskie prawo prywatne, Warszawa 2007 ISBN 978-83-7334-711-3
• Max Cary, Howard Hayes Scullard, Dzieje Rzymu od czasów najdawniejszych do Konstantyna tom I, Warszawa 1992 ISBN 83-06-01859-1