Szwedzkie jednostki miar: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
link do alen
better sv: link
Linia 64: Linia 64:


[[en:Swedish units of measurement]]
[[en:Swedish units of measurement]]
[[sv:Verkmått]]
[[sv:Gamla svenska mått]]

Wersja z 12:16, 20 sty 2013

Pierwszy jednolity system miar i wag w Szwecji został wprowadzony w 1665 roku. Wcześniej funkcjonowało wiele lokalnych wariantów jednostek mierniczych. W 1735 odrobinę zmieniono system, a w 1855 wprowadzono reformę dziesiętną, która wprowadziła między innymi miarę stopy szwedzkiej równej 10 calom. Ten standard miar nie funkcjonował długo, gdyż już w 1889 został wprowadzony obowiązujący do dziś system metryczny. Do połowy XIX wieku fałszowanie jednostek miar i wag było karane śmiercią.

Miary długości

  • alnłokieć (liczba mnoga alnar). Po roku 1863, 59,37 cm, wcześniej od 1605, 59,38 cm miara zdefiniowana przez króla Karola IX Wazę w Norrköping w 1604 aktem prawnym Rydaholmsalnen.
  • famnsążeń, 3 alnar.
  • kvarter — kwarta, 1/4 aln
  • fotstopa, 1/2 aln. Przed 1863, sztokholmska stopa była powszechnie używaną jednostką długości i wynosiła 29,69 cm.
  • linjelinia, po 1863 1/10 tum lub 2,96 mm, a wcześniej 1/12 tum lub 2,06 mm.
  • milmila, nazywana też lantmil. Od 1699 mila wynosiła 36000 fot lub 18000 alnar lub 6000 famnar czyli 10,688 km. Jednostka ta oznaczała orientacyjną odległość pomiędzy gospodami.
  • nymil — nowa mila obowiązująca od 1889 roku i wynosząca dokładnie 10 km. Jako mil (mila) powszechnie używana do dziś jako potoczne określenie odległości.
  • kyndemil — odległość na jakiej wypalała się pochodnia, około 16 km.
  • skogsmil — nazywana również rast, używana do określenia dystansu dzielącego miejsca postoju, zazwyczaj laski, zagajniki dające cień. Około 5 km.
  • fjärdingsväg — 1/4 mil, lub 4500 alnar
  • stenkast — rzut kamieniem, około 50 m, używana do dzisiaj jako przybliżone określenie odległości.
  • ref — 160 fot, służyła do określania odległości na lądzie. Po 1855 wynosiła 100 fot.
  • stång — 16 fot, do określania odległości na lądzie.
  • tum — kciuk (cal), po roku 1863 1/10 fot czyli 2,96 cm, przedtem 1/12 fot lub 2,474 cm.
  • tvärhand — dłoń, 4 cale.

Morskie miary długości

  • kabellängd — początkowo 100 famnar lub 178 m, później distansminut lub 1/10 mili morskiej.
  • kvartmil — ćwierć mili 1852 m, równoważne mili morskiej.
  • sjömil — mila morska, 4 kvartmil lub 7408 m.

Powierzchni

  • kannaland — 1000 fot² lub 88,15 m²
  • kappland — 154,3 m².
  • spannland — 16 kappland
  • tunneland — 2 spannland
  • kvadratmilmil kwadratowa, 36 milionów favnar kwadratowych, wprowadzona w 1739 roku.

Objętości

Ciał stałych

  • tunna — 2 spann lub 8 fjärding lub 32 kappar lub 56 kannor
  • spann (Halvtunna) — 1/2 tunna. Wynosił 2 halvspann lub 4 fjärding lub 16 kappar lub 28 kannor czyli 73,28 litra.
  • fjärding — 4 kappar lub 7 kannor = 18,32 litra.
  • kappe — 1,75 kannor czyli 4,58 litra.
  • skanna — 2,617 litra.

Płynów

  • pot — garniec (liczba mnoga pottor), 0,966 litra
  • ankare — 39,26 litra
  • ohm — także åm, 155 pottor
  • storfavn — 3,77 m³
  • kubikkfavn — 5,85 m³

Masy

  • skeppspundfunt okrętowy, 20 lispund lub 170,03 kg.
  • bismerpund — 12 skålpund, 5,101 kg.
  • lispund — 20 skålpund
  • skålpund — funt, 0,42507 kg
  • mark — 1/2 skålpund lub 212,5 g. Używana w erze Wikingów wynosiła około 203 g.
  • ort — 4,2508 g

Monetarne

  • daler — używana od 1534 roku, szwedzki talar. W 1873 zastąpiona przez koronę szwedzką (krona).
  • riksdaler — używana od 1624 roku, wynosiła 1 1/2 daler, od 1681 2 daler, od 1715 3 daler, a od 1776 6 daler
  • skilling — wprowadzona w 1776 roku oznaczała 1/48 riksdaler
  • mark — używana od 1534 roku oznaczała 1/3 daler, od 1604 1/4 daler.
  • õre — wprowadzona w 1534 do oznaczenia 1/8 mark. Później zastąpiona przez skilling, ale w 1855 roku wprowadzona powtórnie do oznaczenia 1/100 riksdaler.