Pięć lat kacetu

Pięć lat kacetu

Autor	Stanisław Grzesiuk
Typ utworu	autobiografia
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Polska
Język	polski
Data wydania	1958
poprzednia Boso, ale w ostrogach następna Na marginesie życia

{{Książka infobox}} Sugerowane pola (wstaw w kodzie): | alt grafiki =

Pięć lat kacetu – jedna z najbardziej znanych relacji z pobytu w niemieckich obozach koncentracyjnych, autorstwa warszawiaka z Czerniakowa – Stanisława Grzesiuka (ur. 1918). Pierwsze wydanie w 1958 r., potem wielokrotnie wznawiana.

Główna część wspomnień zawiera opis czteroletniego pobytu autora w jednym z najcięższych niemieckich obozów koncentracyjnych – Mauthausen i Gusen. Wcześniej autor krótko przebywał w obozie koncentracyjnym w Dachau.

Obozy w Mauthausen i Gusen

Stanisław Grzesiuk (1918 – 1963)

Obóz w miejscowości Mauthausen (20 km od Linzu w Austrii) powstał w sierpniu 1938 r., po wcieleniu (Anschlussie) Austrii do Niemiec, w pobliżu największego austriackiego kamieniołomu granitu (Wiener Graben). Był wzorowany organizacyjnie i funkcjonalnie na pierwszym nazistowskim obozie jakim był KL Dachau na obszarze Niemiec. Do końca 1940 r. był miejscem kaźni najpierw niemieckich i austriackich socjalistów, komunistów, homoseksualistów i ludzi potencjalnej lub faktycznej opozycji względem nazizmu w tych krajach. W 1940 r. stał się miejscem zsyłki i eksterminacji polskiej inteligencji w ramach prowadzonej wówczas szerokiej akcji gestapo skierowanej przeciwko niej. Potem wielu innych ludzi. W grudniu 1939 zapadła decyzja o założeniu podobozu w Gusen, przy zakładach zbrojeniowych, 4,5 km od Mauthausen. Jego budowę rozpoczęto wiosną 1940 r., a uruchomiono 25 maja 1940. Od 9 marca w pobliżu zaczął funkcjonować podobóz Gusen II, a od 1944 Gusen III w Lungitz. Latem 1940 r. Gusen i Mauthausen zostały połączone wspólną administracją i kierownictwem. Od września 1944 r. do Mauthausen przywożono kobiety z Ravensbrück, Bergen-Belsen, Gross Rosen i z Buchenwaldu.

Fabuła i sukces wydawniczy

Grób Stanisława Grzesiuka na cm. wojskowym na Powązkach w Warszawie

Założeniem formalnym autora, było przedstawienie codziennego życia przeciętnego więźnia obozu koncentracyjnego.

Do sukcesu wydawniczego przyczyniła się osobowość autora, który był typem "warszawskiego cwaniaka", który szybko zrozumiał filozofię istnienia tego i innych niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych, iż głównym ich celem była eksterminacja przez pracę. Że slogan "Arbeit macht frei" jest tylko kamuflażem, mającym na celu zmuszenie więźniów do jak najbardziej wydajnej pracy, w tym przypadku w kamieniołomie. Zrozumiawszy to, całe swoje życie obozowe oparł na zasadzie: unikać lub markować pracę, koncentrując wszystkie swoje siły witalne na zdobywaniu żywności i unikaniu pobicia, które mogło grozić śmiercią. Przeżył też dzięki swoistemu - warszawskiemu - codziennemu humorowi, koleżeńskości oraz umiejętności gry na banjo. W 1944 r. utworzył w obozie zespół muzyczny (jeden z kilku tam funkcjonujących), który w krótkim czasie stał się bardzo popularny wśród więźniów.

Kolejne powieści autobiograficzne

Po tej książce powstały dwie następne, również z dużym sukcesem wydawniczym. W pierwszej (Boso, ale w ostrogach) powraca do czasów sprzed wojny i uwięzienia. W drugiej (Na marginesie życia) opisuje życie w latach powojennych, przede wszystkim borykanie się z problemem gruźlicy, której nabawił się podczas pobytu w obozie, która była przyczyną jego przedwczesnej śmierci w styczniu 1963 roku.

Istotnym atutem tej i pozostałych książek jest ich żywy język, oparty na gwarze warszawskich przedmieść.