Wikipedysta:Happysnufkin/Talasm (upiór)

Talasm - w bułgarskich wierzeniach ludowych zły duch, zamieszkujący mosty i opuszczone budynki. W Rodopach znany jako drakus. Według niektórych (których konkretnie?) podań może przybierać postać psa lub kota, zjawia się, gdy podczas budowy zamuruje się człowieka lub skarb.

Talasym, który pojawił się na skutek zamurowania kobiety często śpiewa, płacze albo mruczy, podczas gdy duch powstały po zamurowaniu mężczyzny gra na kavale lub dudach. W ciągu dnia duchy ukrywają się na strychu, w piwnicy, w szopach i stodołach (ludność Bułgarii tradycyjnie zajmowała się rolnictwem). W niektórych (których konkretnie?) regionach talasmy uznaje się za nawie. Według tego wariantu są to duchy szukające spokoju i schronienia - kiedy znajdą odpowiedni dom, trudno je stamtąd wypędzić. Tego rodzaju talasmy robią wszystko, żeby zniechęcić do tego domowników: hałasują, jęczą i psocą (podobnie jak zachodnioeuropejski poltergeist). Według wierzeń bułgarskich, aby pozbyć się talasma gospodarz musi go zwabić do przygotowanego uprzednio stołu i okłamać, mówiąc, że domownicy organizują wesele. Następnie gospodarz powinien wstać i oznajmić, że już czas iść na przyjęcie – po czym odejść do odległej, leśnej chaty (kiedyś takie miejsca były bardzo popularne – stanowiły schronienie m.in. myśliwych, pasterzy i drwali).  Na miejscu mężczyzna otwiera drzwi, zaprasza talasma do środka, zostawia mu trochę jedzenia i splątanej włóczki i zamyka drzwi od zewnątrz pod pretekstem sprowadzenia gości weselnych. Wierzy się, że talasmy to prawdziwe gospodynie i gospodarze, nie potrafią więc zdzierżyć niedokończonych prac domowych albo robótek ręcznych. Wszystko, co porozrzucane lub splątane naprawiają i porządkują, także poplątana włóczka na długo odwróci ich uwagę. Dlatego uważa się, że wchodzenie do cudzych domów w lesie jest niebezpieczne – jeśli ktoś porzucił tam swojego talasma, to duch wróci do domu zbłąkanego wędrowca razem z nim.

Przedstawienia talasmów w bułgarskich wierzeniach ludowych

W wierzeniach Bułgarów talasm jest postacią demoniczną. Nazwa (таласъм) pochodzi od greckiego τελεσμα - ofiara, przysięga; oraz od tureckiego telsem, pochodzącego od arabskiego tilsem i oznaczającego talizman, przedmiot magiczny. Opinie na temat wyglądu ducha są podzielone. Według słownika Naidena Gerova, istnieją dwa rodzaje talasmów:

1. Zły duch, który wydaje się pojawiać w nocy jako cień na dużych budynkach; psoci, inne nazwy: сенище, ветрощина, буганец, буганин. Duchy te wędrują aż nie zapieją koguty. Każdy większy budynek ma swojego talasma. Wmurowana ofiara po 40 dniach umiera i zmienia się w talasma.
2. Wąż zamieszkujący dom, inne nazwy:домашар, мишкар, мишеядка.

Potwierdza to również Luben Karawełow, który porównuje talasmy do rosyjskich domowików i dzieli je na "dobre" i "złe". Według Karawełowa w każdym domu jest duch, który chroni budynek i pojawia się najczęściej w postaci węża lub jeża (stąd wąż, który pojawiał się w bułgarskim domu, nie był zabijany).

Talasm - duch wmurowanej ofiary

Najczęściej nazwa talasm odnosi się do określenia ducha osoby, która została wmurowana w fundamenty budynku lub mostu. Uważa się, że 40 dni po zamurowaniu czyjegoś cienia, jego właściciel umiera i staje się talasmem, który od teraz ma strzec swojej budowli. Pojawia się nocą, pod postacią człowieka albo różnych zwierząt - kota, psa, kozy itd. Jęczy, płacze i woła, ale nie należy mu odpowiadać, gdyż ryzykuje się utratą wzroku lub słuchu. Uważa się, że jeśli ofiara była kobietą duch mruczy albo śpiewa; jeżeli zaś mężczyzną - gra na kawale, rzadziej na dudach. W innych przypadkach talasm atakuje i dusi przechodniów.

Sposobem na takiego ducha jest ogień, ale też chrześcijański krzyż, przeżegnanie się, modlitwa albo kadzidło.

Talasm- strażnik mienia

Równie popularne są talasmy-strażnicy zakopanego mienia. Uważa się, że jeśli podczas zakopywania skarbu złoży się ofiarę, jej duch stanie się talasmem i będzie strzegł majątku, co noc obchodząc okolicę. Raz w roku, zazwyczaj na Boże Narodzenie, Dzień św. Wasyla, Chrzest Pański, Zwiastowanie Pańskie, Dzień św. Jerzego lub Wigilię św. Jana, dokładnie o północy, nad miejscem, gdzie schowano skarb, pojawia się niebieskawy płomień. Wtedy właściciel, który chce wydobyć skarb, posypuje tę przestrzeń popiołem lub przesianą mąką. Rano patrzy, co się tam odcisnęło. Na podstawie odcisku ocenia się, czy mamy do czynienia z demonem-opiekunem (z uprzednio złożonej ofiary) oraz jaką ofiarę należy złożyć w tym miejscu, żeby talasm je opuścił. Jeśli ślad jest zwierzęcy, przynosi się zwierzę, jeśli ludzki - człowieka. Jeśli nie zostanie przyniesiona żadna ofiara, właściciel musi walczyć z talasmem do rana, kiedy to demon traci swoją moc.

Skarb strzeżony przez talasma nazywany jest w Bułgarii ступанити/клети пари (przeklęte pieniądze).

Talasym jako duch opiekun

Jako duch-opiekun konkretnego miejsca, np. domu, źródła, czeszmy itp., talasm przypomina innego opiekuńczego ducha domowego Bułgarów - stopana. Jest między nimi jednak niezwykle ważna różnica: podczas gdy stopan jest duszą zmarłego przodka, talasm jest stwarzany niejako sztucznie. Funkcję stopana przejmuje bowiem duch ofiary, która jest składana podczas budowy.

Dodatkowa literatura:

• Българска митология. Енциклопедичен справочник. съст. Анани Стойнев, С. 1994.
• Иваничка Георгиева. Българска народна митология. С. 1983.
• Димитър Маринов. Народна вяра и религиозни народни обичаи. Второ фототипно издание.
• Евгения Мицева. Невидими нощни гости. С. 1994.

Linki zewnętrzne

• O tradycji wmurowywania cienia (w języku bułgarskim)[1]

[[Kategoria:Mitologia słowiańska]] [[Kategoria:Category:Duchy]] [[Kategoria:Category:Mitologia]] [[Kategoria:Category:Słowianie południowi]]