Transakcentacja
Transakcentacja (niem. Akzentverschiebung, ang. displaced accent) – w literaturze zabieg polegający na przeniesieniu akcentu z sylaby prawidłowo akcentowanej na inną, zwykle z nią zrymowaną, mający na celu zwrócenie uwagi odbiorcy na dany wyraz lub sformułowanie[1]. Ten typ przesunięcia akcentowego polega na zastąpieniu akcentowania wyrazowego sztucznym akcentowaniem przewidzianym przez wzorzec rytmiczny w tekstach wierszowanych (poetyckich). Poeta i odtwórca wiersza poddaje się rytmizacji silnej wiersza i łamie zasady akcentowania, aby nadać wierszom wygląd pełnej regularności, co wiąże się zazwyczaj z podkreśleniem niecodzienności tego efektu. Ten sposób podkreślania w tekście ważnych informacji szczególną popularność zdobył w XIX wieku.
W przypadku utworów poetyckich śpiewanych zabieg ten nosi nazwę transakcentacji melicznej. Transpozycja meliczna (widoczna zwłaszcza w piosenkach ludowych) polega na przesunięciu akcentu wyrazowego na sylabę wskazaną przez rozkład akcentów muzycznych.
Przykłady[edytuj | edytuj kod]
- „I chciałabym, i bo’ję się”.
- Aleksander Fredro, Zemsta.
- Jak tam, panie Ildefonsie,
- Czy porządki już ro’bią się?
- Konstanty Ildefons Gałczyński, Rozmowa między Mikołajem i Konstantym Ildefonsem (fragment)
- Zachòdź-że, słòneczkò, skorò masz zàchodzìć
- Piosenka ludowa.
- Uważaj!
Uważaj!
Uważaj!
Uważaj!
- Stachursky w piosence Dosko. (w wyrazie uważaj akcent powinien przypadać na drugą sylabę)
- (...) twoja muzyka we mnie gra
- Patrycja Markowska w piosence Świat się pomylił. (w wyrazie muzyka akcent powinien przypadać na pierwszą sylabę)
Pierwsza strofa wiersza Franciszka Karpińskiego jest śpiewana z transakcentacją:
- Już miesiąc zeszedł, psy się uśpiły,
- I coś tam klaszcze ‘za bo’rem.
- Pewnie mnie czeka mój Filon miły
- Pod umówionym ‘jawo’rem.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Jacek Baluch, Piotr Gierowski: Czesko-polski słownik terminów literackich. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2016, s. 385. ISBN 978-83-233-4066-9.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Michał Głowiński, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Zarys teorii literatury, Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1986, s. 212, ISBN 83-02-02519-4, OCLC 830215744.
- Aleksandra Okopień-Sławińska, Transakcentacja, w: Michał Głowiński, Teresa Kostkiewiczowa, Aleksandra Okopień-Sławińska, Janusz Sławiński, Słownik terminów literackich, ISBN 83-04-04417-X, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1998, s. 588–589.