Wierzchosława nowogrodzka

Wierzchosława
	księżna mazowiecka
Okres	od 1138; do po 1160
Jako żona	Bolesława Kędzierzawego
Następczyni	Maria
	księżna polska (dzielnicy senioralnej)
Okres	od 1146; do po 1160
Jako żona	Bolesława Kędzierzawego
Poprzedniczka	Agnieszka austriacka
Następczyni	Maria
	księżna śląska
Okres	od 1146; do po 1160
Jako żona	Bolesława Kędzierzawego
Poprzedniczka	Agnieszka austriacka
Następczyni	Krystyna
	Dane biograficzne
Dynastia	Rurykowicze
Data urodzenia	ok. 1125
Data śmierci	15 marca po 1160
Ojciec	Wsiewołod I Mścisławicz Gabriel
Matka	N.N córka Mikołaja Światoszy
Mąż	Bolesław Kędzierzawy
Dzieci	Leszek,; Bolesław,; Wierzchosława (?),; N.N córka (?)

Wierzchosława (Anastazja) (ur. ok. 1125 zm. 15 marca między 1158 a 1166) – jedyna córka księcia nowogrodzkiego Wsiewołoda Mścisławowicza. Od 1136 lub 1137 żona Bolesława Kędzierzawego, syna polskiego księcia Bolesława Krzywoustego. Zabytkiem związanym z jej osobą jest tzw. Ewangeliarz księżnej Anastazji (od greckiego bądź łacińskiego odpowiednika jej imienia).

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Wierzchosława była jedyną córką księcia nowogrodzkiego Wsiewołoda Mścisławowicza i nieznanej z imienia córki Światosława II Mikołaja. Była najprawdopodobniej najmłodsza z rodzeństwa. Miała dwóch braci: Iwana i Włodzimierza. W 1136 lub 1137 najprowdopodobniej jeszcze za życia swego ojca poślubiła księcia Bolesława Kędzierzawego, syna księcia polskiego Bolesława Krzywoustego. W tym samym czasie jej brat Włodzimierz poślubił siostrę jej męża Ryksę. Obydwa małżeństwa zostały zawarte najpewniej z inicjatywy Salomei, drugiej żony Krzywoustego, pragnącej w ten sposób wzmocnić pozycję swoich dzieci. W 1138, po śmierci Bolesława Krzywoustego, Wierzchosława została księżną mazowiecką.

Władczyni Mazowsza i Krakowa

W 1141 księżna towarzyszyła mężowi w wiecu w Łęczycy zwołanym z inicjatywy jej teściowej księżnej-wdowy Salomei. W 1146 po wygnaniu z Polski Władysława, przyrodniego brata jej męża, Wierzchosława została księżną krakowską. Jan Długosz twierdził, że zmarła w połogu po urodzeniu drugiego syna Leszka w 1158; obecnie jednak zarówno urodziny Leszka jak i zgon Wierzchosławy datuje się raczej na początek lat 60. XII wieku, a przekaz o śmierci w połogu uznaje za niepotwierdzony^[1]. Z pewnością zmarła przed 1167, gdyż 31 grudnia 1167 wspomniana została niejaka Maria jako druga żona Bolesława IV. Wierzchosława została pochowana najprawdopodobniej obok męża w katedrze płockiej.

Ewangeliarz księżnej Anastazji

Osobny artykuł: Ewangeliarz Anastazji.

Po śmierci Wierzchosławy jej mąż, upamiętniając ją, darował czerwińskiemu klasztorowi oprawiony w srebro ewangeliarz, nazwany Ewangeliarzem Anastazji. Anastazja było najpewniej łacińskim lub greckim odpowiednikiem jej imienia, gdyż tym imieniem nazywał ją Długosz, a przekaz ten znajduje potwierdzenie w zachowanym materiale numizmatycznym (mimo że Długosz błędnie określił zarówno jej filiację, jak i datę ślubu z Bolesławem). Ewangeliarz powstał prawdopodobnie około 1160.

Rodzina

Małżeństwo i potomstwo

Wierzchosława z małżeństwa z Kędzierzawym doczekała się co najmniej dwóch synów Bolesława (ur. ok. 1150, zm. 1172) i Leszka (ur. ok. 1160, zm. 1186), który po śmierci ojca objął władzę w księstwie mazowieckim. Starsza literatura przypisywała młodszego syna drugiej żonie Bolesława, Marii. Jednak po odkryciu monet Leszka, w których nazywa siebie synem Anastazji, pogląd ten okazał się nietrafny.

Być może córką Bolesława Kędzierzawego i Wierzchosławy nowogrodzkiej była także niejaka Wierzchosława, mniszka strzelneńska, zmarła po 1213. Jej filiacja jest jednak przedmiotem kontrowersji wśród badaczy i większość z nich za Oswaldem Balzerem uznaje ją za córkę Bolesława Mieszkowica (1159–1195), księcia kujawskiego i syna Mieszka Starego. Ponadto w literaturze wymienia się także nieznaną z imienia córkę (NN), która jakoby poślubiła ok. 1173 księcia drohiczyńskiego Wasylka i żyła jeszcze na przełomie lat 70. i 80. XII wieku^[2]. Jednakże jedynym źródłem poświadczającym jej istnienie jest rzekomo zaginiony tzw. "Latopis Połocki", znany jedynie z osiemnastowiecznego przekazu rosyjskiego historyka Wasilija Tatiszczewa zawartego w jego pracy Historia Rosji od czasów najdawniejszych. Najnowsze badania nad pracą Tatiszczewa kwestionują jednak istnienie "Latopisu Połockiego" a cały fragment dzieła Tatiszczewa dotyczący rzekomego księcia drohiczyńskiego Wasylka (i jego polskiej żony) uznają za niewiarygodny^[3].

Genealogia

Mścisław I Harald
ur. II 1076
zm. 15 IV 1132

Krystyna
ur. ?
zm. 18 I 1120

Światosław II Mikołaj
ur. ?
zm. 15 II 1164

NN
ur. ?
zm. ?

Wsiewołod Mścisławowicz
ur. ?
zm. 11 II 1136 lub 1137

NN
ur. ?
zm. ?

	Bolesław IV Kędzierzawy ur. ok. 1122 zm. 5 I 1173 OO w okr. 1136–1137	Wierzchosława nowogrodzka (ur. 1125, zm. 15 marca ok. 1162)


Leszek ur. ok. 1160 zm. 1186		Bolesław Bolesławowic ur. ok. 1150 zm. 1172

Przypisy

↑ Borys Paszkiewicz broni jednak wersji podanej przez Długosza.
↑ Biniaś-Szkopek, s. 96-106. Odnośnie do Wierzchosławy ze Strzelna, Biniaś-Szkopek uznaje ją za córkę Bolesława IV Kędzierzawego i Wierzchosławy-Anastazji. Jednakże jej argument dotyczący kryterium imionowego nie jest do końca trafny, gdyż imię Wierzchosława nosiła także siostra (przyrodnia?) Bolesława Mieszkowica.
↑ Adrian Jusupowić, Tak zwany "Latopis Połocki" w przekazie Wasilija Tatiščewa. Rola Drohiczyna w kontaktach polsko-ruskich drugiej połowy XII wieku, Studia Źródłoznawcze 45 (2007), s. 15-32; Dariusz Dąbrowski, Genealogia Mścisławowiczów, Kraków 2008, s. 707-715. Wnioski Jusupowicia i Dąbrowskiego zaakceptował Józef Dobosz: Kazimierz II Sprawiedliwy. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011, s. 127-128. ISBN 978-83-7177-782-0.. Biniaś-Szkopek, choć odnotowuje wątpliwości co do przekazu Tatiszczewa, samą wzmiankę o córce Bolesława Kędzierzawego zdaje się uznawać za wiarygodną.

Bibliografia

Balzer O., Genealogia Piastów. wyd. II. Kraków 2005.
Spórna M., Wierzbicki P. Słownik władców Polski i pretendentów do tronu polskiego. Kraków, 2003.
Temat: Polska, Skarby kultury. Katowice, 2004.
Magdalena Biniaś-Szkopek: Bolesław IV Kędzierzawy - książę Mazowsza i princeps. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2009. ISBN 978-83-7177-603-8.
Borys Paszkiewicz, O matce Lestka Bolesławica i początkach mennictwa mazowieckiego, „Przegląd Historyczny”, T. 92 (2001).

Linki zewnętrzne

Ewangeliarz Anastazji na stronie Polona.pl
Historia ewangeliarza Anastazji. historia.e-plock.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-27)].

[1] Borys Paszkiewicz broni jednak wersji podanej przez Długosza.

[2] Biniaś-Szkopek, s. 96-106. Odnośnie do Wierzchosławy ze Strzelna, Biniaś-Szkopek uznaje ją za córkę Bolesława IV Kędzierzawego i Wierzchosławy-Anastazji. Jednakże jej argument dotyczący kryterium imionowego nie jest do końca trafny, gdyż imię Wierzchosława nosiła także siostra (przyrodnia?) Bolesława Mieszkowica.

[3] Adrian Jusupowić, Tak zwany "Latopis Połocki" w przekazie Wasilija Tatiščewa. Rola Drohiczyna w kontaktach polsko-ruskich drugiej połowy XII wieku, Studia Źródłoznawcze 45 (2007), s. 15-32; Dariusz Dąbrowski, Genealogia Mścisławowiczów, Kraków 2008, s. 707-715. Wnioski Jusupowicia i Dąbrowskiego zaakceptował Józef Dobosz: Kazimierz II Sprawiedliwy. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2011, s. 127-128. ISBN 978-83-7177-782-0.. Biniaś-Szkopek, choć odnotowuje wątpliwości co do przekazu Tatiszczewa, samą wzmiankę o córce Bolesława Kędzierzawego zdaje się uznawać za wiarygodną.

[1]

[2]

[3]