Wiktoriański portret bezgłowy
Wiktoriański portret bezgłowy (ang. Victorian headless portrait) – gatunek fotografii popularny w Wielkiej Brytanii w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku, na których głowa modela jest oddzielona od ciała, często trzymana w dłoniach przez tego modela. Choć gatunek ten zyskał miano „portretów bezgłowych”, to na fotografii zawsze obecna jest głowa, natomiast tułów nie musi być widoczny.
Powstanie i rozwój gatunku[edytuj | edytuj kod]
W połowie XIX wieku urodzony w Szwecji brytyjski fotograf Oscar Gustave Rejlander wymyślił nowy trend – fotografie, na których głowa człowieka jest oddzielona od ciała. Efekt uzyskano poprzez łączenie negatywów poprzez długą, kosztowną i żmudną pracę w laboratorium[1].
Jedną z takich udanych fotografii Rejlandera była Głowa św. Jana Chrzciciela na talerzu – odbitka wykonana z dwóch negatywów. Fotografia pochodzi z okresu 1855–1860 (prawdopodobnie około 1858 roku), jedna z jej wersji znajduje się obecnie w zbiorach George Eastman House[2]. Fotografia ta została wymyślona przez Rejlandera jako część kompozycji, której nigdy nie ukończył. W lutym 1869 roku królowa Wielkiej Brytanii Wiktoria kupiła 22 fotografie Rejlandera, w tym tę[3].
Wielu fotografów, idąc za przykładem Rejlandera, stworzyło podobne obrazy mężczyzn i kobiet z odciętymi głowami osadzonymi w dłoniach, niesionymi przed sobą na talerzu lub trzymanymi za włosy w dłoni. Często ofiara trzyma nóż w drugiej ręce. Zapotrzebowanie na takie fotografie było tak duże, że wielu wiktoriańskich fotografów otwarcie reklamowało ten szczególny rodzaj fotografii i pobierało za nie znaczne pieniądze[4].
Bezgłowy muł[edytuj | edytuj kod]
Istnieje fotografia bezgłowego zwierzęcia, która wielokrotnie przyciągała uwagę specjalistów historii fotografii. Zdjęcie wykonał brytyjski fotograf Charles Harper Bennett 6 czerwca 1881 roku. Bennett był synem kapelusznika z Surrey i w latach siedemdziesiątych XIX wieku założył firmę sprzedającą sprzęt fotograficzny. W 1878 roku, próbując znaleźć sposób na skrócenie czasu otwarcia migawki, zdał sobie sprawę, że nie ma możliwości przyspieszenia procesu kolodionowego i do natychmiastowego utrwalenia obrazu potrzebny jest radykalnie nowy skład emulsji. W tym czasie inny fotograf, angielski lekarz Richard Leach Maddox, odniósł już sukces w tej dziedzinie, zastępując kolodion żelatyną. Bennett podjął się ulepszenia metody Maddoxa. Udało mu się skrócić czas otwarcia migawki z kilku sekund do 1/25 sekundy. Następnie zdecydował się zademonstrować technologię, przy czym potrzebował spektakularnego sposobu, aby ogłosić swój sukces. Przywiązał dynamit do szyi muła, zamontował aparat fotograficzny na statywie, a następnie wysadził głowę zwierzęcia. Udało mu się zrobić zdjęcie w momencie, gdy głowa już rozpadała się na kawałki, ale ciało muła wciąż stało, nie mając czasu na upadek. To pokazało szybkość fotografii. Opis eksperymentu i wyniki pracy Bennetta opublikowano w amerykańskim czasopiśmie „Scientific American”[5]. Technologia została pomyślnie wprowadzona, a Bennett otrzymał patent. Prasa krytykowała go za okrucieństwo wobec zwierzęcia. Ponieważ ojciec Bennetta był kapelusznikiem, gazety wykorzystywały sformułowanie „szalony jak kapelusznik” z powieści Alicji w Krainie Czarów autorstwa Lewisa Carrolla. Według innej wersji eksperyment przeprowadzono z inicjatywy generała armii amerykańskiej Henry’ego Larcoma Abbota i kilku innych żołnierzy z bazy Willets Point (Nowy Jork), a fotograf nie miał z nim bezpośredniego kontaktu[6].
Popularność i ocena gatunku[edytuj | edytuj kod]
Pod koniec XIX wieku popularność bezgłowych portretów rozprzestrzeniła się poza Wielką Brytanię, jednak tam portrety te straciły swój statyczny charakter portretowy i zamieniły się w sceny rodzajowe. Podobne fotografie autorstwa Amerykanina Williama Roberta Bowlesa przetrwały do dziś. Na jednej z nich, wykonanej około 1900 roku, zaprezentowanej po raz pierwszy szerokiej publiczności na wystawie w Metropolitan Museum of Art w 2013 roku, w którego kolekcji znajdowała się przez długi czas, afroamerykański służący serwuje odciętą głowę na śniadanie[7]. Na innej, stworzonej we francuskim studiu fotograficznym Saint Thomas D’Aquin, model żongluje odciętymi głowami[8].
Badacze twierdzą, że fotografie te stanowią jeden z pierwszych przykładów masowego stosowania fotomontażu[9]. Przez historyków sztuki współczesnej są one zwykle postrzegane jako przejaw specyficznego poczucia humoru epoki wiktoriańskiej[10]. Według innej wersji takie fotografie mogły budzić grozę wśród współczesnych i zostały stworzone właśnie z myślą o takim wpływie[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ An Executioner’s Photo Album Victorian Headless Portraits. CVLT Nation. [dostęp 2023-10-01]. (ang.).
- ↑ Oscar Rejlander: Head of St. John the Baptist in a Charger. The AMICA Library. [dostęp 2023-10-01]. (ang.).
- ↑ Study of the Head of John the Baptist in a Charger. Royal Collection Trust. [dostęp 2023-10-01]. (ang.).
- ↑ Off with Their Heads: Twisted Trick Photography from the Victorian Era. The Lineup. [dostęp 2023-10-01]. (ang.).
- ↑ Rare Important Photograph. Stereoviews.com. [dostęp 2023-10-01]. (ang.).
- ↑ Первая скоростная фотография и ее жертва – были ли они?. Terra-Z.com. [dostęp 2023-10-01]. (ros.).
- ↑ Man Serving Head on a Platter. The Metropolitan Museum of Art. [dostęp 2023-10-01]. (ang.).
- ↑ Man Juggling His Own Head. The Metropolitan Museum of Art. [dostęp 2023-10-01]. (ang.).
- ↑ a b Безголовые портреты — модный тренд Викторианской эпохи. MyDiscoveries.ru. [dostęp 2023-10-01]. (ros.).
- ↑ Our ancestors had a weird sense of humour! Bizarre 19th-century images show how pioneer photographers created witty trick shots. Daily Mail Online. [dostęp 2023-10-01]. (ang.).