Zamek w Miednikach Królewskich
 Widok z lotu ptaka (2013) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Styl architektoniczny | |
| Inwestor | |
| Rozpoczęcie budowy |
początek XV wieku |
| Zniszczono |
koniec XV wieku |
Plan budynku_(2).jpg) Plan zamku z 1827 roku | |
Położenie na mapie Litwy  | |
 54°32′21,91″N 25°38′59,89″E/54,539419 25,649969
| |
Zamek w Miednikach Królewskich[1] (lit. Medininkų pilis[2]) – zamek z początku XV wieku w Miednikach Królewskich na Litwie, dawna rezydencja króla Polski; zachowany w stanie ruiny, częściowo zrekonstruowany.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Zamek zbudowano w końcu XIV lub na początku XV wieku, jednak dokładna data jego budowy nie jest znana[3][4]. Obiekt wzniesiono na wschód od Wilna przy drodze biegnącej w stronę Krewa i Mińska. W 1385 roku wojska zakonu krzyżackiego zdobyły i spustoszyły drewnianą warownię stojącą wcześniej w miejscu zamku[5], a wielki mistrz Konrad von Rotenstein urządził pod wałami turniej rycerski. W 1402 roku zamek był w posiadaniu księcia Witolda Kiejstutowicza i wtedy to w wyniku ataku litewskiego księcia Świdrygiełły i wspierających go Krzyżaków pod dowództwem Wilhelma von Helfensteina drewniany zamek został przypuszczalnie spalony[5][6]. Nowy murowany zamek polecił zbudować z cegły i kamieni książę Witold Kiejstutowicz[7]. Za panowania Kazimierza IV Jagiellończyka obiekt miał status królewskiej rezydencji, a Jan Długosz jako opiekun jego synów wspomniał, że była to ulubiona rezydencja króla. W 1432 dobra Miedniki otrzymał Jan Gasztołd, a następnie objęli je Ogińscy. Do zamku przyjeżdżał także m.in. Jan I Olbracht[7]. Wg XIX wiecznej wzmianki Władysława Syrokomli po śmierci królewicza Kazimierza, późniejszego świętego, jego ciało przed pochowaniem w Wilnie spoczywało na zamku w Miednikach[5].
Być może zamek został zniszczony podczas wojny z Moskwą, która rozpoczęła się w 1512 roku, ponieważ w 1517 roku dyplomata Siegmund von Herberstein zanotował, że zamek jest już ruiną, którą pozostaje do dziś[8]. Gdy zamek stał się siedzibą dóbr majątkowych, na jego terenie wzniesiono zabudowania dworu i towarzyszące im zabudowania gospodarcze.
Na początki XX wieku tutejszy majątek z siedzibą w Szumsku i ruiny zamku były własnością Elżbiety Komarowej. W okresie I wojny światowej okupacyjne wojska niemieckie rozebrały część muru zachodniego w celu pozyskania materiału do budowy drogi[9].
Po parcelacji, od 1923 r. zamek był własnością miejscowej parafii rzymskokatolickiej, która umieściła w nim budynki gospodarcze, przeciwko czemu protestował konserwator wileński Stanisław Lorentz.
W 1944 roku Armia Krajowa przeprowadziła akcję „Burza”, w związku z czym oddziały AK zaatakowały Niemców i opanowały Wilno. Po przełamaniu obrony niemieckiej, współpracujący z rosyjską Armią Czerwoną polscy partyzanci przeprowadzili koncentrację w miejscach wskazanych przez radzieckich dowódców. Rosjanie, łamiąc porozumienia z polskim dowództwem, otoczyli i aresztowali polskie oddziały AK. Następnie w lipcu 1944 roku Rosjanie umieścili polskich żołnierzy w murach zamku w Miednikach, który zaadaptowali na prowizoryczny obóz przejściowy. W zbudowanych na dziedzińcu barakach więziono w lipcu 1944 roku około 4,4-6 tys. żołnierzy, w tym 650 oficerów i podoficerów[5]. Warunki w obozie były bardzo ciężkie, uwięzionym polskim partyzantom nie zapewniono w wystarczającym stopniu wyżywienia, wody, ustępów i środków higienicznych[10]. Wkrótce w pobliżu zamku powstał drugi obóz utworzony przez rodziny żołnierzy, które liczyły na możliwość dostarczenia im pożywienia[10]. W dniu 27 lipca 1944 roku internowani polscy partyzanci zostali pod rosyjską eskortą przeprowadzeni z Miednik do stacji kolejowej Kiena, skąd następnego dnia wywieziono ich do obozów w Kałudze i Riazaniu[5].
Po II wojnie światowej zamek był użytkowany przez kołchoz "Czerwony Sztandar".
Po 1954 roku rozpoczęto prace konserwatorskie według projektu Sigitasa Lasavickasa, a w 1961 r. rozpoczęto badania archeologiczne[11]. W 1974 r. na dziedzińcu wzniesiono budynek, w którym otwarto niewielkie muzeum[11]. W 1992 r. ogłoszono konkurs na projekt odtworzenia donżonu, w efekcie którego wybrano projekt Jonasa Rimantasa Glemžy i M. Mikulionite[11]. W 1994 roku zbudowano pierwszą kondygnację. W latach 2010-2012 dokończono rekonstrukcję wieży[11].
W zrekonstruowanej wieży narożnej znajduje się ekspozycja muzealna[12].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Budowla znajduje się przy drodze A3 na trasie z Wilna do Mińska[13]. Zamek z fortyfikacjami tworzy największy kompleks warowny na Litwie o powierzchni 6,5 ha[14]. Zamek wzniesiono na planie nieregularnego czworoboku o bokach: 128, 161, 127, 147 m[14]. Otacza go wał ziemny i fosa[14]. Pierwotny zamek był wzniesiony z drewna, następna konstrukcja była murowana[14]. Mury miały wysokość 15 m i grubość do 2 m[14], w każdym z boków zamku znajdowała się brama, główna brama prowadziła od zachodu[7]. Pozostałe bramy wznosiły się 5 m ponad poziom dziedzińca, prowadziły do nich mosty zwodzone[7]. Narożna wieża północna, na planie prostokąta o wymiarach 14,2 x 15,4 metrów i pięciu kondygnacjach miała charakter mieszkalny, miała 30 m wysokości[15]. Najwyższa część wieży z krenelażem jest współczesną kreacją[11].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Wieża narożna przed rekonstrukcją (2008) -
Wieża po rekonstrukcji (2012) -
Dziedziniec (2014) -
Brama północna (2015) -
1827 -
Zamek na obrazie (1853), malował Wincenty Dmochowski -
1875, rys. Napoleon Orda -
1880 -
Zamek na fotografii T. Chodźki (1925) -
Zamek w 1930, Jan Kłos -
Wieża (donżon) - rekonstrukcja
.jpg)
.jpg)
.jpg){kind=small}
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Jednodniowa wycieczka „Miedniki Królewskie strzegą granic Litwy” [online], l24.lt [dostęp 2024-05-10].
- ↑ Medininkų pilis [online], www.govilnius.lt [dostęp 2024-05-10] (lit.).
- ↑ Tadeusz Polak, Zamki na kresach: Białoruś, Litwa, Ukraina, Warszawa: "Pagina" : Pracownia Badań i Konserwacji Obiektów Zabytkowych, 1997, s. 16, ISBN 978-83-86351-11-4 [dostęp 2025-03-13].
- ↑ J. Makarczyk, Miedniki Królewskie wczoraj i dziś, Vilnius 2022, s. 35.
- ↑ a b c d e Grzegorz Rąkowski, Kresowe rezydencje: zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP. T. 1: Województwo wileńskie, Dopalanie Kresów, Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej - Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2017 (t. 5), ISBN 978-83-8098-093-8 [dostęp 2025-03-12].
- ↑ Johann von Posilge, Sriptores rerum Prussicarum. Die Gesichtsquellen der Preussichen Vorzeit bis zum Untergange der Ordensherrschaft, T.3, „PAN Biblioteka Kórnicka”, Leipzig 1866, s. 258-259 [dostęp 2025-03-13] (niem.).
- ↑ a b c d Osip-Pokrywka 2016 ↓, s. 180.
- ↑ T. Polak, Zamki na Kresach, Warszawa 1997, s. 16.
- ↑ Прыгожы футарал на старажытных мурах: рэстаўрацыя замка ў Медніках як узор для беларусаў [online], Наша Ніва, 27 grudnia 2012 [dostęp 2025-03-14] (biał.).
- ↑ a b Sowiecki obóz w Miednikach Królewskich - TEKSTY - Przystanek Historia [online], przystanekhistoria.pl [dostęp 2025-03-14] [zarchiwizowane z adresu 2023-11-29].
- ↑ a b c d e Łukasz Malczewski, Wybrane rekonstrukcje zamków w Litwie i Białorusi – w poszukiwaniu formy, tożsamości czy „nowego” krajobrazu?, [w:] "Odbudować, zmienić, zachować? Zamki w krajobrazie Polski": materiały konferencyjne, Warszawa, 7-8 listopada 2023 r. T. 1, Warszawa: Narodowy Instytut Dziedzictwa, 2024, s. 211-212, ISBN 978-83-68253-20-7 [dostęp 2025-03-11].
- ↑ Zamek w Miednikach [online], www.govilnius.lt [dostęp 2024-05-10] (pol.).
- ↑ Jarosław Swajdo i inni, Litwa, Łotwa, Estonia i obwód kaliningradzki, Polski Przewodnik - Polscy Autorzy, Bielsko-Biała: "Pascal", 2000, s. 103, ISBN 978-83-88355-30-1 [dostęp 2024-05-10].
- ↑ a b c d e Osip-Pokrywka 2016 ↓, s. 179.
- ↑ Osip-Pokrywka 2016 ↓, s. 179–180.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Magda Osip-Pokrywka, Mirek Osip-Pokrywka, Polskie ślady na Litwie i Łotwie: przewodnik historyczny, Olszanica: Wydawnictwo BoSz, 2016, s. 179, ISBN 978-83-7576-275-4.
- Tadeusz Polak, Zamki na kresach: Białoruś, Litwa, Ukraina, Warszawa: "Pagina" : Pracownia Badań i Konserwacji Obiektów Zabytkowych, 1997, s. 16, ISBN 978-83-86351-11-4 [dostęp 2025-03-13].