Administracja ogólna

Administracja ogólna – regulacja prawna rangi ustawowej, mająca na celu kształtowanie ustroju administracji państwowej w okresie międzywojennym. Administracja ogólna oznacza system organizacji i zarządzania jednostkami terytorialnymi.

Powołanie administracji ogólnej

Wydanie rozporządzenia Prezydenta RP z 1928 r. zakończyło okres przygotowania do ujednolicenia ustroju administracji ogólnej. Istniejące przedtem różnorodne akty prawne w poszczególnych dzielnicach nie sprzyjały kierowaniu i zarządzaniu państwem. Ustawa tymczasowa z 1919 r. o organizacji władz administracyjnych II instancji dotyczyła wyłącznie województwa warszawskiego, łódzkiego, kieleckiego, lubelskiego i białostockiego. Stolica Warszawa stanowiła odrębną jednostkę administracyjną.  

Z kolei według rozporządzenie Rady Ministrów z 1924 r. w przedmiocie organizacji władz administracyjnych II instancji, moc obowiązujących rozwiązań  rozciągnięto na terytorium całego kraju, za wyjątkiem dwóch województw byłej dzielnicy pruskiej (poznańskiego i pomorskiego) oraz autonomicznego województwa śląskiego.

Powołanie administracji ogólnej nastąpiło na podstawie rozporządzenia Prezydenta RP z 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej. Rozporządzenie było nowelizowane ustawą z 1930 r. w sprawie zmiany niektórych postanowień rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 19 stycznia 1928 r. o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej. Natomiast  w 1936 r. ukazało obwieszczenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 1936 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Prezydenta RP o organizacji i zakresie działania władz administracji ogólnej.

Rozporządzeniem Prezydenta RP utrzymano istniejący podziałał terytorialny Polski na województwa, powiaty i gminy, nadano natomiast nowe kompetencje organom administracji ogólnej.

Władza administracji ogólnej

Władzami administracji ogólnej były:

• wojewodowie, komisarz rządu, starostowie powiatowi i starostowie grodzcy;
• organa komunalne, które spełniały zadania administracji ogólnej w zakresie ustalonym przez rozporządzenie oraz inne przepisy prawne.

Wojewodowie, komisarz rządu, staro­stowie powiatowi i starostowie grodzcy, działali pod osobistą odpowiedzialnością samodzielnie i jednoosobowo, z zastrzeżeniem kolegialnego załatwiania spraw stosownie do postanowień rozporządzenia względnie innych przepisów prawnych.

Wojewodowie

Na czele województwa stał wojewoda, mianowany przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów, przedstawiony jej przez Ministra Spraw Wewnętrznych, Wojewoda podlegał pod względem oso­bowym Ministrowi Spraw Wewnętrznych, pod względem służbowym zaś, zależnie od rodzaju spraw, wcho­dzących w zakres jego działania, poszczególnym ministrom dla danego działu administracji.

Wojewoda był na obszarze województwa:

• przedstawicielem Rządu, sprawującym z te­go tytułu funkcje przekazane mu rozporządzeniem lub specjalnie zlecone przez Rząd;
• szefem administracji ogólnej, to jest  admini­stracji spraw wewnętrznych oraz innych działów administracji, bezpośrednio zespolonych we wła­dzach administracji ogólnej.

Stanowisko wojewody jako przedstawiciela Rządu

Jako przedstawiciel Rządu wojewoda miał obowiązek i prawo:

• wyłącznego reprezentowania Rządu przy uroczystych wystąpieniach, o ile Rząd nie wysłał osobnego delegata;
• uzgadniania działalności całej administracji państwowej  na obszarze województwa w myśl zasadniczej linii działalności Rządu;
• ogólnego nadzoru nad sprawami osobowymi funkcjonariuszy państwowych ze stanowiska wy­mogów bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicz­nego;
• uzgadniania działalności administracji cy­wilnej, jako też interesów gospodarczych wojewódz­twa, z potrzebami obrony Państwa.

Stanowisko wojewody jako szefa administracji ogólnej

Do zakresu działania wojewody jako szefa administracji ogólnej należą wszystkie sprawy:

• administracji spraw wewnętrznych, to jest administracji z zakresu działania, bezpośrednio pod­ległego Ministrowi Spraw Wewnętrznych;
• administracji przemysłu i handlu, z wyjąt­kiem spraw przekazanych administracji górniczej, urzędom probierczym i służbie legalizacji narzędzi mierniczych oraz administracji spraw morskich, która w chwili wejścia w życie rozporządzenia nie wchodziła w zakres działania wojewody;
• administracji rolnictwa, z wyjątkiem admini­stracji lasów państwowych, państwowych zakładów chowu koni, szkolnictwa rolnego i leśnego, państwo­wych instytutów i zakładów rolnego oraz innych spraw, które stosownie do obowiązują­cych przepisów wojewodzie nie podlegały;
• administracji opieki społecznej i pośrednic­twa pracy;
• administracji robót publicznych, z wyjątkiem spraw, przekazanych dyrekcjom dróg wodnych. Dla wykonywania specjalnych robót i ich administracji Minister Robót Publicznych w porozumieniu z Mini­strem Spraw Wewnętrznych tworzył organy techniczno-budowlane, niezespolone z władzami administracji ogólnej;
• administracji spraw wyznaniowych oraz spraw sztuki i kultury, ochrona zabytków, itp.

Odpowiedzialność wojewody

W zakresie administracji ogólnej wojewoda był:

• odpowiedzialnym wykonawcą zleceń wła­ściwych ministrów;
• służbowym zwierzchnikiem odnośnych władz, urzędów i organów oraz przełożonych funkcjonariuszy tych władz, urzędów i organów;
• organem zarządzającym, orzekającym, roz­strzygającym i stawiającym wnioski;
• przewodniczącym wszystkich organów kolegialnych, rad, komisji, powołanych przez obo­wiązujące przepisy do współdziałania w powyższych działach administracji państwowej.

Wojewoda jako szef administracji ogólnej

Wojewoda spełniał swoje zadania jako szef administracji ogólnej przez:

• udzielanie wskazówek i poleceń władzom ad­ministracji ogólnej oraz innym władzom i urzędom, jemu podległym;
• rozstrzyganie odwołań od orzeczeń i zarzą­dzeń władz powiatowych, miejskich i gminnych oraz innych władz i urzędów, wojewodzie podległych, w ramach przepisów prawnych regulujących właści­wość i tok instancji w postępowaniu administracyjnym;
• wydawanie orzeczeń i zarządzeń w I instan­cji w przypadkach przewidzianych przez przepisy prawne;
• wykonywanie nadzoru nad działalnością władz administracji ogólnej oraz innych władz i urzędów podledłych wojewodzie.

Urząd wojewódzki

Wszyscy funkcjonariusze w urzędzie wojewódzkim oraz we władzach i urzędach państwo­wych, podległych wojewodzie byli na etacie Minister­stwa Spraw Wewnętrznych, z wyjątkiem funkcjonariuszy fachowych, pozostających na etatach innych ministerstw, a przydzielonych do załatwiania spraw wymagających zawodowej wiedzy fachowej. Funkcjonariuszami fachowymi  byli funkcjonariusze piastujący takie stanowiska służbowe, których zajmowanie zależało od wykazania się specjalnym teoretycznym wykształce­niem fachowym, z wyłączeniem wykształcenia praw­niczego.  

Wojewódzkie organy kolegialne

Do współdziałania z wojewodą w wy­konywaniu zadań administracji ogólnej w zakresie, ustalonym przez przepisy prawne, powołano czyn­nik obywatelski, reprezentowany przez organa sa­morządu wojewódzkiego.

Rada wojewódzka składała się z człon­ków, wybranych przez sejmiki powiatowe i rady miejskie miast wydzielonych z powiatowych związ­ków komunalnych - po jednym przez każdy sejmik, względnie radę miejską.

Powiatowe władze administracji ogólnej

Na czele powiatu stał starosta powia­towy, mianowany przez Ministra Spraw Wewnętrz­nych. Starosta powiatowy podlegał pod względem osobowym  wojewodzie względnie Ministrowi Spraw Wewnętrznych, zaś pod względem służbowym bezpośrednio wojewodzie.

Do zakresu działania starosty powia­towego jako szefa administracji ogólnej należały wszystkie sprawy administracji państwowej na obsza­rze powiatu, o ile na mocy obowiązujących przepi­sów nie były zastrzeżone przez  właściwości władz naczelnych lub wojewody.  

Na czele powiatu miejskiego stał starosta grodzki, mianowany przez Ministra Spraw Wewnętrznych.

Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 19 marca 1928 r. w sprawie powiatów miejskich, utworzono odrębne powiaty miejskie dla celów administracji państwowej.

Powiatowe organy kolegialne

Do współdziałania ze starostą powia­towym w wykonywaniu zadań administracji ogólnej powołano czynnik obywa­telski, reprezentowany przez organa samorządu powiatowego.