Pietà ze Szreńska

Pietà ze Szreńska drewniana rzeźba gotycka na wyposażeniu kościoła w Szreńsku.

Pietà ze Szreńska

Wykonana z drewna lipowego pokryta polichromią na bazie farb temperowych (smalty, zieleni malachitowej i minii) na kredowo-klejowej zaprawie. Pietà ze Szreńska jest rzeźbą typowo przyścienną do eksponowania frontalnego, starannie opracowana i wykonana z trzech stron. Zaliczana do przedstawień z grupy piet lirycznych, mających widza wzruszyć a nie przerazić, reprezentuje styl tzw. miękki,. Jest reprezentatywnym dziełem dla średniowiecznej, mazowieckiej sztuki sakralnej.

Opis

Przedstawia Madonnę siedzącą na zielonej skrzyni z miękkim wałkiem na siedzisku, trzymającą na kolanach ciało Chrystusa. Główne założenie kompozycyjne stanowi pionowa linia Marii i krzyżująca się z nią ukośna leżącego na kolanach Chrystusa. Maria prawą ręką podtrzymuje głowę w lewej dłoni trzyma rękę Chrystusa. Sylweta Marii jest nieznacznie pochylona w lewo w kierunku głowy Chrystusa. Jej twarz w zgodzie z zasadą kanonu lirycznego jest łagodnie wymodelowana. Regularne rysy, pociągła twarz z wyraźnie uwypuklonymi policzkami. Brwi ściągnięte uniesione w łagodnym wyrazie cierpienia i zadumy, szerokie czoło, na policzku pod okiem widać spływającą łzę. Maria ubrana jest w czerwoną suknię, po której od głowy do samego dołu fałdami delikatnie spływa maforium. Ciało Jezusa o proporcjach wyraźnie zmniejszonych, szczupłe i subtelne ciężarem przez biodra opiera się na lewym kolanie Marii. Na głowie korona cierniowa, twarz podłużna, oczy duże, zamknięte snem śmierci (otwarte, wywrócone białka), broda bezwładnie opuszczona przez to w niemym udręczeniu rozchylone usta, odsłonięte górne uzębienie. Tors powyżej pasa zwrócony teatralnie ku widzowi, klatka piersiowa znacznie wypięta, widoczne wyraźne żebra i wyraźnie ślady męki. Ręce zebrane w pasie, jedna z dłoni spoczywa w dłoni Marii druga dłoń konwulsyjnie podwinięta. Ciało Chrystusa od pasa prawie do kolan owinięta pofałdowanym białym perizonium. Nogi smukłe, bezwładnie opuszczone ledwie się opierają czubkami stóp na maforium Marii.

Historia

Dokładny czas powstania piety i autor lub warsztat nie jest znany. Data wykonania w latach 1430 - 1440 została ustalona przez Tadeusza Dobrzenieckiego, według niego pod względem formalnym i stylistycznym jest ona wiernym naśladownictwem Piety z Drobina. Widoczne w formie i stylistyce wpływy burgundzkie współistnieją z wyraźnymi pierwiastkami prowincjonalnymi, co pozwala snuć domniemanie, że wyszła z rąk miejscowego pomocnika lub ucznia burgundzkiego mistrza związanego z biskupstwem płockim gdzie wcześniej posługę biskupią sprawował Aleksander z Malonne i skąd zaczęły na Mazowsze promieniować wpływy francuskie w sztuce.

Nie jest znane pierwotne przeznaczenie rzeźby, trudno jest ustalić czy był nim kościół parafialny w Szreńsku. Akta wizytacji generalnej diecezji płockiej mającej miejsce w latach 1775 – 1776 nie wspominają o piecie w kościele szreńskim ani razu. W ślad za znanym faktem częstego przenoszenia cennych obiektów z Płocka na prowincję można wskazać na Płock, ówczesną stolicę Mazowsza, jako miejsce proweniencji piety ze Szreńska.

Pietà od niepamiętnych czasów jest eksponowana we wnętrzu wykutej w północnej ścianie kościoła szreńskiego niszy, ma to negatywny wpływ na cyrkulację powietrza wokół niej co w połączeniu z warunkami klimatycznymi i niefachowymi zabiegami pielęgnacyjnymi przyczyniło się do tego, że na przestrzeni wieków była nieraz na skraju destrukcji. Rzeźba prawie całkowicie utraciła oryginalną polichromię i nosi stwierdzone przez specjalistów ślady ataku drewnojadów mające miejsce prawdopodobnie w dawnych wiekach. Pierwsze profesjonalne zabiegi konserwatorskie mające powstrzymać destrukcję podjęto w 1962 roku jednak ze względu na skalę problemu i brak środków, zabiegi ograniczono do minimum. Gruntowne i kompleksowe prace konserwatorskie przeprowadził w 1983 mgr Zenon Lizun. Ostatnie zabiegi konserwatorskie przywracające rzeźbie dawną świetność przeprowadził Damian Lizun w 2002 roku.

Bibliografia

• Marek Piotrowski, Szreńsk - miasto zapomniane, Warszawa 1986, wyd. Społeczny komitet obchodów 600-lecia Szreńska, Mazowiecki Ośrodek Badań Naukowych im. Stanisława Herbsta, Ciechanowskie Towarzystwo Naukowe
• Katalog Zabytków Sztuki, Zesz. 9. Mława i okolice (d. pow. mławski), opr. I. Galicka, H. Sygietyńska i M. Kwiczala, 1985 [1]
• Damian Lizun, artykuł "Pieta ze Szreńska", "Spotkania z Zabytkami" Nr 5 (195) Maj 2003, str 31-33 ISSN 0137-222X