Starosta niegrodowy: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne merytoryczne |
drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Starosta niegrodowy''', [[tenuta|tenutariusz]] ([[Łacina|łac.]] ''capitaneus sine iurisdictione'') – użytkownik zamków lub dóbr królewskich z tzw. [[królewszczyzna|królewszczyzn]] na podstawie umowy dzierżawy lub zastawu, jednak bez praw [[Starosta grodowy|starosty grodowego]] takich jak uprawnienia sądowe, policyjne i egzekucyjne<ref>https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/starostwo-niegrodowe;3979147.html</ref>. Starostwa niegrodowe były łac. ''panis bene merentium (chlebem dobrze zasłużonych)'', rozdawanym przez [[król]]a. Starostwa grodowe nadawały wyższą godność, ale za to starostwa niegrodowe były bardziej dochodowe. Starostowie niegrodowi od 1563 roku byli obowiązani płacić do skarbu państwa część czwartą dochodu, czyli tak zwaną [[Kwarta (podatek)|kwartę]], na utrzymanie [[Wojsko kwarciane|wojska kwarcianego]]<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Encyklopedia staropolska/Starosta - Wikiźródła, wolna biblioteka |data dostępu = 2018-08-13 |opublikowany = pl.wikisource.org |url = https://pl.wikisource.org/wiki/Encyklopedia_staropolska/Starosta |język = pl}}</ref> (od 1567 roku tylko 1/5). Prawo zwane ''Ius communitativum'', pozwalało wdowie po staroście zatrzymać starostwo na dożywocie<ref name=":0" />. Dla wykazania ''kwarty'' sporządzano bardzo szczegółowe i dokładne opisy starostw zwane [[Lustracje|lustracjami]]. Starostowie niegrodowi administrowali dobrami jak własnością cudzą i czasową, dlatego sejm w [[1774]] roku postanowił wydzierżawiać starostwa niegrodowe [[Emfiteuza|prawem emfiteutycznym]] na 50 lat w drodze przetargu<ref name=":0" /><ref>[http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/docmetadata?id=65554 ''Volumina Legum'' tom VIII] f.137–144 s. 91–93 tytuł ''Starostwa i królewszczyzny''; znowelizowane w 1776 tamże f. 903 s.556 ''Uchylenie Kommissyi Emfiteutycznych''</ref>. Wobec niekontrolowanej kumulacji tych starostw w jednym ręku, stały się one przyczyną wzrostu niejednej fortuny [[Magnat|magnackiej]]. |
|||
{{Dopracować|źródła=2015-08}} |
|||
'''Starosta niegrodowy''', [[tenuta|tenutariusz]] ([[Łacina|łac.]] ''capitaneus sine iurisdictione'') – [[Dzierżawa|dzierżawca]] zamków lub dóbr królewskich tzw. [[królewszczyzna|królewszczyzn]], bez uprawnień [[Starosta grodowy|starosty grodowego]]. Starostwa niegrodowe były łac. ''panis bene merentium (chlebem dobrze zasłużonych)'', rozdawanym przez [[król]]a. Wobec niekontrolowanej kumulacji tych starostw w jednym ręku, stały się one przyczyną wzrostu niejednej fortuny [[Magnat|magnackiej]]. Od [[1775]] starostwa te były dożywotnie i rozdawane de facto za zgodą [[Katarzyna II Wielka|Katarzyny II]], co tylko zwiększyło apetyty magnatów na wydarcie "co smakowitszych kąsków" Rzeczypospolitej. |
|||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* Krzysztof Chłapowski, ''Starostowie niegrodowi w Koronie 1565–1795 (Materiały źródłowe)'', Wydawnictwo DiG, Warszawa 2017, ISBN |
* Krzysztof Chłapowski, ''Starostowie niegrodowi w Koronie 1565–1795 (Materiały źródłowe)'', [[Wydawnictwo DiG]], Warszawa 2017, {{ISBN|978-83-286-0024-9}} |
||
==Zobacz też== |
==Zobacz też== |
||
Wersja z 17:02, 13 sie 2018
Starosta niegrodowy, tenutariusz (łac. capitaneus sine iurisdictione) – użytkownik zamków lub dóbr królewskich z tzw. królewszczyzn na podstawie umowy dzierżawy lub zastawu, jednak bez praw starosty grodowego takich jak uprawnienia sądowe, policyjne i egzekucyjne[1]. Starostwa niegrodowe były łac. panis bene merentium (chlebem dobrze zasłużonych), rozdawanym przez króla. Starostwa grodowe nadawały wyższą godność, ale za to starostwa niegrodowe były bardziej dochodowe. Starostowie niegrodowi od 1563 roku byli obowiązani płacić do skarbu państwa część czwartą dochodu, czyli tak zwaną kwartę, na utrzymanie wojska kwarcianego[2] (od 1567 roku tylko 1/5). Prawo zwane Ius communitativum, pozwalało wdowie po staroście zatrzymać starostwo na dożywocie[2]. Dla wykazania kwarty sporządzano bardzo szczegółowe i dokładne opisy starostw zwane lustracjami. Starostowie niegrodowi administrowali dobrami jak własnością cudzą i czasową, dlatego sejm w 1774 roku postanowił wydzierżawiać starostwa niegrodowe prawem emfiteutycznym na 50 lat w drodze przetargu[2][3]. Wobec niekontrolowanej kumulacji tych starostw w jednym ręku, stały się one przyczyną wzrostu niejednej fortuny magnackiej.
Bibliografia
- Krzysztof Chłapowski, Starostowie niegrodowi w Koronie 1565–1795 (Materiały źródłowe), Wydawnictwo DiG, Warszawa 2017, ISBN 978-83-286-0024-9
Zobacz też
- ↑ https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/starostwo-niegrodowe;3979147.html
- ↑ a b c Encyklopedia staropolska/Starosta - Wikiźródła, wolna biblioteka [online], pl.wikisource.org [dostęp 2018-08-13] (pol.).
- ↑ Volumina Legum tom VIII f.137–144 s. 91–93 tytuł Starostwa i królewszczyzny; znowelizowane w 1776 tamże f. 903 s.556 Uchylenie Kommissyi Emfiteutycznych