Szyszman
| |
| Władca Widynia | |
| Okres |
od lat 70. – 80. XIII wieku |
|---|---|
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data śmierci |
1308/1313 |
| Żona |
Anna c. Jovana Dragosza |
| Dzieci |
Michał • Keraca Petrica • Belaur |
Szyszman (bułg.: Шишман, Sziszman) – bojar bułgarski, książę Widynia. Ojciec cara bułgarskiego Michała III Szyszmana. Protoplasta ostatniej bułgarskiej dynastii średniowiecznej – Szyszmanowiczów.
Władca Widynia pod zwierzchnictwem tatarskim[edytuj | edytuj kod]
Szyszman był bojarem bułgarskim z okolic Widynia[1]. Wczesne lata jego życia i wzrost jego potęgi są słabo udokumentowane. I. Vásáry uważa, że był potomkiem Kumanów, którzy po 1241 roku osiedlili się w Bułgarii, zmuszeni do opuszczenia Królestwa Węgier[2]. W historiografii bułgarskiej przyjmuje się, że nieznana z imienia, pierwsza żona Szyszmana była córką sewastokratora Piotra i Anny-Teodory Aseniny, córki cara Iwana Asena II (1218-1241)[3][4]. Pomiędzy 1275 a 1280 rokiem urodziła mu ona syna Michała, przyszłego cara bułgarskiego[5]. We współczesnych mu źródłach Szyszman jest tytułowany księciem, królem, a nawet carem, choć oficjalnie przysługiwał mu jedynie tytuł despoty[6]
Za panowania cara Jerzego I Tertera (1280-1292), po 1281 roku, Szyszman, utworzył własne silne państwo w zachodniej Bułgarii, w ziemi widyńskiej obejmującej dolinę rzeki Timoku[7]. W historiografii bułgarskiej wskazuje się na fakt, że Jerzy I Terter, który w 1280 roku opanował tron carów bułgarskich, był również możnowładcą bułgarskim pochodzenia kumańskiego[6], co jest źródłem hipotezy, że Szyszman mógł być krewnym, a nawet bratem Jerzego I Tertera[8]. Część uczonych przenosi początki panowania Szyszmana nawet na późne lata 70., po zamordowaniu przez carycę Marię, poprzedniego władcy w Widyniu, Jakuba Swetosława. Część na początek lat 90. XIII wieku[1].
Przedmiotem dyskusji jest również stopień niezależności Szyszmana. T. Wasilewski, analizując wpływy tatarskie na życie polityczne Bułgarii w tym okresie, przyjmuje, że Szyszman objął władzę w Widyniu, jako lennik i sprzymierzeniec tatarskiego wodza Nogaja[7]. J. Fine nie wyklucza, że Tatarzy mogli jedynie zaakceptować jego usamodzielnienie post factum[1]. Z kolei historycy bułgarscy skłonni są łączyć uznanie przez Szyszmana zwierzchnictwa tatarskiego dopiero z wydarzeniami lat 1291-1292. Z racji przyjętej koncepcji objęcia przez niego władzy wskazują natomiast na stosunkowo dobre relacje jego państwa z carami bułgarskimi w Tyrnowie[6].
Jego państwo stale rosło tak że pod koniec XIII wieku Szyszman władał większością ziem północno-zachodniej Bułgarii[7]. Biskup Daniło podaje, że posiadał wiele ziem bułgarskich[9]. Bułgarski historyk Jordan Andrejew uważa, że granice jego państwa sięgały poza Żelazną Bramę na zachodzie i do Łomu i Wracy na zachodzie. Opierając się na wzmiankach kronikarzy, którzy podają, że Dunaj biegnie przez środek jego ziem, przyjmuje również, że Szyszman kontrolował również Oltenię w zachodniej Wołoszczyźnie[6].
Konflikt z Serbią i zależność od króla serbskiego[edytuj | edytuj kod]
Około 1291 roku wspólna wyprawa władców serbskich Stefana Dragutina i Stefana Milutina doprowadziła do likwidacji sąsiadującego z państwem Szyszmana księstwa braniczewskiego rządzonego przez braci Dyrmana i Kudelina. W odwecie mniej więcej rok później Szyszman zaatakował ziemie serbskie. Jest możliwe, że był sojusznikiem Dyrmana i Kudelina, niewątpliwie natomiast likwidacja księstwa braniczewskiego powodowała, że jego państwo zyskiwało silnego i agresywnego sąsiada. Oddziały Szyszmana, w których liczny udział miały wojska tatarskie najechały Serbię[10]. Dotarły w rejon Hvosna, obległy twierdzę Ždrelo w pobliżu Peciu[9]. Ostatecznie splądrowały jedynie i spaliły monaster w Żiczy i powróciły do siebie[10]. Po ucieczce cara Jerzego I Tertera i objęciu władzy przez Smilca, Stefan Milutin wraz z bratem Dragutinem, wykorzystując osłabienie Bułgarii najechali państwo widyńskie. Stolica poddała się po krótkim oblężeniu. Szyszman zbiegł za Dunaj do Nogaja[6][7].
Ostatecznie zamiast zaanektować zdobyte terytoria Milutin ponownie osadził Szyszmana na tronie w Widyniu i zawarł z nim przymierze. Szyszman został zmuszony do uznania zwierzchnictwa króla serbskiego i poślubienia żonę możnowładcy serbskiego Jovana Dragosza[10], Anny[11]. Zdaniem T. Wasilewskiego to jego syn Michał był zmuszony poślubić córkę Milutina Annę Nedę[12]. Niewątpliwie ocalenie swego państwa Szyszman zawdzięczał Nogajowi. Milutin zwrócił mu księstwo widyńskie obawiając się interwencji tatarskiej. W tym czasie sam zresztą popadł w zależność od Tatarów i był zmuszony wysłać swego syna Stefana Deczańskiego na dwór Nogaja[10].
Pomimo uzależnienia od Serbii, na które wskazuje również późniejszy ślub syna Szyszmana Michała z córką Milutina Anną Nedą, dzięki obecności Tatarów Szyszman mógł prowadzić stosunkowo niezależną politykę w stosunku do Wołoszczyzny, a zwłaszcza do Bułgarii[6]. Po zamordowaniu przez Toktu chana Nogaja (1299) i rozpadzie jego ordy, udzielił w latach 1301-1302 schronienia niektórym z krewnych Nogaja, między innymi wnukowi chana Kara-Kesekowi, który zbiegł do Widynia z liczącym 3 tysiące jazdy oddziałem i pozostawał tam jeszcze w 1325 roku[13]. W przeciwieństwie do Andrejewa, Fine uważa, że śmierć Nogaja zwiększyła wpływy serbskie w Widyniu[14].
Szyszman zmarł w 1308[6] lub w 1313 roku[7][15]. Jego następcą został syn Michał, dokument wenecki z 1313 roku tytułuje go: despotą bułgarskim i panem Widynia[15]. W 1323 roku Michał został carem Bułgarii. Oprócz Michała Szyszman miał jeszcze syna Belaura, późniejszego despotę Widynia i córkę Keracę Marię, matkę cara Iwana Aleksandra (1331-1371). Zdaniem Iwana Bożiłowa, który uważa ich za potomków dynastii Asenowiczów, wszystkie dzieci Szyszmana urodziły się z jego pierwszej żony, córki Anny Teodory[16]. Potomkowie Szyszmana rządzili Bułgarią od 1323 roku do upadku państwa pod koniec XIV wieku[17].
| Szyszman | |||||||||||||
| 1 Anna Neda |
Michał III Szyszman (panował 1323–1330 |
2 Teodora Paleologina |
Keraca Petrica ∞ despota Stracimir |
Belaur | |||||||||
| 1 | 1 | 1 | |||||||||||
| Iwan Stefan (panował 1330–1331) |
Szyszman | Michał kniaź Widynia i despota |
|||||||||||
| Helena ∞ Stefan Duszan |
Teodora Eudoksja ∞ sewastokrator Dejan | ||||||||||||
| 1 Teodora Wołoszka |
Iwan Aleksander (panował 1331–1371) |
2 Sara (Teodora) |
|||||||||||
| 1 | 1 | 1 | 1 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | |||||
| Michał Asen | Kera Tamara | Iwan Szyszman (panował 1371–1393) |
Iwan Asen | Wasilisa | |||||||||
| Iwan Asen | Iwan Stracimir (panował 1371–1396) |
Keraca Maria (ur. 1348, zm. 1390) |
Desisława | ||||||||||
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c J. Fine: The Late Medieval Balkans. s. 220.
- ↑ I. Vásáry, Cumans and Tatars, s. 65
- ↑ J. Andrejew, Koj koj je w srednowekowna Byłgaria, s. 21
- ↑ I. Bożiłow, Familiata na Asenewci, s. 111-112
- ↑ Ch. Cawley: Medieval Lands.
- ↑ a b c d e f g J. Andrejew, Koj koj je w srednowekowna Byłgaria s. 395
- ↑ a b c d e T. Wasilewski: Historia Bułgarii. s. 101-102.
- ↑ P. Pawłow, Meteżnici i Pretendenti
- ↑ a b I. Vásáry, Cumans and Tatars, s. 107
- ↑ a b c d J. Fine: The Late Medieval Balkans. s. 221.
- ↑ Napis na kamiennym nadprożu zachodniego portalu kościoła Matki Boskiej Hodegoterii w Mušutište informuje, że kościół został zbudowany w 1315 roku przez kaznaca Jovana Dragosława, jego żonę Helenę, syna Stanisza i córkę Annę. Za Ch. Cawley: Medieval Lands.
- ↑ T. Wasilewski: Historia Bułgarii. s. 101-102.. Zdaniem Cawleya ślub Michała i Anny nastąpił dopiero po 1308 roku. Za Ch. Cawley: Medieval Lands.
- ↑ I. Vásáry, Cumans and Tatars, s. 88
- ↑ J. Fine: The Late Medieval Balkans. s. 261.
- ↑ a b J. Fine: The Late Medieval Balkans. s. 268.
- ↑ I. Bożiłow, Familiata na Asenewci, s. 119, 134 i 136
- ↑ a b T. Wasilewski: Historia Bułgarii. s. 292.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Jordan Andrejew, Iwan Łazarow, Płamen Pawłow: Koj koj je w srednowekowna Byłgaria. Petyr Beron, 1999. ISBN 978-954-402-047-7. (bułg.).
- Iwan Bożiłow: Familiata na Asenewci (1186–1460). Geneałogia i prosopografia. Sofia: Izdatelstwo na Byłgarskata akademia na naukite, 1994. ISBN 954-430-264-6. (bułg.).
- Charles Cawley: Medieval Lands. Foundation for Medieval Genealogy, 2006–2007.
- Tadeusz Wasilewski: Historia Jugosławii do XVIII wieku. W: W. Felczak, T. Wasilewski: Historia Jugosławii. Wrocław: Ossolineum, 1985. ISBN 83-04-01638-9.
- Wasyl Giuzelew: Bułgarskie średniowiecze. W: Bułgaria. Zarys dziejów. I. Dymitrow (red.). Warszawa: Książka i Wiedza, 1986. ISBN 83-05-11583-6.
- Meteżnici i pretendneti za tyrnowskata carska korona prez XIV wek. W: Płamen Pawłow: Buntari i awanturisty w srednowekowna Byłgaria. Warna: LiterNet, 2005. ISBN 954-304-152-0. [dostęp 2012-09-03]. (bułg.).
- T. Wasilewski: Historia Bułgarii. Wrocław: Ossolineum, 1988, s. 97-101. ISBN 83-04-02466-7.
- István Vásáry: Cumans and Tatars: Oriental Military in the Pre-Ottoman Balkans, 1185–1365. Cambridge University Press, 2005. ISBN 978-0-521-83756-9.