Ustawa o spółdzielni (II RP)

Ustawa o spółdzielni (II RP) – za spółdzielnię uważano zrzeszenie o nieograniczonej liczby osób o zmiennym kapitale i składzie osobowym, mającą na celu podnie­sienie zarobku lub gospodarstwa członków przez prowadzenie wspólnego przedsiębiorstwa. Spółdzielnia służyła do wykonywania zadań gospodarczych a jednocześnie miała na celu podnoszenie poziomu kulturalnego swoich członków.

Regulacje prawne w zakresie spółdzielczości

W pierwszym okresie po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w 1918 wystąpiły trudności w funkcjonowaniu spółdzielczości, które brały się z występowania odmiennego prawa na terenach byłych zaborów. W 1919 r. przyjęto dekret w przedmiocie zatwierdzania statutów zrzeszeń handlowo-przemysłowych o kapitale zmiennym, który swym zakresem obejmował tylko ziemie byłego zaboru rosyjskiego.

Zasadnicza ustawa ukazała się w 1920 r., która została znowelizowana w 1923 r. W 1922 r. przyjęto ustawę o łączeniu się spółdzielni, w której wskazano, że połączenie następuje przez uchwały walnych zgromadzeń łączących się spółdzielni i przyjęcie jednolitego statutu nowej spółdzielni. Kolejna nowelizacja ukazała się w 1934 r. a następnie uzyskało jednolite brzmienie ustawy w postaci obwieszczenia Ministra Skarbu.

Powstanie spółdzielni

W celu założenia spółdzielni istniała potrzeba dokonania następujących czynności:

• zarejestrowania statutu w sądzie rejestrowym, podpisanego przez co najmniej 10 członków;
• określenie przedmiotu działania spółdzielni;
• podanie czasu trwania spółdzielni, jeżeli założono na czas ograniczony;
• określenie rodzaju i zakresu odpowiedzialności;
• określenie wysokości udziału, wpłat na udział i okresu ich dokonywania;
• określenie roku obrachunkowego, różnił się od roku kalendarzowego;
• określenie przepisów o likwidacji.

Statut spółdzielni

Statut spółdzielni zawierał:

• nazwę i siedzibę spółdzielni;
• cel spółdzielni oraz przedmiot działania i czas trwania spółdzielni;
• rodzaj i zakres odpowiedzialności członków;
• wysokość udziału, wysokość wpłat na udział i czas ich dokonywania;
• zasady przyjmowania, ustępowania i wyklu­czania członków;
• liczbę członków zarządu i rady nadzorczej oraz sposobu ich powoły­wania;
• sposób zwoływania walnych zgromadzeń, zasady obradowania i zapadania uchwał;
• zasady dotyczące umarzania wartości bilansowych;
• zasady podziału zysków i pokrywania strat;
• nazwa pisma, w którym były zamieszczane ogłoszenia spółdzielni.

Członkowie spółdzielni

Członkiem spółdzielni była każda osoba fizyczna lub prawna. Spółdzielnia liczyła co najmniej 10 członków, o ile statut nie wymagał większej liczby. Spółdzielnia, której członkami w myśl statutu były wyłącznie osoby prawne, musiała liczyć co najmniej trzech członków.

Członkowie spółdzielni:

• odpowiadali za zobowiązania spółdzielni zadeklarowanymi udziałami;
• wysokość udziałów była ustalana w jednakowej wysokości;
• każdy członek spółdzielni zadeklarował przynajmniej jeden udział;
• każdy członek spółdzielni mógł posiadać dowolną liczbę udziałów;
• wykluczenie członka mogło nastąpić przed rozwiązaniem spółdzielni.

Zarząd spółdzielni

Liczbę członków zarządu spółdzielni oraz sposób ich powoływania określał statut. Zarząd w swoich czynnościach stosował się do ograniczeń, jakie nakładał statut lub uchwały walnego zgromadzenia.

Zarząd spółdzielni miał prawo zawierać wszelkiego rodzaju umowy, które wchodziły w zakres statutowej działalności spółdzielni.

Zarząd ustanawiał pełnomocników do prowadzenia całego przedsiębiorstwa lub oddziałów. Pełnomocnicy nie mogli bez osobnego upoważnienia nabywać, zbywać i obciążać nieruchomości, podpisywać weksli, zaciągać pożyczek oraz prowadzić procesów.

Rada nadzorcza

Rada nadzorcza składała się z co najmniej z trzech osób. Członkowie rady mieli pełną zdolność do działań prawnych i byli członkami spółdzielni.

Członków rady nadzorczej wybierało i odwoływało walne zgromadzenie.

Rada nadzorcza czuwała nad prowadzeniem interesów przez zarząd. W szczególności do rady nadzorczej należało:

• badanie rocznego zamknięcie rachunków, których wyniki badań przedstawiała walnemu zgromadzeniu.
• przeglądanie ksiąg i dowodów oraz bezpośrednio sprawdzanie stanu wszelkich części majątku;
• powoływać rzeczoznawców.

Walne zgromadzenie

Członek brał udział w walnym zgromadzeniu tylko osobiście.

Do wyłącznej kompetencji walnego zgromadzenia należał:

• wybór i odwołanie członków rady nadzorczej;
• określenie najwyższej sumy zobowiązań, jakie spółdzielnia może zaciągnąć;
• zatwierdzanie bilansów i sprawozdań rocznych;
• podział zysków i oznaczenie sposobu pokrycia strat granicach, w jakich statut mu to przekazuje;
• powzięcie uchwał w przedmiocie sprawozdania rewizyjnego;
• zmiana statutu;
• powzięcie uchwały co do rozwiązania i likwidacji spółdzielni.

Liczba spółdzielni

Według danych Rocznika Statystycznego z 1939 r. liczba spółdzielni przedstawiała się następująco:

Rok	Ogółem	Rodzaje spółdzielni
		Spożywcze	Rolniczo-spożywcze	Rolniczo-handlowe	Mleczarskie	Kredytowe	Mieszkaniowe	Inne
1928	10212	1185	2022	339	1430	4586	167	483
1929	11189	1231	2524	355	1362	5025	208	484
1930	11834	1325	2756	387	1331	5350	233	452
1931	11971	1280	2755	403	1364	5440	230	499
1932	11722	1236	2627	373	1288	5437	253	508
1933	11669	1253	2580	378	1275	5490	189	504
1934	11101	1310	2532	344	1167	5153	214	381
1935	11402	1391	2586	352	1216	5243	216	398
1936	12004	1552	2659	392	1323	5423	235	420
1937	12860	1804	2973	410	1408	5517	252	496
1938	13561	2137	3027	453	1475	5597	261	611

W 1937 r. zanotowano 3 016 tys. członków, w tym najwięcej członków miały spółdzielnie kredytowe (1 515 tys.) oraz spółdzielnie mleczarskie (626 tys.).

Zniesienie ustawy

Na podstawie ustawy z 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach zniesiono przepisy ustawy z 1920 r. o spółdzielniach.