Żupałek plamisty
| Libelloides macaronius | |||
| (Scopoli, 1763) | |||
 Osobnik sfotografowany w Chorwacji | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
Libelloides macaronius | ||
| Synonimy | |||
| |||
Żupałek plamisty[1] (Libelloides macaronius) – ponto-medyteranejski gatunek sieciarki (Neuroptera) z rodziny żupałkowatych (Ascalaphidae) tworzący liczne formy barwne. Ze względu na skomplikowaną budowę oczu i czułków jest obiektem zainteresowania wielu dziedzin nauki. Stał się organizmem modelowym w badaniach narządu wzroku owadów.
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Jest znany ze środkowej, wschodniej i południowej Europy oraz z palearktycznej części Azji. W okołośródziemnomorskiej części zasięgu jest gatunkiem pospolitym i szeroko rozprzestrzenionym. Preferuje otwarte tereny porośnięte trawą.
Morfologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Jest aktywnym drapieżcą, polifagiem przystosowanym do polowania w locie (z dużą prędkością) na małe owady. Chwyta ofiary silnymi odnóżami, a mocne żuwaczki umożliwiają mu zjadanie owadów nawet o silnie zesklerotyzowanych powłokach ciała. Sprawne polowanie ułatwia tej sieciarce zdolność widzenia w zakresie ultrafioletu. Specyficzna struktura oczu złożonych tego owada umożliwia mu dostrzeganie małych obiektów z dużej odległości. Budowa czułków zawierających w sobie co najmniej cztery typy receptorów (mechano-, chemo-, higro- i termoreceptory)[2] sugeruje dużą ich zdolność do wykrywania różnorodnych bodźców. Odkrycie tych rzadkich cech spowodowało, że L. macaronius stał się jednym z lepiej poznanych gatunków sieciarek[3].
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek został opisany naukowo w Entomologia Carniolica (1763) pod nazwą Papilio macaronius. Autorem opisu jest Giovanni Antonio Scopoli. Później zaliczono tego owada do rodzaju Ascalaphus, a w 1972 szwedzki entomolog Bo Tjeder przeniósł go do rodzaju Libelloides[3].
W Europie wyróżniono dwie formy barwne tej sieciarki (macaronius i kolyvanensis), jednak nie mają one znaczenia taksonomicznego. Pozostałe formy barwne oraz liczne podgatunki również są kwestionowane z taksonomicznego punktu widzenia. Różnią się kolorem żyłek w ciemnych polach przednich skrzydeł, ale różnice te nie znajdują odzwierciedlenia w zoogeografii i morfologii gatunku. Uważane są raczej za odchylenia osobnicze[4].
Prawdopodobnie L. macaronius może się krzyżować z Libelloides longicornis tworząc hybrydy Libelloides macaronius x longicornis[4].
Obecność w faunie Polski[edytuj | edytuj kod]
Libelloides macaronius został zaliczony do fauny Polski[5], choć – prawdopodobnie – nigdy nie został wykazany z dzisiejszego terytorium kraju. Informacje podawane w starszej literaturze dotyczą raczej pokrewnego gatunku Libelloides coccajus, który mógł być stwierdzony w Polsce pod koniec XVIII wieku[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Libelloides macaronius – Żupałek plamisty. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2021-06-23].
- ↑ Tina Sedmak. The shape and the structure of antenna in Ascalaphus (Libelloides macaronius). „Ascalaphus”, 2001. (ang.). (pdf)
- ↑ a b Devetak et al. Owl-fly Libelloides macaronius (Scopoli, 1763) in Slovenia and in the northwestern part of Croatia (Neuroptera: Ascalaphidae). „Annales, Annals for Istrian and Mediterranean Studies”. 12 (2), s. 219-226, 2002. (ang.).
- ↑ a b D. Devetak. A review of the owlflies of Slovenia (Neuroptera: Ascalaphidae). „Acta Entomologica Slovenica”. 15 (2), s. 105–112, 2007. (ang.).
- ↑ Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. II. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2007, s. 287. ISBN 978-83-881470-7-4.
- ↑ R. Dobosz. What species of owlflies (Neuroptera: Ascalaphidae), an extinct family in Poland, have occurred in Poland in the past?. „Fragmenta Faunistica”. 52 (2), s. 99-103, 2009.