Wzrok
Wzrok, zmysł wzroku – zdolność do odbierania bodźców wywołanych przez pewien zakres promieniowania elektromagnetycznego (u człowieka ta część widma nazywa się światłem widzialnym) ze środowiska[1] oraz ogół czynności związanych z analizą tych bodźców, czyli widzeniem. Jest najważniejszym zmysłem człowieka, dostarczającym większość informacji z otoczenia.
Ewolucja narządu wzroku[edytuj | edytuj kod]
Reakcje na światło (zob. fototaksja) są obserwowane w przypadku organizmów jednokomórkowych, co jest związane z obecnością plamek ocznych. Uważa się, że ich skupiska (zob. przyoczka) występowały powszechnie wśród organizmów wielokomórkowych w okresie poprzedzającym kambr; współcześnie z tego sposobu wykrywania światła i jego kierunku korzystają np. meduzy i płazińce. Pierwszymi organizmami, dysponującymi okiem jako narządem wzroku, były prawdopodobnie trylobity z wczesnego kambru. Miały one oczy złożone, umożliwiające powstawanie obrazu mozaikowego. Dalsza ewolucja oka doprowadziła do powstania różnych jego rodzajów, spełniających swoje funkcje w zróżnicowanych warunkach życia gatunków[2][3][4][5].
Funkcje[edytuj | edytuj kod]
Na widzenie składa się:
- rozróżnianie światła od ciemności – do realizacji tej funkcji wystarczy pojedynczy fotoreceptor. Jeśli receptorów jest więcej można mówić o powierzchni wzrokowej[6]
- ocena kierunku padania światła – ta funkcja realizowana jest w najprostszym przypadku przez oczy kubkowe lub oczy pęcherzykowe
- rozpoznawanie kształtów – możliwe za sprawą pręcików
- rozróżnianie barw – za sprawą czopków. Liczba rozpoznawanych barw zależy od liczby rodzajów tych receptorów. U człowieka zwykle występują trzy, lecz w wyniku zaburzeń może ich być mniej (ślepota barw) bądź więcej (u kobiety opisano występowanie czterech rodzajów czopków.)[7][8]
- ocenianie odległości położenia obiektów od oka – widzenie stereoskopowe
- rozpoznawanie polaryzacji liniowej światła – rozwinięte u niektórych zwierząt, ludzkie oko może ją rozpoznać dzięki zjawisku figury Haidingera
Działanie[edytuj | edytuj kod]
Widzenie umożliwiają fotoreceptory zlokalizowane w wyspecjalizowanych narządach (oko). Towarzyszą im dodatkowe struktury usprawniające percepcję i chroniące właściwy narząd wzroku (aparat ochronny: brwi, powieki, rzęsy i narząd łzowy). Następnie bodziec jest przekazywany do dalszych obszarów układu nerwowego, gdzie jest analizowany. U organizmów wyższych mówi się o drodze wzrokowej przekazującej informacje do kory wzrokowej. Obraz na siatkówkę oka pada do góry nogami i dopiero w mózgu następuje jego odwrócenie.
Tak naprawdę nie widzimy w czasie rzeczywistym, tylko z lekkim opóźnieniem, co skutkuje tzw. bezwładnością wzroku. Dzięki temu mamy wrażenie ciągłości ruchu wielu nieruchomych obrazów (np. filmowych).
Oko jest stale nawilżane i oczyszczane podczas mrugania. Noworodki mrugają 1-4 razy na minutę. Liczba ta zwiększa się około 6. miesiąca życia, a ok. 15 roku życia osiąga ostatecznie poziom 15-20 razy na minutę (choć ta częstotliwość zależy też od warunków)[9].
Wady wzroku[edytuj | edytuj kod]
Wzrok u zwierząt[edytuj | edytuj kod]
 |
Ta sekcja od 2011-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Niektóre zwierzęta mają zdolność widzenia takiego spektrum fali elektromagnetycznej, które nie jest widoczne dla człowieka. Na przykład pszczoły i ptaki widzą w nadfiolecie, dzięki czemu wiedzą, gdzie jest słońce, którym się kierują nawet w pochmurny dzień. Żółwie błotne widzą w podczerwieni, dzięki czemu mogą rozpoznawać niektóre kształty w mętnej wodzie.
W początkowych fragmentach drogi wzrokowej ptaków drapieżnych jest znacznie mniejsza konwergencja nerwów niż u człowieka, co pozwala uzyskać tym ptakom znacznie lepszą zdolność rozdzielczą.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wzrok, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-07-23].
- ↑ Jak wyewoluowały oczy? Początki widzenia światła. W: Graham Lawton: Początki (prawie) wszystkiego wprowadzenie Stephen Hawking, ilustr. Jennifer Daniel, przekład Maria Brzozowska. Kraków: New Scientist; Insignis Media, 2018, s. 94–97. ISBN 978-83-66071-44-5.
- ↑ Ronald S. Fishman, MD. Evolution and the Eye The Darwin Bicentennial and the Sesquicentennial of the Origin of Species. „JAMA Ophthalmology ; Arch Ophthalmol.”, s. 1586–1592, November 10, 2008. American Medical Association. DOI: 10.1001/archopht.126.11.1586. ISSN 2168-6165 (ang.).
- ↑ Shiho Hayakawa, Yasuharu Takaku, Jung Shan Hwang, Takeo Horiguchi, Hiroshi Suga, Walter Gehring, Kazuho Ikeo, Takashi Gojobori. Function and Evolutionary Origin of Unicellular Camera-Type Eye Structure. „PLoS One”, 2015 Mar 3. DOI: 10.1371/journal.pone.0118415 (ang.).
- ↑ Shen L, Chen C, Zheng H, Jin L. The evolutionary relationship between microbial rhodopsins and metazoan rhodopsins. „The Scientific World Journal”, 2013 Feb 11. Hindawi Publishing Corporation. DOI: 10.1155/2013/435651. ISSN 2356-6140 (ang.).
- ↑ Biologia. Podręcznik do liceum ogólnokształcącego. Kształcenie w zakresie rozszerzony część 1 tom 2. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 2003, s. 62. ISBN 83-02-08516-2.
- ↑ Kolorowe szare komórki (Focus).
- ↑ Wioletta Waleszczyk. Czy kobiety lepiej widzą kolory niż mężczyźni?. „Świat Nauki”. 10 (230), s. 96, październik 2010. ISSN 0867-6380.
- ↑ Od czego zależy częstotliwość mrugania?, 30 października 2017.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Public Broadcasting Service (PBS) – Genetic Toolkit; Neil Shubin and Sean B. Carroll discuss homeobox genes, a set of genes that produce basic body parts in all animals… (ang.)
- International workshop on Evolution in the Time of Genomics – part 07; 7–9 May 2012, Venice, Italy ; w treści wykład Waltera Gehringa(ang.): „The evolution of vision” (ang.)
