Actiones in personam

Actiones in personam (znane również jako Condictiones) – powództwa o charakterze osobistym. W prawie rzymskim grupa powództw służących do ochrony zobowiązań (wierzytelności)^[1].

Cechy charakterystyczne[edytuj | edytuj kod]

Gaius opisywał powództwa obligacyjne następująco:

Powództwem in personam jest takie, którym skarżymy ilekroć spieramy się z kimś, kto jest wobec nas zobowiązany z umowy lub deliktu, to jest gdy twierdzimy, że obowiązany jest nam dać, czynić lub świadczyć.

Gaius, Instytucje IV,2^[2]

Powództwa obligacyjne wnoszono również przy zobowiązaniach powstałych ze zdarzeń prawnych innych niż kontrakt czy delikt, bądź też na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

W powództwach in personam roszczenie powoda kierowane było – w odróżnieniu od actiones in rem – ku konkretnie oznaczonej i z góry wiadomej osoby, tj. do dłużnika. Osoba dłużnika wymieniana była w intentio formułki. Różnica między actiones in personam i actiones in rem stała się podstawą podziału praw podmiotowych na względne i bezwzględne.

Podział powództw na in rem i in personam był podstawowym sposobem systematyzowania skarg w prawie rzymskim^[3].

Actiones in rem scriptae[edytuj | edytuj kod]

Osobny artykuł: Actiones in rem scriptae.

Do wyjątków należała sytuacja, kiedy powództwo in personam kierowano także przeciwko innej niż dłużnik osobie trzeciej – pozostającej w określonym związku z roszczeniem powoda. Powództwa takie określano jako in rem scriptae. Za przykład można podać actio quod metus causa.

Litis contestatio i konsumpcja skargi[edytuj | edytuj kod]

W sprawie wszczętej za pomocą actio in personam, prowadzonej w iudicium legitimum i z formułką zawierającą intentio opartą na prawie cywilnym (tj. actio in ius concepta), z chwilą dokonania litis contestatio następowała z mocy samego prawa tzw. konsumpcja skargi. Oznaczała ona wygaśnięcie dotychczasowego stosunku prawnego między stronami zobowiązania. W szczególności gasło roszczenie materialne powoda. Jednocześnie po stronie powoda rodziło się uprawnienie do uzyskania wyroku opartego na treści formułki. Po stronie pozwanego rodził się obowiązek poddania się wyrokowi. W konsekwencji powód nie mógł już ponownie wytoczyć powództwa w tej samej sprawie. Odpowiadało to zasadzie bis de eadem re ne sit actio^[4].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Digesta 44,7,25 principium: Ulpian Domitius w księdze pierwszej reguł: Istnieją dwa rodzaje powództw, rzeczowe, które zwie się windykacyjnym, oraz osobiste, znane jako kondykcyjne. (...) Osobistym powództwem jest takie, którym występujemy przeciwko temu, kto jest wobec nas zobowiązany do uczynenia lub dania czegoś; i zawsze ma ono miejsce wobec tej samej osoby.
Digesta 44,7,25 principium: Ulpianus libro singulari regularum: Actionum genera sunt duo, in rem, quae dicitur vindicatio, et in personam, quae condictio appellatur. (...) In personam actio est, qua cum eo agimus, qui obligatus est nobis ad faciendum aliquid vel dandum; et semper adversus eundem locum habet.
↑ Gaius Institutiones IV,2: In personam actio est, qua agimus cum aliquo, qui nobis vel ex contractu vel ex delicto obligatus est, id est cum intendimus DARE FACERE PRAESTARE oportere.
↑ Gaius Institutiones IV,1: (...) jeżeli zapytamy, ile jest rodzajów powództw, bliższe prawdy wydaje się, że dwa: rzeczowe i obligacyjne (...)
Gaius Institutiones IV,1: (...) si quaeramus, quot genera actionum sint, verius videtur duo esse: in rem et in personam (...).
↑ Gaius Instytucje IV, 107: Jeśli natomiast w iudicium legitimum pozywano skargą osobistą i taką formułką, w której intentio oparta była na prawie, ponowne wszczęcie postępowania w tej samej sprawie jest niedopuszczalne z mocy samego prawa i dlatego zbędny jest zarzut. (...)
Gaius Institutiones IV, 107: Si vero legitimo iudicio in personam actum sit et ea formula, quae iuris civilis habet intentionem, postea ipso iure de eadem re agi non potest et ob id exceptio supervacua est. (...).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

MarekM. Kuryłowicz MarekM., Rzymskie prawo prywatne: zarys wykładu, Kraków: Zakamycze, 1999, ISBN 83-7211-089-1 .
WładysławW. Rozwadowski WładysławW., Prawo rzymskie: zarys wykładu wraz z wyborem źródeł, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, ISBN 83-01-10031-1 .

[1] Digesta 44,7,25 principium: Ulpian Domitius w księdze pierwszej reguł: Istnieją dwa rodzaje powództw, rzeczowe, które zwie się windykacyjnym, oraz osobiste, znane jako kondykcyjne. (...) Osobistym powództwem jest takie, którym występujemy przeciwko temu, kto jest wobec nas zobowiązany do uczynenia lub dania czegoś; i zawsze ma ono miejsce wobec tej samej osoby.
Digesta 44,7,25 principium: Ulpianus libro singulari regularum: Actionum genera sunt duo, in rem, quae dicitur vindicatio, et in personam, quae condictio appellatur. (...) In personam actio est, qua cum eo agimus, qui obligatus est nobis ad faciendum aliquid vel dandum; et semper adversus eundem locum habet.

[2] Gaius Institutiones IV,2: In personam actio est, qua agimus cum aliquo, qui nobis vel ex contractu vel ex delicto obligatus est, id est cum intendimus DARE FACERE PRAESTARE oportere.

[3] Gaius Institutiones IV,1: (...) jeżeli zapytamy, ile jest rodzajów powództw, bliższe prawdy wydaje się, że dwa: rzeczowe i obligacyjne (...)
Gaius Institutiones IV,1: (...) si quaeramus, quot genera actionum sint, verius videtur duo esse: in rem et in personam (...).

[4] Gaius Instytucje IV, 107: Jeśli natomiast w iudicium legitimum pozywano skargą osobistą i taką formułką, w której intentio oparta była na prawie, ponowne wszczęcie postępowania w tej samej sprawie jest niedopuszczalne z mocy samego prawa i dlatego zbędny jest zarzut. (...)
Gaius Institutiones IV, 107: Si vero legitimo iudicio in personam actum sit et ea formula, quae iuris civilis habet intentionem, postea ipso iure de eadem re agi non potest et ob id exceptio supervacua est. (...).

[1]

[2]

[3]

[4]