Amorfa
 Amorfa krzewiasta | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj |
amorfa |
| Nazwa systematyczna | |
| Amorpha L. Sp. Pl. 713. 1 Mai 1753 | |
| Typ nomenklatoryczny | |
Amorfa (Amorpha L.) – rodzaj roślin należący do rodziny bobowatych. Obejmuje 15 gatunków[4][5]. Rośliny te występują na obszarze od południowej Kanady po północny Meksyk, przy czym najbardziej zróżnicowane są w południowo-wschodniej części Stanów Zjednoczonych[5]. Jako gatunek introdukowany amorfa krzewiasta A. fruticosa rośnie w Europie i Azji (bez północnych części tych kontynentów) oraz w Ameryce Południowej[4]. Gatunki z tego rodzaju występują w formacjach leśnych, zaroślowych i trawiastych, często na piaskach, ale też wzdłuż strumieni i na terenach podmokłych[5].
Amorfy uprawiane są jako rośliny ozdobne i biotechniczne – wiatrochronne i zabezpieczające glebę przed erozją. Najczęściej uprawiana jest amorfa krzewiasta A. fruticosa i siwa A. canescens. Liście amorfy Indianie wykorzystywali do sporządzania naparów i jako substytut tytoniu[5]. Amorfa siwa wykorzystywana była jako lek przeciwrobaczy, a amorfa krzewiasta także jako pościel[6]. Są to rośliny miododajne[7]. Rośliny te były użytkowane jako repelenty przeciw owadom i rośliny barwierskie[5], w tym przez pierwszych osadników europejskich[7]. Jako namiastka indygo (uzyskiwanego z indygowca barwierskiego) rośliny te zwane były dawniej po polsku indygowcem i indychtką[7]. W Polsce uprawiany jest częściej tylko jeden gatunek – amorfa krzewiasta A. fruticosa[8], rzadko w kolekcjach zdarzają się inne[7].
Nazwa rodzajowa pochodzi od greckiego słowa amorphos znaczącego „bezkształtny, zniekształcony” i odnosi się do budowy kwiatu, którego motylkowa korona jest zredukowana i pozbawiana skrzydełek oraz łódeczki[5].
_(2).jpg)
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Krzewy do 3 m wysokości[9], półkrzewy i rzadko zielne byliny. Ich pędy są nagie lub owłosione[7].
- Liście
- Skrętoległe, sezonowe i nieparzystopierzaste. Blaszka składa się z 11–51 listków[9], drobnych, wydłużonych i całobrzegich[7].
- Kwiaty
- Zebrane są w gęstych, kłosokształtnych i wzniesionych kwiatostanach. Silnie zredukowane kwiaty motylkowe – o koronie składającej się tylko z żagielka zwiniętego wokół pręcików i słupka. Korona na ogół ma barwę ciemnofioletową, rzadziej jest niebieska lub biaława[7]. Kielich rurkowaty, z 5 nierównymi ząbkami. Pręcików jest 10, wszystkie z nitkami zrośniętymi. Słupek pojedynczy, z jednego owocolistka, z górną zalążnią zawierającą jeden lub dwa zalążki[9].
- Owoce
- Strąki drobne – do 1 cm długości, proste lub skrzywione, często gruczołowate. Zawierają jedno lub dwa nasiona[7].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Jeden z 8 rodzajów tworzących plemię Amorpheae z podrodziny bobowatych właściwych Faboideae w rodzinie bobowatych Fabaceae s.l.[10]
- Amorpha apiculata Wiggins
- Amorpha californica Nutt. – amorfa kalifornijska
- Amorpha canescens Pursh – amorfa siwa
- Amorpha confusa (Wilbur) S.C.K.Straub, Sorrie & Weakley
- Amorpha fruticosa L. – amorfa krzewiasta
- Amorpha georgiana Wilbur
- Amorpha glabra Desf. ex Pers. – amorfa naga
- Amorpha herbacea Walter – amorfa nibyzielna
- Amorpha laevigata Nutt.
- Amorpha nana Nutt. – amorfa drobna
- Amorpha nitens Boynton
- Amorpha × notha E.J.Palmer
- Amorpha ouachitensis Wilbur
- Amorpha paniculata Torr. & A.Gray
- Amorpha roemeriana Scheele
- Amorpha schwerinii C.K.Schneid.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-09-23] (ang.).
- ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-20].
- ↑ a b c Amorpha L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-01-14].
- ↑ a b c d e f G. P. Lewis, Brian Schrire, Barbara Mackinder, Mike Lock: Legumes of the World. Royal Botanic Gardens, Kew, 2005, s. 302. ISBN 978-1-900347-80-8.
- ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 41, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c d e f g h i Włodzimierz Seneta: Drzewa i krzewy liściaste A–B. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1991, s. 220-225. ISBN 83-01-10135-0.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ a b c Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 291. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ Genus Amorpha L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-01-14].