Analiza słowotwórcza wyrazu

Analiza słowotwórcza wyrazu – jedno z zagadnień słowotwórstwa (dziedziny językoznawstwa).

Prawidłowo przeprowadzona analiza słowotwórcza powinna obejmować podanie następujących elementów:

• badana formacja słowotwórcza,
• parafraza słowotwórcza (taka definicja słowotwórcza, w której znajdzie się wyraz motywujący i definiowany wyraz motywowany i która odda znaczenie wyrazu motywowanego),
• podstawa słowotwórcza,
• tematy słowotwórcze badanej formacji i podstawy słowotwórczej,
• użyte formanty i zachodzące oboczności,
• rodzaj derywacji,
• typ derywatu,
• zjawiska towarzyszące.

Przykłady analizy słowotwórczej w języku polskim

Formacja słowotwórcza	Parafraza słowotwórcza	Podstawa słowotwórcza	Tematy słowotwórcze	Formanty, alternacje	Derywacja	Derywat	Zjawiska towarzyszące
brąz	‘związane z brązowym’	brązowy	brąz-	Ø (zero morfologiczne, formant zerowy)	paradygmatyczna	transpozycyjny	dezintegracja ow
dywano- czyszczenie	‘czyszczenie dywanów’	czyszczenie dywan	czyszczenie dywan	interfiks -o-	interfiksalna	złożenie	brak
dziewczę	‘związane z dziewczyną’	dziewczyna	dziewcz-	-ę	paradygmatyczna modyfikacyjna	modyfikacyjny	dezintegracja
kłapouchy	‘ten, kto ma klapnięte uszy’	klapnięty uszy	klap- usz-	l:ł sz:ch -o-	interfiksalno- paradygmatyczna	złożenie	brak
łamigłówka	‘coś, co łamie głowę’ (przenośnie)	łamać głowa	łam- głow-	-i- -k- m:m' o:ó	interfiksalno- sufiksalna	złożenie	leksykalizacja
międzyrzecze	‘obszar między rzekami’	rzeka między	rzek- między	k:č	paradygmatyczna	derywat od wyrażenia przyimkowego	brak
nieład	‘brak ładu’	ład	ład	prefiks nie-	prefiksalna	mutacyjny	brak
swawola	‘swa wola’			akcent	prozodyczna	zrost	brak
śmiałek	‘ktoś, kto jest śmiały’	śmiały	śmiał-	sufiks -ek	sufiksalna	mutacyjny	brak
wóda	‘augmentativum od: wódka’	wódka	wód		alternacyjna ilościowa	modyfikacyjny	dezintegracja -k-

Bibliografia

• Renata Grzegorczykowa, Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe, wyd. 3 poprawione, Warszawa 1979.