Argyrantemum

Argyrantemum
	; Argyrantemum krzewiaste
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	argyrantemum
	Nazwa systematyczna
	Argyranthemum P.B. Webb in P.B. Webb et Berthelot; Hist. Nat. Iles Canaries 3(2. 2). t. 90. Nov 1839
	Typ nomenklatoryczny
	A. jacobaeifolium P.B. Webb
Synonimy
	Preauxia C. H. Schultz Bip.;
	Preauxia C. H. Schultz Bip.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Argyrantemum^[5], srebrzeń^[6] (Argyranthemum) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych (Asteraceae). Obejmuje 23^[7]–24^[3] gatunki. Wszystkie występują naturalnie na wyspach Makaronezji (Kanaryjskich, Selvagens i na Maderze)^[7]^[3], ale jako introdukowane rosną na wszystkich kontynentach poza Antarktydą^[3]. Niektóre gatunki są miejscami bardzo inwazyjne, np. argyrantemum krzewiaste A. frutescens na Nowej Zelandii^[7]. Ten gatunek jest też jedynym spotykanym w uprawie w Polsce^[5].

Różne gatunki i mieszańce z tego rodzaju są uprawiane jako ozdobne, często prowadzone na pniu jako wysokopienne^[7]. Uprawiane są także na kwiaty cięte i jako doniczkowe^[8]. Rośliny te tolerują tylko lekkie przymrozki^[8].

Morfologia

Pokrój: Półkrzewy, zwykle nagie, czasem z włoskami pojedynczymi^[9], o łodydze zwykle pojedynczej, ale silnie rozgałęzionej, wzniesionej, podnoszącej się lub płożącej^[10], często o pokroju kępiastym^[8]. Osiągają od 10 do 100 cm wysokości^[10]^[8], rzadko do 150 cm^[10].
Liście: Zimozielone^[8], skrętoległe, ogonkowe lub siedzące^[10], od piłkowanych i ząbkowanych po wcinane w różny sposób^[9] i podzielone^[8]. Blaszki liściowe zwykle jasnozielone do niebieskozielonych^[8].
Kwiaty: Zebrane w koszyczki, które wyrastają na pędach pojedynczo lub zebrane w luźne kwiatostany złożone w formie baldachogrona. Okrywy koszyczków są półkuliste, tworzone przez zielone listki o szerokich, błoniastych (zwykle jasnobrązowych) brzegach zebrane w 3–4 szeregach. Dno koszyczka wypukłe do stożkowatego, bez łuszczynek. Kwiaty brzeżne w koszyczku żeńskie, z płatkiem języczkowym białym, rzadziej żółtym lub czerwonawym. Kwiaty wewnątrz koszyczka obupłciowe, z koroną rurkowatą, na szczycie z 5 ząbkami, żółte, rzadziej czerwone^[9].
Owoce: Niełupki dwojakiego rodzaju – te powstające z kwiatów brzeżnych trójkanciaste i zwykle z trzema skrzydełkami, te powstające z kwiatów rurkowatych w środku koszyczka są spłaszczone i z dwoma skrzydełkami, czasem walcowate^[9]. Bez puchu kielichowego^[10].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z plemienia Anthemideae z podrodziny Asteroideae z rodziny astrowatych (Asteraceae)^[2]. W obrębie plemienia zaliczany jest do podplemienia Glebionidinae Oberpr. & Vogt (2007) wspólnie z rodzajami Glebionis i heteroantemis Heteranthemis^[11]. W latach 90. XX wieku taksony te wyróżniane były bez rangi jako „grupa Argyranthemum” w obrębie kladu skupiającego rodzaje z centrum występowania w obszarze śródziemnomorskim w obrębie plemienia Anthemideae^[9]. Jeszcze wcześniej taksony te łączono w szeroko ujmowanym dawniej rodzaju Chrysanthemum, przez co w efekcie rośliny tu zaliczane określane bywają zwyczajowo złocieniami lub chryzantemami^[8].

Przedstawiciele rodzaju z obszaru pierwotnego występowania w basenie Morza Śródziemnego wymarli w plejstocenie. Współczesne gatunki powstały w wyniku ewolucji populacji izolowanych na różnych wyspach Makaronezji, w tym różnicowania populacji zajmujących różne nisze ekologiczne na większych wyspach^[12].

Wykaz gatunków^[3]

Argyranthemum adauctum (Link) Humphries
Argyranthemum broussonetii (Pers.) Humphries
Argyranthemum callichrysum (Svent.) Humphries
Argyranthemum coronopifolium (Willd.) Webb
Argyranthemum dissectum (Lowe) Lowe
Argyranthemum escarrei (Svent.) Humphries
Argyranthemum filifolium (Sch.Bip.) Humphries
Argyranthemum foeniculaceu m (Willd.) Webb ex Sch.Bip.
Argyranthemum frutescens (L.) Sch.Bip. – argyrantemum krzewiaste, chryzantema krzewiasta^[5], srebrzeń krzewiasty, złocień krzewiasty^[6]
Argyranthemum gracile Sch.Bip.
Argyranthemum haematomma Lowe
Argyranthemum haouarytheum Humphries & Bramwell
Argyranthemum hierrense Humphries
Argyranthemum lemsii Humphries
Argyranthemum lidii Humphries
Argyranthemum maderense (D.Don) Humphries
Argyranthemum pinnatifidum (L.f.) Webb
Argyranthemum sundingii L.Borgen
Argyranthemum sventenii Humphries & Aldridge
Argyranthemum tenerifae Humphries
Argyranthemum thalassophilum (Svent.) Humphries
Argyranthemum webbii Sch.Bip.
Argyranthemum winteri (Svent.) Humphries

Zagrożenia

W czerwonej liście gatunków zagrożonych publikowanej przez IUCN ujęte są jako zagrożone lub krytycznie zagrożone trzy gatunki: Argyranthemum thalassophilum^[13], A. lidii^[14] i A. winteri^[15]. Rośliny z tego rodzaju mają generalnie niewielkie zasięgi i zagrożone są przemianami siedlisk związanymi z rozwojem rolnictwa i turystyki na wyspach^[12].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-21] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Glebionis Cass.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-02-21].
↑ ^a ^b ^c Argyranthemum. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-02-21].
↑ ^a ^b ^c Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 29. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ ^a ^b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 840. ISBN 83-214-1305-6.
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 71, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. VIII. Flowering Plants. Eudicots: Asterales. Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 369. ISBN 978-3-540-31050-1.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Argyranthemum Webb. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-02-22].
↑ Oberprieler, C., Himmelreich, S. & Vogt, R.. A new subtribal classification of the tribe Anthemideae (Compositae). „Willdenowia”. 37, s. 89–114, 2007.
↑ ^a ^b Janet Marinelli: Wielka encyklopedia roślin. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 168. ISBN 83-7391-888-4.
↑ F.B.F.B. Caldas F.B.F.B., Argyranthemum thalassophilum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-23] (ang.).
↑ R. GonzálezR.G. González R. GonzálezR.G. i inni, Argyranthemum lidii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-23] (ang.).
↑ S.S. Scholz S.S., Argyranthemum winteri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-23] (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-21] (ang.).

[powo-3] Glebionis Cass.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-02-21].

[ing-4] Argyranthemum. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-02-21].

[gawrys-5] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 29. ISBN 978-83-925110-5-2.

[slownik-6] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 840. ISBN 83-214-1305-6.

[mabb-7] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 71, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[botanica-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[kubitzki-9] K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. Vol. VIII. Flowering Plants. Eudicots: Asterales. Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 369. ISBN 978-3-540-31050-1.

[america-10] Argyranthemum Webb. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-02-22].

[ober-11] Oberprieler, C., Himmelreich, S. & Vogt, R.. A new subtribal classification of the tribe Anthemideae (Compositae). „Willdenowia”. 37, s. 89–114, 2007.

[marinelli-12] Janet Marinelli: Wielka encyklopedia roślin. Warszawa: Świat Książki, 2006, s. 168. ISBN 83-7391-888-4.

[13] F.B.F.B. Caldas F.B.F.B., Argyranthemum thalassophilum, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-23] (ang.).

[14] R. GonzálezR.G. González R. GonzálezR.G. i inni, Argyranthemum lidii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-23] (ang.).

[15] S.S. Scholz S.S., Argyranthemum winteri, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-02-23] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]