Bergenia
 Bergenia grubolistna | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
bergenia | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Bergenia Moench Meth. 664. 4 Mai 1794[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Bergenia bifolia Moench. (=B. crassifolia (L.) Fritsch[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Bergenia (Bergenia Moench) – rodzaj bylin z rodziny skalnicowatych. Obejmuje 9[4]–10[5] gatunków pochodzących z Azji, od Afganistanu na zachodzie po chińskie prowincje Junnan i Syczuan na wschodzie, od Himalajów na południu, po Syberię na północy. W naturze rosną w wilgotnych miejscach na terenach skalistych i na urwiskach. Są bardzo tolerancyjne i łatwe w uprawie. Rozpowszechnione jako rośliny uprawne zarówno w chłodnym klimacie, jak i na cienistych stanowiskach w rejonie śródziemnomorskim. Nazwa naukowa upamiętnia Carla von Bergena (1704–1759)[4].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Okazałe, masywne byliny osiągające do 0,5 m wysokości[4] i rozrastające się za pomocą grubych, okrytych łuskami kłączy, tworząc rozległe płaty[6].
- Liście
- Zimozielone, duże (do 20 cm średnicy), tylko odziomkowe, krótkoogonkowe, z nasadą pochwiastą. Blaszka liściowa zwykle gruba, skórzasta, woskowana, o kształcie owalnym lub kolistym, całobrzegie, karbowane lub ząbkowane[4][6].
- Kwiaty
- Zebrane w gęste, szczytowe kwiatostany wierzchotkowate, rozwijające się przed pojawieniem się nowych liści w danym roku. Kwiaty są okazałe, osiągają do 3 cm średnicy. Działki kielicha w liczbie 5, połączone są nasadami. Płatki, których także jest 5 są wolne. Mają barwę białą, różową do czerwonej. Pręcików jest 10. Zalążnia w znacznej części dolna, powstaje z dwóch owocolistków, każdy z odrębną szyjką słupka. Zalążnia jest jednokomorowa z bardzo licznymi zalążkami osadzonymi brzeżnie[4][6].
- Owoce
- Wielonasienne torebki. Nasiona są drobne, ciemnobrązowe[4][6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Bergenia jest najbliżej spokrewniona z rodzajami Mukdenia i Oresitrophe, następna grupa blisko spokrewniona to rodzaje Astilboides, Darmera i Rodgersia[6].
- Pozycja rodzaju według APweb (aktualizowany system APG III z 2009)
Rodzaj z rodziny skalnicowatych (Saxifragaceae) z rzędu skalnicowców (Saxifragales) należących do dwuliściennych właściwych[2].
- Pozycja rodzaju według systemu Reveala (1994-1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Saxifraganae Reveal, rząd skalnicowce (Saxifragales Dumort.), podrząd Saxifragineae Engl., rodzina skalnicowate (Saxifragaceae Juss.), rodzaj bergenia (Bergenia Moench)[7].
- Bergenia ciliata (Haw.) Sternb. – bergenia orzęsiona
- Bergenia crassifolia (L.) Fritsch – bergenia grubolistna (zaliczana jako odmiana var. cordifolia (Haw.) Boiss. często wyodrębniana bywa jako osobny gatunek bergenia sercowata B. cordifolia (Haw.) Sternb.)[8][9]
- Bergenia emeiensis C.Y.Wu ex J.T.Pan
- Bergenia hissarica Boriss.
- Bergenia pacumbis (Buch.-Ham. ex D.Don) C.Y.Wu & J.T.Pan
- Bergenia purpurascens (Hook.f. & Thomson) Engl. – bergenia czerwieniejąca
- Bergenia scopulosa T.P.Wang
- Bergenia stracheyi (Hook.f. & Thomson) Engl. – bergenia Stracheya
- Bergenia tianquanensis J.T.Pan
- Bergenia ugamica V.N.Pavlov
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]- Rośliny ozdobne
- Niektóre gatunki uprawiane są w ogrodach jako tolerancyjne rośliny ozdobne[4]. W szczególności popularne są w Azji – bergenia grubolistna i B. pacumbis oraz mieszańce między nimi[6]. W Europie uprawia się co najmniej 6 gatunków oraz odmiany uprawne pochodzenia mieszańcowego[9].
- Rośliny lecznicze i przemysłowe
- Bergenie są tradycyjnymi roślinami leczniczymi w Azji[6]. Współcześnie służą jako surowiec do pozyskiwania garbników i arbutyny, mających zastosowanie w przemyśle farmaceutycznym, metalowym i garbarstwie[9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).
- ↑ a b c Index Nominum Genericorum. [dostęp 2013-12-14].
- ↑ a b c d e f g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 100. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b Bergenia. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-12-14].
- ↑ a b c d e f g Pan Jintang ; Douglas E. Soltis: Bergenia Moench. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-12-14].
- ↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Bergenia. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-22]. (ang.).
- ↑ a b Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 38. ISBN 978-83-925110-5-2.
- ↑ a b c Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I, A–J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 169. ISBN 978-83-7506-845-0.