Dżelada

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Dżelada
Theropithecus
I. Geoffroy Saint-Hilaire, 1843[1]
Ilustracja
Przedstawiciel rodzaju – samiec dżelady brunatnej (T. gelada)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Nadrząd

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

koczkodany

Plemię

Papionini

Rodzaj

dżelada

Typ nomenklatoryczny

Macacus gelada Rüppell, 1835

Synonimy
Gatunki

4 gatunki (w tym 3 wymarłe) – zobacz opis w tekście

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Dżelada[6] (Theropithecus) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj obejmuje jeden żyjący współcześnie gatunek występujący w Afryce Wschodniej[7][8][9].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) 50–75 cm, długość ogona 33–50 cm; masa ciała samic 12–30 kg[9][10].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj zdefiniował w 1843 roku francuski zoolog Isidore Geoffroy Saint-Hilaire na łamach Archives du Muséum d’Histoire Naturelle[1]. Na gatunek typowy Geoffroy Saint-Hilaire wyznaczył dżeladę brunatną (T. gelada).

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

  • Theropithecus: gr. θηρ thēr, θηρος thēros „zwierzę”; πιθηκος pithēkos „małpa”[11].
  • Gelada: rodzima, etiopska nazwa dla dżelady (amhar. ጭላዳ č̣əlada)[12]. Gatunek typowy: Gelada ruppellii J.E. Gray, 1843 (= Macacus gelada Rüppell, 1835).
  • Simopithecus: gr. σιμος simos „zadartonosy, mający zadarty nos”[13]; πιθηκος pithēkos „małpa”[14]. Gatunek typowy: †Simopithecus oswaldi Andrews, 1916.
  • Brachygnathopithecus: gr. βραχυς brakhus „krótki”[15]; γναθος gnathos „żuchwa”[16]; πιθηκος pithēkos „małpa”[14]. Gatunek typowy: †Brachygnathopithecus peppercorni Kitching, 1952 (= †Simopithecus oswaldi Andrews, 1916).
  • Omopithecus: gr. ωμος ōmos „ramię”[17]; πιθηκος pithēkos „małpa”[14]. Gatunek typowy: †Dinopithecus brumpti Arambourg, 1947.

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju należy jeden występujący współcześnie gatunek[18][10][7][6]:

Opisano również gatunki wymarłe z plejstocenu Afryki:

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b I. Geoffroy Saint-Hilaire. Description des mammifères nouveaux ou imparfaitement connus de la collection du Museum d’Histoire Naturelle, et remarques sur la classification et les caractères des mammifères. Deuxieme partie. Description de plusieurs singes nouveaux ou imparfaitement connus, appartenant aux deux tribus de l’ancien monde. „Archives du Muséum d’Histoire Naturelle”. 2 (2), s. 576, 1841. (fr.). 
  2. ↑ J.E. Gray: List of the specimens of Mammalia in the collection of the British museum. London: The Trustees, 1843, s. xvii, 9. (ang.).
  3. ↑ a b Ch.W. Andrews. Note on a new baboon (Simopithecus oswaldi, gen. et sp. n.) from the (?) Pliocene of British East Africa. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 18 (107), s. 417, 1916. (ang.). 
  4. ↑ J.W. Kitching. A new type of fossil baboon. „South African Journal of Science”. 49 (1), s. 17, 1957. (ang.). 
  5. ↑ E. Delson: Theropithecus specimens from Africa and India and the taxonomy of the genus. W: N. Jablonski (red.): Theropithecus: Rise and Fall of a Primate Genus. New York: Cambridge University Press, 1993, s. 182. ISBN 978-0-521-01849-4. (ang.).
  6. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  7. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 230. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  8. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Mandrillus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
  9. ↑ a b D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 665–666. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  10. ↑ a b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 150. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  11. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 673.
  12. ↑ Palmer 1904 ↓, s. 292.
  13. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 213.
  14. ↑ a b c Jaeger 1944 ↓, s. 176.
  15. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 34.
  16. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 98.
  17. ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 153.
  18. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-20]. (ang.).
  19. ↑ R.E.F. Leakey. New Cercopithecidae from the Chemeron Beds of Lake Baringo, Kenya. „Fossil Vertebrates of Africa”. 1, s. 53–69, 1969. (ang.). 
  20. ↑ C. Arambourg: Contribution à l’étude géologique et paléontologique du bassin du Lac Rodolphe et de la basse vallée de l'Omo. W: C. Arambourg: Mission Scientifique à l’Omo: 1932-1933. T. 1: Géologie, Anthropologie. Paris: Muséum national d’Histoire Naturelle, 1947, s. 231–562. (fr.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Dżelada&oldid=71307114”