Nerecznica samcza

Nerecznica samcza
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Klasa	paprocie
Podklasa	paprotkowe
Rząd	paprotkowce
Rodzina	nerecznicowate
Rodzaj	nerecznica
Gatunek	nerecznica samcza
	Nazwa systematyczna
	Dryopteris filix-mas (L.) Schott; Gen. fil. t. 67. 1834
Synonimy
	Lastrea filix-mas (L.) C.Presl; Thelypteris filix-mas (L.) Nieuwl.; Aspidium filix-mas (L.) Sw.; Aspidium nemorale Gray; Filix filix-mas (L.) Farw.; Lophodium filix-mas (L.) Newman; Nephrodium crenatum Stokes; Nephrodium filix-mas (L.) Rich.; Polypodium filix-mas L.; Polypodium nemorale Salisb.; Polystichum filix-mas (L.) Roth; Tectaria filix-mas (L.) Cav.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Zarodnie wyrzucające zarodniki

Nerecznica samcza^[5]^[6], paprotnik samczy^[6] (Dryopteris filix-mas (L.) Schott) – gatunek paproci z rodziny nerecznicowatych. Występuje w Ameryce Północnej, Azji, Europie, w Polsce jest pospolita. Jest to paproć naziemna, spotykana w cienistych lasach, wzdłuż strumieni.

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna osiągająca 50–120 cm wysokości z kłączem płożącym, na szczycie pokrytym gęsto lancetowatymi i jajowato lancetowatymi łuskami koloru jasnobrązowego^[7].
Liście: Odziomkowe, zebrane po kilkanaście w lejkowatą różyczkę. Wygięte łukowato, osadzone na żółtawych ogonkach^[8], krótkich w stosunku do długości blaszki^[9]. Blaszki liści są żywozielone, dość miękkie i tylko częściowo zimozielone. Liście płonne i zarodnionośne są niezróżnicowane. Pojedynczo pierzaste z głęboko wcinanymi odcinkami liściowymi, czasem u nasady odcinków liściowych dzielone podwójnie^[9], w zarysie podłużnie lancetowate, silnie zwężające się na wierzchołku, mniej u podstawy^[10]. Ogonki liściowe pokryte gruczołowatymi łuskami^[11]. Na dolnej stronie, w pobliżu nerwu środkowego znajdują się kupki zarodni (sori), a każde z nich przykryte jest zawijką.

Biologia i ekologia

Rozmnażanie: W młodych zarodniach różnicuje się archespor, czyli powstają także komórki macierzyste spor (mejocyty), a następnie tworzą się tetradry zarodników. Rozwój zarodni: zarodnia powstaje na dolnej stronie liścia z komórki epidermalnej. Na skutek podziałów komórki epidermalnej tworzy się najpierw wyrostek złożony z kilku komórek. Komórka wierzchołkowa tego wyrostka dzieli się poprzecznie na dwie, z których komórka niżej położona staje się pierwotną komórką archesporu. W następnym stadium pierwotna komórka archesporialna odcina dookoła siebie komórki zwane wyściełającymi. Następnie pierwotna komórka archesporialna dzieli się na dwie, cztery, osiem, do szesnastu tworzących ostatecznie tkankę archesporialną. Komórki te powstają w podziałach mitotycznych. Są one diploidane o liczbie chromosomów podwójnej (2n). Wymienione komórki stają się macierzystymi dla zarodników (spor), czyli stają się mejocytami.
Roślina trująca: Wszystkie części są trujące. Najwięcej substancji trujących znajduje się w kłączu, są to pochodne kwasu filiksowego. Spożycie większych ilości wywołuje podrażnienia organów trawiennych, przechodzących w skurcze i kolki, ponadto mogą wywoływać zaburzenia widzenia^[10].
Siedlisko: Rośnie w lasach liściastych na siedliskach żyznych, świeżych i wilgotnych, mniej licznie w lasach mieszanych i zaroślach.

Zastosowanie

Roślina lecznicza: Właściwości lecznicze znano już w starożytności. Surowcem leczniczym jest kłącze (Rhizoma Filicis maris) które zbiera się po obumarciu liści. Suszy się je w temperaturze około 35 °C. Zawiera dużo skrobi i barwników oraz filmaron, aspidinofilicynę oraz floroglucynę. W weterynarii i medycynie jest stosowany na tasiemca wyciąg eterowy, ale za duża dawka powoduje uszkodzenie nerwu ocznego. Natomiast odwar służy do okładów na trudno gojące się rany oraz na bóle gośćcowe.
Roślina ozdobna: Sadzona w parkach, na cmentarzach i w ogrodach^[8].

Nazewnictwo

Bardzo często stosowana jest (nawet w botanicznej literaturze naukowej) niepoprawna nazwa rodzajowa narecznica. Jest ona wynikiem błędu drukarskiego w kluczu do oznaczania Rośliny polskie..., wielokrotnie potem powielanego^[12]. Nazwa nerecznica wywodzi się od nerkowatego kształtu kupek zarodni na dolnej stronie liści.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.
↑ Dryopteris filix-mas. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-07-02]. (ang.).
↑ Dryopteris filix-mas (L.) Schott. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-01-04].
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 76. ISBN 83-01-00129-1.
↑ Dryopteris filix-mas (Linnaeus) Schott. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-01-04].
↑ ^a ^b Wolfgang Dreyer: Las - rośliny i zwierzęta. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 1995, s. 23. ISBN 83-7073-071-X.
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 42. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b Bruno P. Kremer: Rośliny trujące w domu, w ogrodzie i w naturze. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 1996, s. 93. ISBN 83-7073-113-9.
↑ Martin Červenka, Viera Feráková, Milan Háber, Jaroslav Kresánek, Libuše Paclová, Vojtech Peciar, Ladislav Šomšák: Świat roślin skał i minerałów. Warszawa: PWRiL, 1982, s. 64. ISBN 83-09-00462-1.
↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[ppgI-2] The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.

[grin-3] Dryopteris filix-mas. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-07-02]. (ang.).

[powo-4] Dryopteris filix-mas (L.) Schott. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-01-04].

[checklist2002-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[Mowszowicz79-6] Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Wyd. czwarte. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 76. ISBN 83-01-00129-1.

[china-7] Dryopteris filix-mas (Linnaeus) Schott. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-01-04].

[dreyer-8] Wolfgang Dreyer: Las - rośliny i zwierzęta. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 1995, s. 23. ISBN 83-7073-071-X.

[rutkowski-9] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, s. 42. ISBN 83-01-14342-8.

[kremer-10] Bruno P. Kremer: Rośliny trujące w domu, w ogrodzie i w naturze. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 1996, s. 93. ISBN 83-7073-113-9.

[cervenka-11] Martin Červenka, Viera Feráková, Milan Háber, Jaroslav Kresánek, Libuše Paclová, Vojtech Peciar, Ladislav Šomšák: Świat roślin skał i minerałów. Warszawa: PWRiL, 1982, s. 64. ISBN 83-09-00462-1.

[12] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]