Przejdź do zawartości

Ameryka Północna

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia na stronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.

Ten artykuł dotyczy kontynentu. Zobacz też: Mgławica Ameryka Północna.
Ameryka Północna
{{{alt grafiki}}}
Państwo

Państwa Ameryki Północnej

Powierzchnia

24 230 000 km²[1]

Wysokość

max: 6194 m n.p.m., Denali (McKinley);
min: 85 lub 86 m p.p.m., Dolina Śmierci

Rodzaj obiektu

kontynent

Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Ameryka Północna”
Ziemia48°N 100°W/48,000000 -100,000000
Mapa
Cieniowana mapa Ameryki Północnej
Multimedia w Wikimedia Commons
Informacje w Wikipodróżach
Nowy Jork

Ameryka Północna – trzeci co do wielkości kontynent na Ziemi, o powierzchni 24 230 000 km² (16,2% powierzchni lądowej planety), położony na półkulach: północnej i zachodniej[1][2]. Nazwa kontynentu pochodzi od włoskiego kupca i nawigatora Amerigo Vespucciego, który był jednym z pierwszych Europejczyków badających Nowy Świat[1].

Pod względem geograficznym Ameryką Północną określa się obszar, którego południową granicę stanowi Przesmyk Panamski[1]. Największym państwem na kontynencie jest Kanada, zajmująca powierzchnię 9 976 139 km²[3]. Znaczną powierzchnię tego kontynentu zajmują Stany Zjednoczone, których powierzchnia wynosi 9 363 500 km². W skład tego obszaru wchodzi również Ameryka Środkowa, położony w strefie klimatu podrównikowego. Pod względem geograficznym w skład Ameryki Środkowej wchodzą: Meksyk, Gwatemala, Belize, Salwador, Honduras, Nikaragua, Kostaryka, Panama, a także Kuba, Haiti, Dominikana i Jamajka[4]. Pomiędzy Ameryką Północną a Środkową istnieje podział kulturowy, gdzie granica przebiega na wysokości przesmyku Tehuantepec w Meksyku. Ze względu na to, że przesmyk dzieliłby Meksyk na dwie różne części, kraj ten w całości jest przypisany kulturowo do Ameryki Środkowej. W zależności od źródeł Ameryka Środkowa obejmuje obszar od Meksyku do Panamy, w innych do tego regionu przynależą również Indie Zachodnie[1].

Dane geograficzne

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Geografia Ameryki Północnej.
 Osobny artykuł: Geologia Ameryki Północnej.

Swoim kształtem kontynent przypomina trójkąt, którego szczyt znajduje się na południu. Z kontynentem związane są: Grenlandia (największa wyspa na świecie), Archipelag Arktyczny, Wyspy Królowej Charlotty, Aleuty i Indie Zachodnie[1]. Od zachodu Amerykę Północną otacza Ocean Spokojny, od północy Ocean Arktyczny, a od wschodu Ocean Atlantycki[5]. Grenlandia jest oddzielona od Islandii Cieśniną Duńską[1]. Na północnym-zachodzie Ameryka Północna oddzielona jest od Azji Cieśniną Beringa[5]. Na południu ma połączenie lądowe z Ameryką Południową[1]. Południowa część (od granicy meksykańsko-amerykańskiej) nazywana jest Ameryką Środkową, która wraz z Ameryką Południową tworzy Amerykę Łacińską. W obrębie Ameryki Środkowej wyróżnia się Amerykę Centralną i wyspy – Antyle i Bahamy[6].

Najdalej wysunięte punkty Ameryki Północnej jako części świata[7]:

Skrajne punkty Ameryki Północnej jako kontynentu[7]:

Rozciągłość południkowa 7,2 tys. km, równoleżnikowa 6,8 tys. km. Kontynent silnie rozczłonkowany, długość linii brzegowej 75 600 km. 8,3% Ameryki Północnej stanowią półwyspy, a 16,7% – wyspy[7].

Największymi półwyspami są: Labrador (1430 tys. km²), Jukatan (150 tys. km²), Półwysep Kalifornijski (144 tys. km²), Floryda (110 tys. km²), Półwysep Melville’a (63 tys. km²), Seward (50 tys. km²), Nowa Szkocja (45 tys. km²), Alaska (45 tys. km²). Największymi wyspami w Ameryce Północnej są: Grenlandia (2160 tys. km²; największa wyspa na świecie), Ziemia Baffina (507 tys. km²), Wyspa Wiktorii (217 tys. km²), Wyspa Ellesmere’a (196 tys. km²), Nowa Fundlandia (112 tys. km²), Kuba (105 tys. km²)[7].

W Ameryce Północnej dominują góry i wyżyny. Średnia wysokość kontynentu 781 m[7]. Najwyższym szczytem Ameryki Północnej jest położony na Kordylierach Mount McKinley (również: Denali[8]) o wysokości 6165 m[9][10]. Najniżej położony punkt (85[7] lub 86[1] m p.p.m.) znajduje się w Dolinie Śmierci[7]. Wzdłuż zachodnich brzegów Kordyliery z wewnętrznymi wyżynami (Kolorado, Meksykańska), wewnątrz Wielkie Równiny i Niziny Wewnętrzne, na wschodzie Appalachy. Wybrzeża wschodnie nizinne[7]. Linia brzegowa liczy ok. 60 tys. km[1].

Klimat od okołobiegunowego na północy przez umiarkowany, podzwrotnikowy i zwrotnikowy do równikowego w Ameryce Środkowej. Głównymi rzekami są: Missisipi z Missouri, Rio Grande, Churchill, Mackenzie, Nelson, Rzeka Świętego Wawrzyńca (zlewisko Oceanu Atlantyckiego), a także Jukon, Kolorado, Kolumbia (zlewisko Oceanu Spokojnego), a jeziorami: Górne, Huron, Michigan, Wielkie Jezioro Niedźwiedzie[11]. Pustynie zajmują powierzchnię 5,5%, półpustynie 11,2%[2].

Na północy pustynie arktyczne, tundra, lasy iglaste, ku południu przechodzą w lasy mieszane i liściaste, w części środkowej prerie, na pd.-zach. półpustynie i pustynie. W Kordylierach górskie lasy iglaste i roślinność alpejska, na wybrzeżach Ameryki Środkowej lasy równikowe[12]. Fauna zróżnicowana: wół piżmowy, renifer karibu, jeleń wirginijski, niedźwiedzie (baribal, grizzly), bizon amerykański (w rezerwatach)[13].

Ludność

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszymi mieszkańcami Ameryki Północnej były ludy, który wyemigrowały z Syberii do Ameryki Północnej podczas epoki lodowej[1]. Potomkami tych ludów są rdzeni są Indianie, Aleuci, Innuici, stanowiący mniejszość mieszkańców kontynentu[1][14]. Największą grupę ludności stanowią ludzie pochodzenia europejskiego. W Ameryce Północnej żyją również ludzie pochodzenia azjatyckiego i afrykańskiego oraz Latynoamerykanie[1]. W latach 1950–2008 liczba ludności się podwoiła. Rozmieszczenie ludności jest bardzo nierównomierne i jest następstwem silnego zróżnicowania środowiska naturalnego[15]. Kontynent wyróżnia się wysokim wskaźnikiem urbanizacji[4]. W 2005 roku na kontynencie znajdowały się trzy zespoły miejskie liczące więcej niż 10 mln mieszkańców: Meksyk (ok. 22 mln), Nowy Jork-Newark (18,8 mln), Los Angeles–Long Beach–Santa Ana (17,7 mln)[15].

Za sprawą prowadzonej przez Europejczyków kolonizacji większość mieszkańców wyznaje chrześcijaństwo. Katolicyzm dominuje w większości państw Ameryki Środkowej, na obszarach, gdzie kolonizacji dokonywali Hiszpanie. Protestantyzm dominuje na Barbadosie, Jamajce i Bahamach. Stany Zjednoczone i Kanada są zróżnicowane pod względem wyznaniowym. Dominującym językami na kontynencie są angielski i hiszpański, ponadto w Kanadzie i na Haiti żyje ludność posługująca się na co dzień językiem francuskim[4].

Gospodarka

[edytuj | edytuj kod]

Ameryka Północna posiada duże zasoby bogactw mineralnych, lasów, słodkiej wody oraz żyznych gleb[1]. Z tych względów kontynent stał się jednym z najbardziej rozwiniętych gospodarczo regionów na świecie, jednak poziom rozwoju społeczno-gospodarczego jest znacznie zróżnicowany[1][4]. Kanada i Stany Zjednoczone należą do najbogatszych państw na świecie. W Ameryce Środkowej część państw charakteryzuje się głębokim niedorozwojem gospodarczym. W najlepiej rozwiniętych państwach dominuje sektor usług, w najbiedniejszych rolniczy[4].

Podział polityczny Ameryki Północnej

[edytuj | edytuj kod]
Ameryka Północna – mapa polityczna

Państwa Ameryki Północnej oraz ich stolice

[edytuj | edytuj kod]
Lp. Państwo Stolica Powierzchnia
(w tys. km²)		 Ludność
(2024 r.)
1  Antigua i Barbuda Saint John’s[16] 0,4[16] 93 316[17]
2  Bahamy Nassau[16] 13,9[16] 399 440[17]
3  Barbados Bridgetown[16] 0,4[16] 282 336[17]
4  Belize Belmopan[16] 23[16] 411 106[17]
5  Dominika Roseau[18] 0,8[18] 66 510[17]
6  Dominikana Santo Domingo[18] 48,7[18] 11 331 265[17]
7  Grenada Saint George’s[18] 0,3[18] 117 081[17]
8  Gwatemala Gwatemala[18] 109,1[18] 18 124 838[17]
9  Haiti Port-au-Prince[19] 27,8[19] 11 637 398[17]
10  Honduras Tegucigalpa[19] 112,5[19] 10 644 851[17]
11  Jamajka Kingston[19] 11,0[19] 2 839 786[17]
12  Kanada Ottawa[19] 9976,1[19] 40 097 761[17]
13  Kostaryka San José[20] 51,1[20] 5 105 525[17]
14  Kuba Hawana[20] 100,9[20] 11 019 931[17]
15  Meksyk Meksyk[20] 1972,6[20] 129 739 759[17]
16  Nikaragua Managua[21] 130,4[21] 6 823 613[17]
17  Panama Panama[21] 78,2[21] 4 458 759[17]
18  Saint Kitts i Nevis Basseterre[22] 0,3[22] 46 758[17]
19  Saint Lucia Castries[22] 0,6[22] 179 285[17]
20  Saint Vincent i Grenadyny Kingstown[22] 0,4[22] 101 323[17]
21  Salwador San Salvador[22] 21[22] 6 309 624[17]
22  Stany Zjednoczone Waszyngton[22] 9631,4[22] 334 914 895[17]

Terytoria zależne

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o North America, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2025-03-29] (ang.).
  2. ↑ a b Ameryka Północna, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-03-29].
  3. ↑ Wielka Encyklopedia Geografii 2005 ↓, s. 12.
  4. ↑ a b c d e Encyklopedia Geografia 2015 ↓, s. 21.
  5. ↑ a b Encyklopedia Geografia 2015 ↓, s. 18.
  6. ↑ Ameryka Środkowa, Encyklopedia PWN [online], encyklopedia.pwn.pl [dostęp 2025-04-18].
  7. ↑ a b c d e f g h i j k Encyklopedia Geografia 2015 ↓, s. 19.
  8. ↑ Denali, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-03-23].
  9. ↑ Restoring Names that Honor American Greatness [online], whitehouse.gov, 20 stycznia 2025.
  10. ↑ Geographic Names Information System, Summary Report: Mount McKinley [online], edits.nationalmap.gov [dostęp 2025-03-24] (ang.).
  11. ↑ Encyklopedia Geografia 2015 ↓, s. 20.
  12. ↑ Ameryka Północna. Ameryka Północna. Warunki naturalne. Świat roślinny., [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-03-29].
  13. ↑ Ameryka Północna. Warunki naturalne. Świat zwierzęcy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-03-29].
  14. ↑ Wielka Encyklopedia Geografii 2005 ↓, s. 17.
  15. ↑ a b Ameryka Północna. Ludność, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-03-29].
  16. ↑ a b c d e f g h Encyklopedia Geografia 2015 ↓, s. 608.
  17. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Ranking by Population All Countries in North America [online], datacommons.stanford.edu [dostęp 2025-03-23].
  18. ↑ a b c d e f g h Encyklopedia Geografia 2015 ↓, s. 609.
  19. ↑ a b c d e f g h Encyklopedia Geografia 2015 ↓, s. 610.
  20. ↑ a b c d e f Encyklopedia Geografia 2015 ↓, s. 611.
  21. ↑ a b c d Encyklopedia Geografia 2015 ↓, s. 612.
  22. ↑ a b c d e f g h i j Encyklopedia Geografia 2015 ↓, s. 613.
  23. ↑ Praca i pobyt w Danii [online], gov.pl [dostęp 2025-03-29].
  24. ↑ a b Regiony najbardziej oddalone [online], europarl.europa.eu [dostęp 2025-03-29].
  25. ↑ Saint Barthélemy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-03-29].
  26. ↑ Encyklopedia Geografia 2015 ↓, s. 429.
  27. ↑ Niderlandy: charakterystyka rynku [online], trade.gov.pl, 25 października 2023 [dostęp 2025-03-29].
  28. ↑ Sint Maarten, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2025-03-29].
  29. ↑ Wielka Encyklopedia Geografii 2005 ↓, s. 27.
  30. ↑ Wielka Encyklopedia Geografii 2005 ↓, s. 57.
  31. ↑ Anita Uchańska, Terytoria zamorskie Wielkiej Brytanii [online], psz.pl [dostęp 2025-03-29].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Heike Barnitzke i inni, Oxford Wielka Encyklopedia Geografii, t. 3. Ameryka Północna i Południowa, Oxford Educational, 2005, ISBN 83-7425-137-9.
  • Dominika Wrońska i inni, Encyklopedia Geografia, Kraków: Wydawnictwo „GREG”, 2015.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Państwa Ameryki Północnej
Państwa
Terytoria zależne

Kontynenty i regiony Ziemi
Afryka
Ameryka
Azja
Europa
Australia i Oceania
Obszary polarne
Oceany
Zobacz też
  1. ↑ leży częściowo w Azji i w Europie
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ameryka_Północna&oldid=76495930”