Dziwlik miedziany
 Dziwlik miedziany (na środku) wśród innych porostów (głównie wzorzec geograficzny) | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
dziwlik miedziany |
| Nazwa systematyczna | |
| Miriquidica garovaglii (Schaer.) Hertel & Rambold Mitt. bot. StSamml., Münch. 23: 384 (1987) | |
Dziwlik miedziany, krążniczka miedziana (Miriquidica garovaglii (Schaer.) Hertel & Rambold – gatunek grzybów z rodziny Roccellaceae[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Miriquidica, Lecanoraceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy gatunek ten opisany został w 1850 r. przez Schaerera jako Lecidea garovaglii. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadali mu Hertel i Rambold w 1987 r[1].
- Biatora aenea b garovaglii (Schaer.) Jatta 1911
- Lecidea aenea f. garovaglii (Schaer.) Jatta 1900
- Lecidea aenea var. garovaglii (Schaer.) Jatta 1881
- Lecidea atrobrunnea var. garovaglii (Schaer.) Jatta 1881
- Lecidea garovaglii Schaer. 1850
- Psora garovaglii (Schaer.) Anzi 1860
Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Skorupiasta, osiągająca średnicę do 8 cm i grubość 0,5-1,7 mm. Otoczona jest szaro-czarnym przedpleszem. Złożona jest z płaskich lub wypukłych areolek o szerokości 0,7-1, wyjątkowo 2 mm. Są nieregularnie kanciaste i mają gładką, brązową, brunatną lub szarobrunatną i lekko lśniącą powierzchnię[4][5]. Kora brązowa, o grubości 12–35 μm. Zbudowana jest z warstwy strzępek o grubości 4 μm i warstwy epinekralnej o grubości 10–30 μm. Strzępki w rdzeniu mają grubość 4–5 μm, warstwa glonów 100 μm. Pojedyncza komórka glonu ma średnicę zazwyczaj 10 μm, rzadko do 15 μm[5].
W rozproszeniu lub w skupiskach występują okrągłe i siedzące apotecja o średnicy (0,3) 1–1,5 (5,5) mm. Mają płaskie lub wypukłe tarczki o barwie od czarniawo-brązowej do czarnej i matową, nieoprószoną powierzchnię. Brzeżek występuje tylko u młodych owocników, potem zanika. Osłona owocnika ma barwę szarą, ciemnozieloną lub oliwkowo-brązową, a na obwodzie jest bezbarwna, szarawa lub brązowo-żółtawa. Ma grubość 120–150 (260) μm i zbudowana jest ze strzępek o szerokości 2,5–6 μm. Epihymenium o grubości 10–15 μm i barwie od oliwkowo-brunatnej do zielonej. Hymenium o grubości 50–70 μm, w dolnej części bezbarwne, w górnej oliwkowe lub zielone. W jodzie barwi się na niebiesko. Worki zgrubiałe, o wymiarach 40-50 x 12-15 μm. Między workami zazwyczaj rozgałęzione, czasami łączące się z sobą wstawki. W dolnej części mają szerokość 2 μm, górą do 3 μm. Bezbarwne subhymenium ma grubość 75–120 μm, Hypotecjum bezbarwne[5].
W jednym worku powstaje 8 bezbarwnych, elipsoidalnych askospor o rozmiarach (9,5) 12–17 (19) × (4) 5–6 (7) μm. Występują także zanurzone w plesze pyknidia. Powstają w nich nitkowate i zakrzywione pykniospory o wymiarach 18–26 × 0,9–1,2 μm[5].
Reakcje barwne: kora K-, C-, KC-, P-, rdzeń K+ żółty, C-, KC-, P+ pomarańczowy. Kwasy porostowe: kwas miriquidiowy i stiktiowy[5].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Miriquidica garovaglii występuje w Ameryce Północnej, Europie i Azji na obszarach o klimacie umiarkowanym i zimnym, głównie w wysokich górach i w tundrze. W Europie jest szeroko rozprzestrzeniony – występuje od Hiszpanii po północne skrawki Półwyspu Skandynawskiego. Na północy sięga aż po 78° szerokości geograficznej (na Grenlandii)[6]. W Polsce podawano stanowiska w Centralnych i Zewnętrznych Karpatach Zachodnich oraz w Sudetach. Wiele z tych stanowisk jest historyczne (lata 1901–1955)[2]. Nowsze stanowiska podawane są tylko z Tatr[4]. Jest rzadki. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status EN – gatunek wymierający, znajdujący się w sytuacji wysokiego ryzyka wymarcia w stanie dzikim w regionie[7].
Rośnie w wysokich górach, w piętrze halnym i turniowym, głównie na skałach krzemianowych i piaskowcach[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2016-11-18]. (ang.).
- ↑ a b c Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland. Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2016-11-18]. (ang.).
- ↑ a b c Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ a b c d e Consortium of North American Lichen Herbaria. [dostęp 2016-11-18]. (ang.).
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2016-11-18].
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.