Apotecjum

Schemat budowy apotecjum:
asques en formation – tworzące się worki
asques murs – dojrzałe worki
paraphyses – parafizy

Apotecja na trzonach (piestrzyca popielata)

Apotecjum, w l.mn. apotecja (łac. apothecium) – rodzaj askokarpu (owocnika) u workowców. Używana jest też polska nazwa miseczka. Apotecjum ma wygląd mniej lub bardziej wklęsłej miseczki o mięsistych ścianach i zbudowany jest z dwóch rodzajów strzępek:

• na wklęsłej stronie miseczki znajdują się płodne warstwy hymenium (warstwa rodzajna). Powstają w nich worki (ascus) z zarodnikami. Pomiędzy nimi znajdują się płonne wstawki (parafizy);
• wypukłą stronę miseczki tworzą splątane płonne strzępki grzybni (hypotecjum).

Apotecja mogą mieć kształt miseczkowaty, kolisty, kolisto-kanciasty, kanciasty, nieregularny, wydłużony, palczasty, widełkowato lub gwiazdkowato rozgałęziony. Mogą być w podłożu wgłębione, szeroko do niej przylegające lub wyniesione nad powierzchnię.

Wewnętrzna warstwa rodzajna często odróżnia się barwą i strukturą powierzchni od warstwy zewnętrznej, np. u dzieżki pomarańczowej (Aleuria aurantia) jest ona pomarańczowa i gładka, podczas gdy warstwa zewnętrzna jest biaława i aksamitna. W trakcie dojrzewania zarodników u niektórych gatunków miseczka stopniowo rozpłaszcza się, tak że w końcowej fazie przyjmuje postać talerzyka lub nawet wywija się na drugą stronę tak, że worki znajdują się na wypukłej stronie miseczki.

Miseczki mogą wyrastać bezpośrednio na podłożu, jak np. u czarki szkarłatnej (Sarcoscypha coccinea), lub na różnej długości trzonach, jak np. u kielisznika jodłowego (Cyphella digitalis) czy piestrzycy popielatej (Helvella macropus). U niektórych gatunków grzybów miseczki są z jednej strony rozcięte na różną głębokość, czasami aż do podstawy. Na przykład u uchówki oślej (Otidea onotica) rozcięte brzegi miseczki zawijają się do wewnątrz, wskutek czego owocnik przypomina wyglądem ucho.

U porostów w apotecjach wyróżnia się zazwyczaj dwie części:

• tarczka owocnika – część hymenium widoczna na górnej stronie plechy. Jest mniej lub bardziej okrągła. Może być wkłęsła, płaska lub wypukła;
• brzeżek (ekscypulum) – brzeg tarczki. W zależności od rodzaju brzeżka wyróżnia się dwa rodzaje apotecjów:
  • apotecja lekanorowe, na brzeżnej części których występują glony,
  • apotecja lecideowe, pozbawione glonów.

Apotecja to podstawowy typ askokarpów. Mają one wielkość od ułamka milimetra do około 20 centymetrów. Często są silnie zabarwione, zwłaszczahymenium. Zawierają pigmenty karotenoidowe i inne, mogące nadawać hymenium różnorodne barwy, aż po czarną.