Ekonomia konstytucyjna

Ekonomia konstytucyjna – dyscyplina naukowa z pogranicza ekonomii i nauk politycznych, zajmująca się analizą ograniczeń wyborów dokonywanych przez podmioty gospodarcze, wypływających z przyjętego ładu społeczno-gospodarczego.

Geneza i przedmiot badań

Ekonomia konstytucyjna wyłoniła się z teorii wyboru publicznego. Za dzieło, które dało początek tej teorii uważa się The Calculus of Consent (Rachunek zgody) Jamesa M. Buchanana i Gordona Tullocka. Buchanan definiuje ekonomię konstytucyjną jako "próbę wyjaśnienia właściwości działania prawno-instytucjonalno-konstytucyjnych zasad, stanowiących ograniczenia dla wyborów i działań aktorów ekonomicznych i politycznych oraz określających ramy, w których zwykłe wybory aktorów ekonomicznych i politycznych się dokonują". Korzystając z teorii racjonalnego wyboru ekonomia konstytucyjna bada zatem wpływ ograniczeń działalności podmiotów gospodarczych na gospodarkę. Same ograniczenia zazwyczaj wiążą się z wyborem typu trade-off – coś za coś, zarówno istnienie ograniczeń jak i brak konstytuujących je zasad generują pewne koszty gospodarcze. Samą konstytucję Buchanan definiuje jako "zestaw zasad, które ograniczają aktywność osób i jednostek w dążeniu do osiągnięcia własnych kresów i celów". Oczywiście w ten sposób zdefiniowana konstytucja obejmuje cały system prawa oraz ograniczeń nałożonych przez podmiot na samego siebie lub powstałych poprzez zawarcie umów, a nie tylko konstytucję jako najwyższy rangą akt prawny. W ekonomii konstytucyjnej wyróżnia się najczęściej nurt normatywny i pozytywny.

Nurt normatywny

Nurt normatywny zajmuje się legitymizacją władzy państwowej, jej instrumentów i przedstawicieli. Próbuje znaleźć rozwiązanie następujących problemów:

• sposób ustalania przez społeczeństwo zasad konstytucyjnych spełniających kryterium sprawiedliwości lub efektywności,
• treść tych zasad,
• zbiór zagadnień będących przedmiotem regulacji za pomocą konstytucji,
• cechy zasad konstytucyjnych,
• podział działań pomiędzy odpowiednie szczeble władzy publicznej.

Nurt pozytywny

Nurt pozytywny zajmuje się badaniem powstawania i modyfikacji zasad konstytucyjnych, ich porównywaniem oraz badaniem skutków ich istnienia. W przeciwieństwie do nurtu normatywnego nie stara się rozwiązywać problemów, ale znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące przyczyn istniejącego stanu rzeczy:

• W jaki sposób i dlaczego powstają zasady konstytucyjne?
• Dlaczego są zmieniane?
• Dlaczego w różnych państwach istnieją różne systemy zasad?
• Jakie efekty może przynieść wprowadzenie alternatywnych rozwiązań, również w kontekście ekonomicznym?

Wnioski dla polityki gospodarczej

Ekonomia konstytucyjna stwarza narzędzia dla polityki gospodarczej do stworzenia (nurt normatywny) odpowiedniego systemu zasad lub analizy istniejącego systemu (nurt pozytywny). Może pomóc określić optymalny poziom i zakres ingerencji państwa w gospodarkę oraz ocenić koszty istniejących lub alternatywnych rozwiązań jak i korzyści z nich płynące.

Zobacz też

• teoria wyboru publicznego

Bibliografia

• Metelska-Szaniawska K. Ekonomia konstytucyjna – ekonomia polityczna ładu gospodarczego, w: Wilkin J. (red.) Teoria wyboru publicznego, Warszawa 2005
• Peter Barenboim, Natalya Merkulova. "The 25th Anniversary of Constitutional Economics: The Russian Model and Legal Reform in Russia, in The World Rule of Law Movement and Russian Legal Reform", edited by Francis Neate and Holly Nielsen, Justitsinform, Moscow (2007)