Gałęziak prząślik

Gałęziak prząślik
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	mchy
Klasa	prątniki
Rząd	płoniwowce
Rodzina	płoniwowate
Rodzaj	gałęziak
Gatunek	gałęziak prząślik
	Nazwa systematyczna
	Eucladium verticillatum (Hedw.) Bruch & Schimp.; Bryol. Eur. 1: 93. 1846.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gałęziak prząślik (Eucladium verticillatum (Hedw.) Bruch & Schimp.) – gatunek mchu należący do rodziny płoniwowatych (Pottiaceae Schimp.). Występuje przeważnie na półkuli północnej, także w Polsce. Jest to jeden z najważniejszych mchów wytwarzających tuf wapienny.

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Występuje w Ameryce Północnej (Kanada, Stany Zjednoczone, Meksyk), na Bermudach, w Ameryce Centralnej, Europie, Azji, północnej i południowej Afryce oraz Makaronezji^[4]. W Polsce podawany m.in. z województwa śląskiego^[5] i pasma Gorców^[6].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Gametofit: Formuje gęste, bladozielone darnie lub nieregularne poduszki, często widocznie poprzetykane fragmentami wapiennego podłoża^[7]. Łodyżki rozgałęzione, dość smukłe i delikatne^[7], wyprostowane, osiągają 0,7–6 cm wysokości^[4]. Listki wąskie, długości od 1,2 mm do 2,5^[4]–3^[7] mm. Żebro mocne, zajmuje do 1/3 szerokości listka u nasady^[4], kończy się w jego zaostrzonym wierzchołku^[7]. Podstawa listka szeroka, o bezbarwnych komórkach i ząbkowanym brzegu^[7].
Sporofit: Seta żółta do czerwonobrązowej, prosta lub lekko skręcona. Puszka zarodni długości 0,8–1,8 mm dojrzała staje się czerwonobrązowa. Wieczko 0,5–0,8 mm. Perystom śladowy lub do 300 µm, żółty do pomarańczowego. Czepek rozmiaru ok. 2,5 mm. Zarodniki blade^[4].

Łodyżki z listkami
Listki

Gatunki podobne: Paroząb sztywny Didymodon rigidulus rośnie na podobnym podłożu i często jest poprzetykany jego fragmentami, ale jest ciemniejszy i listki mają grubsze, tępe wierzchołki, zbudowane w całości z żebra. Didymodon umbrosus rośnie na zbliżonych stanowiskach i jest również bladozielony i inkrustowany podłożem, jednak zwykle dorasta tylko do kilku milimetrów wysokości. Długowieczek krzywy Hymenostylium recurvirostrum również formuje poduszki na mokrych skałach, ale jego listki są krótsze, dorastają do 1–1,5 mm i nie mają ząbkowania wzdłuż brzegów podstawy. Nagosz rdzawy Gymnostomum aeruginosum jest podobny do ciemnych form gałęziaka prząślika, ale także ma krótsze listki (do 1,5 mm) i brak ząbkowania brzegu podstawy.^[7]

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Mech ortotropowy, łodyżki wyrastają prosto w górę z pączków powstających na splątku, mają symetrię promienistą i rozgałęziają się widlasto^[8]. Rośnie w wilgotnych, zacienionych miejscach, gdzie woda wycieka z wapiennych skał, także przy strumieniach i wodospadach. Spotykany również na zaprawie wilgotnych murów. Jest to jeden z najważniejszych mchów wytwarzających tuf wapienny (trawertyn). Dolna część darni często staje się twarda i kamienieje w solach wapnia^[7].

Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

Synonimy^[3]: Barbula atlantica (P. Beauv.) Brid., Coscinodon elongatus Brid., Eucladium angustifolium Glow., Grimmia fragilis F. Weber, Tortula atlantica P. Beauv., Weissia verticillata Hedw.

Zagrożenia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek został wpisany na czerwoną listę mchów województwa śląskiego z kategorią zagrożenia „CR” (takson skrajnie zagrożony wyginięciem, stan na 2011 r.). W Czechach w 2005 r. nadano mu kategorię „LC-att” (najmniejszej troski, lecz wymagający uwagi)^[5].

Na obszarze województwa śląskiego głównym czynnikiem niszczącym florę epilityczną było pozyskiwanie surowców skalnych dla celów gospodarczych. Zidentyfikowano dwa kolejne czynniki zagrożenia: rekultywacja starych wyrobisk oraz masowy rozwój turystyki skałkowej. Opuszczone kamieniołomy były często wtórnie zasiedlane przez mszaki. Turystyka wspinaczkowa odbywa się najczęściej w obrębie naturalnych wychodni skalnych. Skutkiem tych działań jest często niszczenie wrażliwej roślinności naskalnej^[5].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ B.B. Goffinet B.B., W.R.W.R. Buck W.R.W.R., Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2017-03-04] (ang.).
↑ ^a ^b Eucladium verticillatum. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2017-03-04]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Eucladium verticillatum. [w:] Flora of North America Vol. 27 [on-line]. [dostęp 2017-03-04]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Adam Stebel, Barbara Fojcik, Henryk Klama, Jan Żarnowiec. Czerwona lista mszaków województwa śląskiego - The Red List of Threatened Bryophytes of Silesian Voivodship. „Czerwone listy wybranych grup grzybów i roślin województwa śląskiego”. 2, 2012. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. ISSN 1427-9142. [dostęp 2017-03-04].
↑ Adam Stebel, Paweł Czarnota. Wykaz mchów pasma Gorców w polskich Karpatach Zachodnich. List of mosses of the Gorce range in the Polish Western Carpathians. „Ochrona Beskidów Zachodnich”. 4, s. 7–25, 2012.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Eucladium verticillatum. W: Mosses and Liverworts of Britain and Ireland - a field guide. Ian Atherton, Sam Bosanquet, Mark Lawley (red.). Wyd. I. British Bryological Society, 2010. ISBN 978-0-9561310-1-0. [dostęp 2017-02-26]. (ang.).
↑ Szymon Jusik: Klucz do oznaczania mchów i wątrobowców wodnych dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych w Polsce. Wyd. I. Warszawa: Inspekcja Ochrony Środowiska GIOŚ, 2012, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 978-83-61227-09-0.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[goffinet-2] B.B. Goffinet B.B., W.R.W.R. Buck W.R.W.R., Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2017-03-04] (ang.).

[tpl-3] Eucladium verticillatum. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2017-03-04]. (ang.).

[efloras-4] Eucladium verticillatum. [w:] Flora of North America Vol. 27 [on-line]. [dostęp 2017-03-04]. (ang.).

[redslask-5] Adam Stebel, Barbara Fojcik, Henryk Klama, Jan Żarnowiec. Czerwona lista mszaków województwa śląskiego - The Red List of Threatened Bryophytes of Silesian Voivodship. „Czerwone listy wybranych grup grzybów i roślin województwa śląskiego”. 2, 2012. Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska. ISSN 1427-9142. [dostęp 2017-03-04].

[stebel-6] Adam Stebel, Paweł Czarnota. Wykaz mchów pasma Gorców w polskich Karpatach Zachodnich. List of mosses of the Gorce range in the Polish Western Carpathians. „Ochrona Beskidów Zachodnich”. 4, s. 7–25, 2012.

[bbs-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Eucladium verticillatum. W: Mosses and Liverworts of Britain and Ireland - a field guide. Ian Atherton, Sam Bosanquet, Mark Lawley (red.). Wyd. I. British Bryological Society, 2010. ISBN 978-0-9561310-1-0. [dostęp 2017-02-26]. (ang.).

[jusik-8] Szymon Jusik: Klucz do oznaczania mchów i wątrobowców wodnych dla potrzeb oceny stanu ekologicznego wód powierzchniowych w Polsce. Wyd. I. Warszawa: Inspekcja Ochrony Środowiska GIOŚ, 2012, seria: Biblioteka Monitoringu Środowiska. ISBN 978-83-61227-09-0.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]