Gorce
|
||
 |
||
| Megaregion | Region karpacki | |
| Prowincja | Karpaty Zachodnie | |
| Podprowincja | Zewnętrzne Karpaty Zachodnie | |
| Makroregion | Beskidy Zachodnie | |
| Mezoregion | Gorce | |
| Zajmowane jednostki administracyjne |
Polska: – woj. małopolskie |
|
_a2.jpg)
Gorce (513.52) – pasmo górskie leżące w Beskidach Zachodnich. Nazwa "Gorce" związana jest prawdopodobnie ze słowem "gorzeć" (palić się, płonąć) i pochodzi od sposobu uzyskiwania polan śródleśnych metodą żarową. Spotykana jest już w aktach z 1254 r. (item mons Gorcz nuncupatus), używał jej Jan Długosz w 1480 r. (in monten Gorcz)[1]. W innych źródłach można też spotkać nazwę Górce, która mogłaby oznaczać niskie góry[2].
Spis treści
Topografia[edytuj]
- Granice[3]
- od północnego wschodu graniczą z Beskidem Wyspowym. Granica biegnie doliną Mszanki w górę na przełęcz Przysłop, stąd drogą w dół i potokiem Czerwonka na niską przełęcz po południowej stronie Magorzycy, z przełęczy potokiem Głębieniec i dalej wzdłuż rzeki Kamienica Gorczańska do Dunajca. Magorzyca, Wielki Wierch i Kiczora Kamienicka mimo, że znajdują się po południowej stronie Kamienicy Gorczańskiej należą do Beskidu Wyspowego.
- od północnego zachodu z Kotliną Rabczańską.
- od zachodu z Beskidem Orawsko-Podhalańskim. Granica biegnie wzdłuż Raby na Przełęcz Sieniawską
- od południa z Kotliną Nowotarską i Pieninami. Granica od Przełęczy Sieniawskiej biegnie w dół podnóżami Gorców tworzącymi wschodnie i północne obramowanie Kotliny Nowotarskiej na przełęcz Snozkę, potem Krośnicą do Dunajca w Krościenku n/Dunajcem
- od wschodu z Beskidem Sądeckim. Granicę tworzy Dunajec.
Przy tak ustalonych granicach Gorce mają z zachodu na wschód długość w prostej linii 33 km, szerokość 15 km i łączną powierzchnię około 550 km²[3].
- Grzbiety
Osobliwością Gorców jest występowanie rozrogu. Jest nim Turbacz, od którego we wszystkich kierunkach odbiega 7 grzbietów górskich o różnej długości[3]:
- Pasmo Gorca we wschodnim kierunku. Od pasma tego na Kiczorze odgałęzia się boczny grzbiet, który poprzez Przełęcz Knurowską przechodzi w długie Pasmo Lubania
- grzbiet Mostownicy i Kudłonia w północno-wschodnim kierunku
- grzbiet Turbaczyka w północnym kierunku
- grzbiet Suchego Gronia w północno-zachodnim kierunku
- grzbiet Obidowca ciągnący się na zachód do Przełęczy Sieniawskiej
- grzbiet Średniego Wierchu, również w zachodnim kierunku
- grzbiet Bukowiny Obidowskiej w południowo-zachodnim kierunku. Odgałęzia się od niego grzbiet Bukowiny Waksmundzkiej
Niektóre z tych grzbietów rozgałęziają się na dalsze, podrzędne grzbiety.
- Najwyższe szczyty
Turbacz (1310 m), Jaworzyna Kamienicka (1288 m), Kiczora (1282 m), Kudłoń (1276 m), Czoło Turbacza (1259 m), Mostownica (1251 m), Gorc Troszacki (1235 m), Gorc (1228 m), Lubań (1225 m). Wszystkie te szczyty poza Turbaczem i Lubaniem znajdują się na terenie Gorczańskiego Parku Narodowego[4].
Geomorfologia[edytuj]
Wznoszące się wysoko nad otaczającymi je dolinami szczyty Gorców są łagodne, kopulaste, niewiele wznoszące się ponad grzbiet. W Gorcach jest 11 ważniejszych dolin, z czego pod Turbacz podchodzi pięć. Najdłuższa jest dolina Kamienicy (33 km), a najobszerniejsza — dolina Ochotnicy (109 km²). Gorce zbudowane są z fliszu karpackiego, który powstał na dnie morza, a potem uległ wypiętrzeniu. Spływające z gór wody wyrzeźbiły głębokie V-kształtne doliny z licznymi wodospadami, progami i gruzowiskiem dużych i mniejszych głazów. Na stromych zboczach znajdują się liczne osuwiska, głębokie wąwozy, wychodnie i liczne źródła. Zbudowane z bardziej odpornych na wietrzenie gruboławicowych piaskowców i zlepieńców utwory skalne utworzyły wychodnie o oryginalnych kształtach, jak np. Białe Skały, Kudłoński Baca, Czubaty Groń. Występuje kilka jaskiń, powstałych głównie w wyniku przesunięć skalnych. Największa z nich to Zbójnicka Jama. W piętrze regla dolnego występują głównie gleby brunatne, w reglu górnym głównie gleby bielicowe[5]. Przeważającymi utworami glebowymi na terenie Gorców są gliny piaszczysto-ilaste. Ich uziarnienie ma istotny wpływ na napowietrzenie oraz podatność na erozję powierzchniowo-wodną pokrywy glebowej. Na obszarach leśnych gęstość objętościowa gleby wynosi 1,25 g/cm. Obszary rolne charakteryzują się gęstością objętościową na poziomie 1,33 g/cm. Szacowana metodami geostatystycznymi wilgotność gleby wynosi 59,7% [6].
Klimat[edytuj]
Klimat jest typowo górski. W najwyższym piętrze klimatycznym, znajdującym się powyżej 1100 m n.p.m. jest to klimat chłodny. Średnia temperatura roczna wynosi tu +3 °C, roczna suma opadów 1200 mm, a okres wegetacyjny trwa zaledwie 160 dni. Grubość pokrywy śnieżnej w niektórych miejscach sięga 1,5 m, w głębokich dolinach potoków w wyższych partiach utrzymuje się ona bardzo długo, szczególnie na północnych zboczach[5].
Wody[edytuj]
Gorce charakteryzują się bardzo dobrze rozwiniętą siecią wodną, na którą składają się liczne potoki, źródła, młaki i wysięki wodne. Jeziorka są tylko dwa: Pucołowski Stawek i Morskie Oko w masywie Kudłonia. Obydwa są niewielkie i są już w końcowej fazie zarastania. Wszystkie potoki stanowią dorzecze dwóch rzek: Dunajca i Raby. Wzdłuż grzbietu Turbacz – Gorc Troszacki przebiega dział wodny między zlewniami tych rzek. Największymi potokami, mającymi swoje obszary źródliskowe w Gorcach są Kamienica i Ochotnica[4]. Występują także źródła z wodami mineralnymi, które eksploatowane są w Rabce-Zdroju i Szczawie[5].
Świat roślinny[edytuj]
Gorce są w większości zalesione; występuje w nich piętro pogórza, regiel dolny i regiel górny. Bardzo charakterystycznym elementem przyrodniczo-krajobrazowym są liczne polany. W środkowej części Gorców utworzono Gorczański Park Narodowy, obejmujący najbardziej wartościowe przyrodniczo rejony Gorców. Oprócz tego Paśmie Lubania istnieje rezerwat przyrody Modrzewie[4]. W Gorcach występuje wiele gatunków roślin bardzo rzadkich w Karpatach: bagno zwyczajne, dzwonek piłkowany, głodek żółty, irga czarna, kukułka bzowa, marzanka pagórkowa, ostrożeń dwubarwny, ostrożeń głowacz, pływacz zachodni, podejźrzon lancetowaty, rozrzutka brunatna, turzyca dwupienna, turzyca obła, turzyca skąpokwiatowa, widlicz Isslera, widlicz Zeillera, zarzyczka górska. Wiele z nich rzadkie jest również w całej Polsce[7].
Świat zwierzęcy[edytuj]
Występuje tu 185 gatunków kręgowców, z tego 21 jest w rejestrze Polskiej Czerwonej Księgi Zwierząt. Wśród płazów jest to traszka karpacka, wśród ptaków cietrzew, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł trójpalczasty, głuszec, orlik krzykliwy, orzeł przedni, puchacz, puszczyk uralski, sóweczka, włochatka, wśród ssaków koszatka leśna, mroczek posrebrzany, mroczek pozłocisty, niedźwiedź brunatny, podkowiec mały, popielica, rzęsorek mniejszy, ryś euroazjatycki, wilk szary, żbik[potrzebny przypis].
Z większych ssaków w Gorcach spotkać można także dzika, jelenia, sarny, wydry, borsuka, gronostaja. Występuje 9 gatunków nietoperzy, 130 gatunków ptaków (w tym 100 gniazdujących na terenie parku), 7 gatunków płazów. W potokach występują 2 gatunki ryb: pstrąg potokowy i głowacz pręgopłetwy. Stwierdzono występowanie ponad 1000 gatunków bezkręgowców, w tym 23 endemity karpackie lub karpacko-sudeckie. Liczne są gatunki bezkręgowców górskich i borealnych (ok. 100 gatunków). Sporo gatunków chrząszczy, a na polanach liczne motyle (m.in. rusałka admirał, rusałka pokrzywnik, perłowiec większy)[potrzebny przypis]
Gorce są terenem na którym najliczniej w Polsce występuje salamandra plamista, która znajduje się w logo Gorczańskiego Parku Narodowego[5].
Turystyka[edytuj]
Początki turystyki w Gorcach sięgają początku XIX w. Opisywał je i badał Wincenty Pol i Bronisław Gustawicz, a Seweryn Goszczyński w swoim "Dzienniku podróży do Tatrów" opisał swoje wrażenia z pobytu w Gorcach. W Gorcach przebiegały akcje utworów Władysława Orkana pochodzącego z Poręby Wielkiej pod Gorcami. Pisał on: Naprzeciw Tatr, między doliną nowotarską a wężowatą kotliną Raby, wspięło się gniazdo dzikich Gorców. Od romantycznych Pienin rozdzielał je wartki kamienicki potok, a od spiskiej krainy odgraniczył je bystry Dunajec. Samotnie stoją nad wzgórzami. Kazimierz Sosnowski opublikował przewodnik, a Polskie Towarzystwo Tatrzańskie wytyczyło pierwsze szlaki i wybudowało pierwsze bazy noclegowe. Szczególnie popularne stały się Gorce po wybudowaniu schroniska na Turbaczu. Stały się modne wśród studentów, którzy organizują tutaj rajdy studenckie; na Turbacz przychodzą także wycieczki szkolne. Turystów przyciągają też panoramy widokowe z gorczańskich polan, cisza (ruch turystyczny jest tutaj umiarkowany) i dobrze zachowana przyroda[5].
(stan na 2007 r.[5])
- 14 szlaków turystyki pieszej o łącznej długości 63,3 km
- 9 szlaków spacerowych o łącznej długości 38,7 km
- 7 szlaków turystyki konnej o łącznej długości 62,9 km
- 7 szlaków turystyki rowerowej o łącznej długości 55,4 km (jeden zamknięty do odwołania)
- 8 ścieżek edukacyjnych o łącznej długości 41,6 km
Za wstęp na niektóre ścieżki spacerowe pobierane są opłaty. Ambitniejszych turystów ucieszą znajdujące się przy ważniejszych szlakach estetycznie wykonane i ciekawe merytorycznie tablice z opisem przyrody, historii tych miejsc i panoramami szczytów.
Gorce posiadają także ścieżki dydaktyczne[8].
- Piesze szlaki turystyczne
Główny Szlak Beskidzki na odcinku: Krościenko nad Dunajcem – Marszałek – Lubań – Runek – Bukowinka – Przełęcz Knurowska – Kiczora – Schronisko PTTK na Turbaczu – Turbacz – Obidowiec – Schronisko PTTK na Starych Wierchach – Jaworzyna Ponicka – Bacówka PTTK na Maciejowej – Maciejowa – Rabka-Zdrój
Grywałd – Lubań – Ochotnica Dolna – Gorc – Przysłop – Jaworzyna Kamienicka
Czorsztyn – Kluszkowce – Lubań – Ochotnica Dolna – Kamienica
Ochotnica Górna – schronisko Gorczańska Chata – Polana Przysłop Dolny- Tylmanowa – Pasterski Wierch – Lubań (Średni Groń)
- Gorc – Nowa Polana – Lubomierz-Rzeki – dolina Kamienicy – Przełęcz Borek
Szczawa – Nowa Polana- Lubomierz-Rzeki – Gorc Troszacki – Kudłoń – Przełęcz Borek – Schronisko PTTK na Turbaczu – Bukowina Miejska – Nowy Targ-Kowaniec
- Lubomierz – Kudłoń – Kopa – Konina
- Niedźwiedź – Poręba Wielka "Orkanówka" – Turbaczyk – Czoło Turbacza – Schronisko PTTK na Turbaczu – Bukowina Waksmundzka – Nowy Targ-Kowaniec
- Poręba Wielka – Koninki – Suchy Groń – Czoło Turbacza – Schronisko PTTK na Turbaczu – Bukowina Waksmundzka – Łopuszna
- Poręba Wielka-Koninki – Poręba Wielka "Orkanówka"
- Poręba Wielka-Koninki – Tobołów – Obidowiec – Schronisko PTTK na Starych Wierchach – Obidowa – Bukowina Obidowska – Nowy Targ-Robów
- Raba Niżna – Olszówka – Jasionów – Przełęcz Pośrednie – Schronisko PTTK na Starych Wierchach
- Poręba Górna – Jasionów – Bacówka PTTK na Maciejowej – Ponice – Świńska Góra – Rdzawka – Piątkowa Góra (DK 47)
- Rabka-Plasówka – Maciejowa
- Przełęcz Sieniawska – Obidowa (DK 47) – Jaworzyna – Schronisko PTTK na Starych Wierchach
- Klikuszowa – Bukowina Obidowska – Bukowina Miejska
- Nowy Targ – Dział – skrzyżowanie z szlakiem czarnym (jw.) pod Bukowiną Obidowską
- Łopuszna – polana Rąbaniska
- Mszana Dolna (centrum) – Potaczkowa – Rabka-Zdrój
Turystyka narciarska
Gorce są najbogatszą lokalizacją zawierającą walory do uprawiania turystyki narciarskiej w Beskidach Zachodnich. Wszystkie trasy w Gorcach nadają się do uprawiania tej turystyki, można więc oszacować że tras narciarskich jest ponad 80[9]. Na mapach uwzględniany jest jednak tylko jeden szlak narciarski. Gorce słyną głównie z Ostoi Górskiej Koninki w Porębie Wielkiej. Jest to najdłuższa nartostrada w Gorcach, powołała ona też 8 innych szlaków biegowych[10].
- Schronisko PTTK na Turbaczu
- Schronisko PTTK na Starych Wierchach
- Bacówka PTTK na Maciejowej
- Schronisko "Gorczańska Chata" (dawniej "Hawiarska Koliba")
- Chata na Rzekach
Grupy etnograficzne[edytuj]
Gorce zamieszkuje kilka grup etnograficznych posiadających wyróżniki etnograficzne i językowe. Od południowej strony gorczańskie wsie zamieszkują Podhalanie (od Obidowej po Dębno oraz w dolinie Ochotnicy), w Paśmie Lubania i południowo-wschodniej części Gorców Górale Pienińscy. Na północnych stokach Gorców Zagórzanie (od Lubomierza po Olszówkę i Rabę Niżną), a od doliny Kamienicy gorczańskiej rozciągają się Górale łąccy (zwani też niekiedy "Góralami Białymi" "Kamienicko-Łąckimi" bądź "Kamienickimi"). Niegdyś Gorce zamieszkiwali także Kliszczacy[11].
Przypisy
- ↑ Józef Nyka: W Gorcach. Warszawa: 1968 wydawca=Wyd. Interpress.
- ↑ Górce w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, Tom II (Derenek – Gżack) z 1881 r.
- ↑ a b c Jerzy Kondracki: Geografia regionalna Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 1998. ISBN 83-01-12479-2.
- ↑ a b c Gorce. Mapa turystyczna 1:50 000. Kraków: Compass, 2007. ISBN 978-83-89165-39-8.
- ↑ a b c d e f Marek Cieszkowski, Paweł Luboński: Gorce – przewodnik dla prawdziwego turysty. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2004. ISBN 83-89188-19-8.
- ↑ Wiktor Halecki. Zmienność przestrzenna wilgotności i gęstości objętościowej gleby w zlewni potoku górskiego Mątny w Gorcach. „Episteme”. 1 (30), s. 347-358, 2016.
- ↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Ścieżki dydaktyczne – Koninki. [dostęp 2012-08-01].
- ↑ Władysław Maciejczak: Regionalny przewodnik monograficzny. Mszana Dolna: 2000. Mszana Dolna: 2000. ISBN 83-913887-0-0.
- ↑ Szlaki narciarskie – Koninki
- ↑ Gorczański Park Narodowy
Linki zewnętrzne[edytuj]
- Górce w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego, Tom II (Derenek – Gżack) z 1881 r.
|
|||||
|
|||||||||||
