François Chapeville

Franciszek Chrapkiewicz (François Chapeville), biochemik, ur. 2 stycznia 1924 r. w Godowej k. Strzyżowa (dawne woj. lwowskie, obecnie podkarpackie). Syn Józefa i Stanisławy z domu Wnęk. Siostra Teresa. Żona Renée Bouvier (malarka, poetka, poślubiona w 1951 r.).

Przed wojną ukończył szkołę podstawową i trzy klasy gimnazjum w Strzyżowie. Należał do harcerstwa. Lata okupacji niemieckiej spędził w Godowej pomagając ojcu w garbowaniu skór. Pracował też w niemieckiej firmie budującej tunel w Żarnowskiej Górze. Jego rodzice zostali zamordowani w 1944 roku we własnym domu przez niezidentyfikowaną bojówkę AK podejrzewającą Chrapkiewiczów o kolaborację z Niemcami. Franciszek wyjechał do Chabówki i Poronina, gdzie pracował w tartakach. Trafił do Krakowa zaraz po jego wyzwoleniu. Tam został aresztowany przez UB w trakcie akcji odbicia więźniów politycznych. W 1945 objęła go amnestia. W 1946 uciekł przez Szczecin i Berlin do Niemiec Zachodnich, na tereny okupowane przez dywizję pancerną gen. Maczka. Tam ukończył szkołę średnią i w tym samym roku wyjechał do Francji. Podjął studia weterynaryjne na Ecole Nationale Veterinaire w Maisons-Alfort, a po ich ukończeniu w 1951 roku podejmuje studia w dziedzinie biochemii i biologii molekularnej na Sorbonie. W 1952 doktorat z weterynarii, w 1960 doktorat z nauk przyrodniczych. W 1953 roku przyjął francuskie obywatelstwo i zmienił nazwisko na François Chapeville, co umożliwiło mu zatrudnienie w Centrum Badań Energii Atomowej.

W dziedzinie farmakologii odkrył i opisał właściwości hirudyny. W Centrum Badań Energii Atomowej rozpoczął badania nad metabolizmem związków siarki. Odkrycia w tej dziedzinie wzbudziły zainteresowanie m.in. Fritza Lipmanna, który zaprosił Chrapkiewicza w 1961 roku do współpracy w jego laboratorium na Uniwersytecie Rockefellera w Nowym Jorku. Tam Chrapkiewicz dokonał znaczącego odkrycia: wyjaśnił mechanizm informowania tworzących się białek o tym, jaka ma być struktura powstającego organizmu. W 1962 roku wrócił do Francji, gdzie Jacques Monod doprowadził do mianowania go profesorem Sorbony i przydzielenia laboratorium badawczego. Tam rozszerzył swoje badania na mechanizmy funkcjonowania genomu, jak również na wirusologię roślin i embriologię. Odszedł na emeryturę w 1991 roku.

Prowadził wykłady w Paryżu, Orsay, Cambridge, Nowym Jorku, Lagos i Tokio. Pełnił różne funkcje w 21 komitetach i radach naukowych. Był doradcą i ekspertem na szczeblach ministerialnych. Autor i współautor ponad 200 publikacji. Autor trzech książek oraz współautor kolejnych dziewięciu.

Prześladowany przez służby PRL. Do Polski mógł przyjechać dopiero w 1989 roku. Założył Towarzystwo na Rzecz Rehabilitacji Zdrowotnej w Strzyżowie. Honorowy Obywatel Strzyżowa.

Ważniejsze odznaczenia

• 1981 - Chevalier de l’Ordre du Merite Agricole
• 1982 – Nagroda im. Leopolda Meyera – Grand Prix
• 1985 - Palmy Akademickie (odzn. francuskie)
• 1991 – Kawaler Legii Honorowej
• 1991 – Krzyż Komandorski Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej
• 1991 - Doktorat Honoris Causa Akademii Medycznej w Krakowie
• 1999 - Medal im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk
• 2008 – Doktorat Honoris Causa Uniwersytetu Rzeszowskiego

Książki

• F. Chapeville, Biochimie d’hérédité, Paris 1970
• Biochimie, red. F. Chapeville, H. Clauser, Paris 1974
• F. Chapeville, A-L. Haenni, Biosynthèse de protéines, Paris 1982

Bibliografia

• Z Godowej w świat. Materiały do biografii prof. Franciszka Chrapkiewicza-Chapeville red. Józef Nowakowski i Stanisław Urbanik, Rzeszów 2006