Furczak
| Ocreatus underwoodii[1] | |||
| (Lesson, 1832) | |||
.jpg) Samiec podgatunku melanantherus | |||
.jpg) Samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj |
Ocreatus | ||
| Gatunek |
furczak | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
_map.svg)
| |||
Furczak[3], furczek łopatkosterny[4] (Ocreatus underwoodii) – gatunek małego ptaka z rodziny kolibrowatych (Trochilidae), podrodziny paziaków. Występuje w zachodniej części Ameryki Południowej.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek po raz pierwszy opisał René-Primevere Lesson w roku 1832, w dziele Les trochilidées, ou Les colibris et les oiseaux-mouches pod nazwą Ornismya underwoodii[5]. Oryginalna nazwa rodzajowa Ornismya pochodzi od greckich słów ornis (ptak) oraz muia (lot, latać), zaś obecna Ocreatus oznacza z łaciny „noszący buty”, co odnosi się do białych piór na skoku. Nazwa gatunkowa odnosi się do niewymienionego przez Lessona z imienia p. Underwooda, który wykonał dla niego rysunek przedstawiający furczaka[6].
W tradycyjnym ujęciu systematycznym furczak jest jedynym przedstawicielem rodzaju Ocreatus[3][7]; w nowszym, stosowanym m.in. przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC), takson ten został podzielony na trzy osobne gatunki: Ocreatus underwoodii, Ocreatus peruanus i Ocreatus addae[8].
Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
W tradycyjnym ujęciu systematycznym wyróżnia się następujące podgatunki[3][7][8]:
- O. u. polystictus Todd, 1942 – północna Wenezuela
- O. u. discifer (Heine, 1863) – północno-wschodnia Kolumbia i północno-zachodnia Wenezuela
- furczak długopióry, O. u. underwoodii (Lesson, 1832) – wschodnia Kolumbia
- O. u. incommodus (Kleinschmidt, O, 1943) – zachodnia i centralna Kolumbia
- O. u. melanantherus (Jardine, 1851) – centralny i zachodni Ekwador
- furczak rdzawopióry, O. u. peruanus (Gould, 1849) – wschodni Ekwador i północno-wschodnie Peru
- furczak peruwiański, O. u. annae (Berlepsch & Stolzmann, 1894) – centralne i południowe Peru
- furczak krótkopióry, O. u. addae (Bourcier, 1846) – Boliwia
Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) uznaje furczaka rdzawopiórego za osobny gatunek (Ocreatus peruanus), zaś podgatunki annae i addae wyodrębnia do osobnego gatunku o nazwie Ocreatus addae[8].
Habitat[edytuj | edytuj kod]
Zamieszkuje wilgotne górskie lasy, przeważnie na wysokości 1050–3000 m n.p.m.[9]
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Długość ciała samca wraz z wydłużonymi zewnętrznymi sterówkami wynosi 12–15 cm, natomiast samicy 7,5–9 cm[10]. Masa ciała waha się między 2,5–3,1 grama[11]. Dziób mierzy 13 mm[12], skrzydło 4,5 cm, ogon samca z wydłużonymi sterówkami około 8,6 cm, zaś ogon samicy około 3,5 cm[13]. U samca głowa, grzbiet, kuper i pokrywy nadogonowe zielonobrązowawe. Na wierzchu głowy i ciała występuje zielona opalizacja, natomiast na bokach głowy i brzucha – złota. Za okiem biała plamka. Gardło z jasnozielonym połyskiem. Brzuch wzdłuż grzebienia mostka szarawy. Lotki brunatnobrązowe, słabo granatowo opalizują. Skok porastają białe pióra, niekiedy z drobnymi, czarnymi plamkami. Ogon bardzo charakterystyczny – dwie zewnętrzne sterówki wydłużone, z nagą stosiną w środku, na końcu przypominające niekształtną elipsę (stąd angielska nazwa Booted Racquet-tail). Początkowe sterówki opalizują szaroniebiesko, dwie zewnętrzne granatowo do turkusowego. Pokrywy nadogonowe oraz skrzydłowe cechuje złotopomarańczowy połysk. Samica ubarwiona mniej intensywnie. Posiada białe gardło i pierś, brzuch białawy, zielono plamkowany. Nie wykazuje równie intensywnej co samce opalizacji. U obu płci dziób ciemnoszary, nogi różowe.
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Żywi się nektarem z kwiatów, również drzew i krzewów. Preferuje kwiaty ze słodkim nektarem, o jasnej barwie, często czerwonej lub w kształcie tubki. Do wydobywania nektaru używa długiego języka. Oprócz tego łapie małe pająki i owady, szczególnie w okresie lęgowym. Odwiedza karmniki z posłodzoną wodą[14].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Samce są terytorialne. Zaloty podzielić można na trzy etapy. W pierwszym samiec zawisa w powietrzu nad samicą, eksponując białe pióra skoku, które trzyma blisko brody. Trzymając się w odległości 5–10 cm przed samicą, powtarza tę czynność 8–10 razy. Nie wydaje wtedy żadnych odgłosów, jednak słyszalne są uderzenia skrzydeł. W drugim etapie samiec, zawisając w powietrzu, ustawia wydłużone sterówki pod kątem około 90° w górę, nadal eksponując białe upierzenie skoku. W trzecim etapie, nadal zawisając, szybko porusza ogonem w górę i w dół, wydając odgłos podobny do trzasku bicza. Towarzyszą temu wysokie dźwięki wydawane przez samicę. Przykuca ona lekko na żerdce, co dla samca oznacza zezwolenie na kopulację. Opada on wolnym lotem na samicę i ląduje na jej grzbiet na 3–5 sekund celem kopulacji. W trakcie zalotów samica nie rusza się z wyjątkiem głowy, gdyż śledzi lot samca. Podobne zaloty występują u białosterka zielonego (Urosticte benjamini)[15].
Gniazdo zbudowane przez samicę składa się ze splecionych włókien roślinnych oraz mchu, który maskuje gniazdo. Mieści się ono na niskiej gałęzi. Wyściółkę stanowią miękkie części roślin, włosy oraz puch. Konstrukcję wzmacnia pajęcza sieć. Zapobiega to rozrywaniu się gniazda w trakcie wzrostu piskląt. W lęgu zazwyczaj dwa białe jaja. Inkubacja trwa 16–17 dni[10]. W trakcie inkubacji samiec dostarcza samicy pokarm oraz broni terytorium i kwiatów, z których czerpie nektar. Pisklęta są gniazdownikami, wykluwają się całkowicie nagie, ślepe i niezdolne do ruchu. Po około 12 dniach samica przestaje spać z nimi w gnieździe, ze względu na jego małe rozmiary. Młode są w pełni opierzone po 19–22 dniach[10][14]. Długość pokolenia wynosi średnio 4,2 roku[9].
Status[edytuj | edytuj kod]
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN furczak jest klasyfikowany jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność populacji nie została oszacowana, ale ptak ten opisywany jest jako dość pospolity. Ze względu na brak dowodów na spadki liczebności bądź istotne zagrożenia dla gatunku BirdLife International ocenia trend liczebności populacji jako stabilny[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Ocreatus underwoodii, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ BirdLife International, Ocreatus underwoodii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2016-1 [dostęp 2016-09-03] (ang.).
- ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Heliantheini Reichenbach, 1853 (wersja: 2020-03-01). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-17].
- ↑ praca zbiorowa: Encyklopedia Powszechna PWN. T. 2. G-M. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1974, s. Tablica - kolibry.
- ↑ René-Primevere Lesson: Les trochilidées, ou Les colibris et les oiseaux-mouches, suivis d'un index général, dans lequel sont décrites et classées méthodiquement toutes les races et espèces du genre trochilus. Paryż: A. Bertrand, 1832, s. 105. (fr.).
- ↑ James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. A&C Black, 2010. ISBN 978-1-4081-2501-4.
- ↑ a b HBW and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 6b [online], lipiec 2022 [dostęp 2022-11-13].
- ↑ a b c F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Hummingbirds. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-06-17]. (ang.).
- ↑ a b c Species factsheet: Ocreatus underwoodii. BirdLife International, 2022. [dostęp 2022-11-21]. (ang.).
- ↑ a b c Nicole Bouglouan: Booted Racquet-Tail. Oiseaux-Birds, 2011. [dostęp 2013-07-21].
- ↑ Camilo A. Peraza, Maria Piedad Baptiste & Orge A. Ahumada. Body weights of 98 species of Andean cloud-forest birds. „Bulletin of British Ornithologists' Club”. 126, 2006.
- ↑ Juana Roda, Ana Maria Franco, Maria Piedad Baptiste, Claudia Munera & Milena Gomez Cely: Manual Dentification de Aves Cites Colombia. Instituto de Investigación de Recursos Biológicos Alexander von Humboldt, 2003, s. 218. (hiszp.).
- ↑ John Gould: A monograph of the Trochilidæ, or family of humming-birds. Taylor and Francis, 1849, s. 192.
- ↑ a b Booted Racquet-tails Hummingbirds. AvianWeb. Beauty of Birds. [dostęp 2020-06-07].
- ↑ Karl L. Schuchmann, The display of the Booted Racquet-Tail Hummingbird Ocreatus underwoodii, with notes on the systematic position of the genus, t. 107, 1987.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy – furczak rdzawopióry (O. u. peruanus). [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy – furczak krótkopióry (O. u. addae) i furczak peruwiański (O. u. annae). [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Zdjęcie jaja furczaka
- Gniazdo Ocreatus underwoodii