Góra Zyndrama
49°33′17″N 20°27′54″E/49,554722 20,465000 Prace na stanowisku archeologicznym przy murze z wczesnej epoki brązu (2016) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie |
Dolina Dunajca, 50 m ponad dnem doliny |
| Wysokość |
410 m n.p.m. |
Położenie na mapie powiatu nowosądeckiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
| 49°33′17″N 20°27′54″E/49,554722 20,465000
| |
Góra Zyndrama (na mapie Geoportalu góra Grodzisko[1]) – wzniesienie o wysokości bezwzględnej 410 m zlokalizowane w Maszkowicach, w województwie małopolskim.
Archeologia
[edytuj | edytuj kod]Prehistoryczne osiedle obronne zamieszkane we wczesnej epoce brązu (1750–1550 p.n.e.), na przełomie epoki brązu i wczesnej epoki żelaza (950–400 p.n.e.) oraz w okresie lateńskim (200–50 p.n.e.).
Pierwsze badania wykopaliskowe, przeprowadzone z ramienia Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego przez dr Marię Cabalską, odbyły się w latach 1959–1975. Od 2010 roku realizowane są nowe prace wykopaliskowe, kierowane przez dr. hab. Marcina S. Przybyłę z Instytutu Archeologii UJ[2].
Najbardziej spektakularnym wynikiem nowych badań jest odkrycie kamiennych fortyfikacji z najstarszej fazy istnienia osady (ok. 1750 p.n.e.). Jest to jeden z najstarszych w Europie, poza basenem Morza Śródziemnego, i najstarszy w Polsce przykład kamiennej architektury obronnej. Mur na Górze Zyndrama pod względem niektórych rozwiązań konstrukcyjnych wykazuje związki z budowlami z obszarów alpejskich i śródziemnomorskich, co może sugerować, że niektórzy z założycieli osady pochodzili z południa Europy. Badania geofizyczne dowodzą, że posiadał on do ok. 200 m długości i otaczał osadę od wschodu i północy. Konstrukcja składa się z wewnętrznej partii i fasady zbudowanej z bardzo dużych, regularnych bloków kamiennych. Całkowita szerokość muru wynosi ok. 2 m, a wysokość mogła sięgać ok. 3 m. W 2015 roku stwierdzono, że do wnętrza osady od strony wschodniej prowadziła brama, której przejście dekorowane było sześcioma kamiennymi stelami[3][4]. Jej częściowa rekonstrukcja została przeprowadzona w 2018 roku[5]. W trakcie badań w 2017 zostały natomiast odsłonięte relikty głównej bramy prowadzącej do wnętrza warowni[6].
W czasie badań wykopaliskowych w latach 2010–2018 odkryto również pozostałości domostw z czasów istnienia muru kamiennego. Domy te zbudowane były z drewna i gliny oraz posiadały powierzchnię od 30 do 50 m². W ich pozostałościach odkryto tysiące ułamków naczyń glinianych, narzędzia kamienne i kościane, a także pojedyncze przedmioty wykonane z brązu i bursztynowy paciorek. Odkryta na stanowisku ceramika należy do tzw. kultury Otomani-Füzesabony[7][6].
Po trwającej około 500 lat przerwie, Góra Zyndrama została zasiedlona na nowo, przy wtórnym wykorzystaniu reliktów wcześniejszych fortyfikacji[8]. Prawdopodobnie w tym okresie istniały również sztuczne umocnienia osady, jakkolwiek wykonane z drewna lub ziemi. Rozmiary młodszego osiedla były znacznie większe niż osady z wczesnej epoki brązu. Ceramika znajdowana w nawarstwieniach młodszej osady, to zarówno naczynia kultury łużyckiej, jak i typowe dla strefy karpackiej (np. kultura Gáva). Z kolejnym okresem zasiedlenia stanowiska związany jest pokaźny zbiór ozdób i narzędzi żelaznych, który pochodzi z dawnych badań. W najmłodszej fazie istnienia osada zasiedlona była przez społeczność związaną z tzw. kulturą puchowską[9].
Badania archeologiczne nie potwierdziły obecności na grodzisku w Maszkowicach średniowiecznej rezydencji lub zamku, które można by wiązać z osobą Zyndrama z Maszkowic. Takie utożsamienie przyjmowała lokalna legenda powstała na przełomie XIX i XX wieku. W 1910 roku, w pobliżu grodziska, umieszczono kamień upamiętniający 500-lecie bitwy pod Grunwaldem, które obchodzono właśnie na szczycie góry[10]. W okresie obchodów milenijnych w miejscu kamienia pamiątkowego powstał pomnik, który uzupełniany był o dalsze tablice w następnych dekadach[11].
Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Góra Zyndrama w Maszkowicach – strefa badań wykopaliskowych w 2016 roku -
Góra Zyndrama. Badania północnego narożnika muru kamiennego z wczesnej epoki brązu -
Wschodnia brama warowni z epoki brązu – stan po częściowej odbudowie w 2018 roku -
Chodnik z kamiennych płyt biegnący wzdłuż wewnętrznego lica muru i prowadzący w kierunku głównej bramy w trakcie badań wykopaliskowych w 2017 roku -
Stanowisko archeologiczne w Maszkowicach (Karpaty Zachodnie) – strefa badań z zachowanymi reliktami muru z wczesnej epoki brązu i odbudowaną bramą wschodnią. Stan w październiku 2018
.jpg)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Geoportal. Mapa lotnicza [online] [dostęp 2022-12-23].
- ↑ Magdalena Skoneczna, Dwa metry w głąb przeszłości, „Archeologia Żywa”, 2, 2012, s. 44–46.
- ↑ Marcin Przybyła, Early Bronze Age stone architecture discovered in the Polish Carpathians, [w:] AKorrBl 46/3 [online], 2016, s. 291–308 [dostęp 2017-04-29].
- ↑ Archeologia UJ. Odkrycia niezwykłych kamiennych konstrukcji na Górze Zyndrama w Maszkowicach [online], YouTube [dostęp 2017-04-29].
- ↑ Góra Zyndrama w Maszkowicach. Badania archeologiczne Uniwersytetu Jagiellońskiego [online] [dostęp 2018-12-19].
- ↑ a b Archeologia UJ: osiedle obronne na Górze Zyndrama [online] [dostęp 2018-12-19].
- ↑ Marcin S. Przybyła, Magdalena Skoneczna, The fortified settlement from the Early and Middle Bronze Age at Maszkowice, Nowy Sącz district (Western Carpathians). Preliminary results of studies conducted in the years 2009–2012, [w:] RechACrac [online], 2011, s. 5–66 [dostęp 2017-04-30].
- ↑ Marcin S. Przybyła, Joanna Jędrysik, Recycled fortifications: the Late Bronze and Iron Age settlement in Maszkowice (Western Carpathians), t. Fortifcations: Rise and Fall of Defended Sites In Late Bronze and Early Iron Age Of South-East Europe. Internat. Conference in Timișoara, Romania from November 11th to 13th, Berlin 2015, s. 91–106.
- ↑ Renata Madyda-Legutko, Zróżnicowanie kulturowe polskiej strefy beskidzkiej w okresie lateńskim i rzymskim, Kraków 1996 (Rozprawy Habilitacyjne UJ).
- ↑ Antoni Kurzeja, Z rodzinnych stron Mikołaja Zyndrama, wodza spod Grunwaldu [online] [dostęp 2017-05-04].
- ↑ Łącko [online], odkryjbeskidwyspowy.pl [dostęp 2017-05-25] [zarchiwizowane z adresu 2017-11-12].