Gackożer

Gackożer
	Macheiramphus alcinus
	Bonaparte, 1850
	; Gackożer na przylądku Vidal, północny Natal, RPA
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	jastrzębie
Plemię	Accipitrini
Rodzaj	Macheiramphus; Bonaparte, 1850
Gatunek	gackożer
Synonimy
	Machaerhamphus alcinus Westerman, 1851; Stringonyx anderssoni (Gurney, JH Sr, 1866); Machaerhamphus alcinus papuanus Mayr, 1940;
	Machaerhamphus alcinus Westerman, 1851; Stringonyx anderssoni (Gurney, JH Sr, 1866); Machaerhamphus alcinus papuanus Mayr, 1940;
Podgatunki
	M. a. anderssoni (Gurney, JH Sr, 1866); M. a. alcinus Bonaparte, 1850; M. a. papuanus Mayr, 1940;
	M. a. anderssoni (Gurney, JH Sr, 1866); M. a. alcinus Bonaparte, 1850; M. a. papuanus Mayr, 1940;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; Zasięg występowania podgatunków: M. a. anderssoni M. a. alcinus M. a. papuanus
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gackożer^[4] (Macheiramphus alcinus) – gatunek drapieżnego ptaka z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae), jedyny przedstawiciel rodzaju Macheiramphus. Występuje w Afryce Subsaharyjskiej, Azji Południowo-Wschodniej i na Nowej Gwinei. Nie jest zagrożony wyginięciem. Nazwa pochodzi od jego diety, która składa się głównie z nietoperzy^[5]. Do polowania potrzebuje otwartej przestrzeni, ale może żyć w różnych siedliskach, od gęstego lasu deszczowego po półpustynie.

Morfologia

Gackożer to smukły, średniej wielkości ptak drapieżny, zwykle o długości około 45 cm. Ma długie skrzydła i sylwetkę przypominającą sokoła podczas lotu. Dorosłe osobniki są ciemnobrązowe lub czarne, z białą plamą na gardle i piersi, mają białą smugę nad i pod każdym okiem. Młode osobniki są brązowo cętkowane i mają bielsze upierzenie niż dorosłe^[6].

Systematyka

Taksonomia

Gackożer jest jedynym przedstawicielem rodzaju Macheiramphus^[4]^[7].

Historia nazwy rodzajowej jest problematyczna. Karol Lucjan Bonaparte opisał gackożera w 1850 roku, nadając mu nazwę Macheiramphus alcinus^[8]. Gerardus Frederik Westerman(inne języki) opisał go w 1851 roku pod nazwą Machaerhamphus alcinus i forma ta była używana przez ponad sto lat, ponieważ uważano, że została opublikowana w 1848 roku. W 1960 roku Herbert Girton Deignan(inne języki) wskazał, że pierwszy był Bonaparte, ale w 1979 roku Dean Amadon(inne języki) stwierdził, że Macheiramphus alcinus jest nazwą porzuconą. Richard Kendall Brooke(inne języki) i Phillip Clancey(inne języki) zauważają, że zachowanie młodszego synonimu wymaga specjalnego orzeczenia Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej, którego Amadon nie uzyskał; podczas gdy Edward C. Dickinson(inne języki) argumentował, że wskrzeszenie nazwy przez Deignana w 1960 roku powinno pozostać w mocy, ponieważ wyprzedza pierwsze wydanie kodeksu w 1961 roku^[9]^[10].

Etymologia

Nazwa rodzajowa pochodzi z języka greckiego: μαχαιρα makhaira – „nóż”; ῥαμφος rhamphos – „dziób”^[11]. Epitet gatunkowy alcinus oznacza „jak alka”, od rodzaju Alca Linnaeus, 1758^[12].

Podgatunki

Wyróżnia się trzy podgatunki M. alcinus^[7]^[13]:

M. a. anderssoni (Gurney, JH Sr, 1866),
M. a. alcinus Bonaparte, 1850,
M. a. papuanus Mayr, 1940.

Zasięg występowania

Poszczególne podgatunki zamieszkują^[13]:

M. a. anderssoni – Afryka Subsaharyjska – od Senegambii na wschód do Somalii, na południe do Namibii i północnej RPA, Madagaskar
M. a. alcinus – południowa Mjanma, zachodnia Tajlandia, Półwysep Malajski, Sumatra, Borneo i Celebes
M. a. papuanus – południowa Nowa Gwinea

Ekologia i zachowanie

Polowanie

Nietoperze są podstawową zdobyczą gackożera, choć może on żywić się także małymi ptakami, takimi jak jaskółki, jerzyki i lelkowate, a nawet owadami. Poluje, ścigając ofiarę z dużą prędkością w locie. 49,3% polowań kończy się sukcesem^[14]. Nietoperze są chwytane za pomocą małych szponów i połykane w całości natychmiast podczas lotu. Metody polowania mogą być podobne do tych stosowanych przez myszołowa preriowego, który wykorzystuje różne rodzaje podejścia: Up-stream, Down-stream i Cross-stream (ang. powyżej, poniżej, przecinająco) oraz kierunki chwytania/pozycje ciała (manewry pitch down, pitch up i roll), aby schwytać zdobycz^[15]. Gackożery wykazują ponadto niezwykle szybkie tempo połykania, potrzebując średnio 6 sekund, aby ofiara trafiła do żołądka po schwytaniu^[14].

Gackożery są aktywne o zmierzchu, wtedy też polują. Można je zaobserwować gnieżdżące się w pobliżu jaskini lub siedliska nietoperzy przed zapadnięciem zmroku^[14]. Żerują w locie i połykają ofiary w całości. Ten sposób odżywiania spowodował ewolucję niezwykle dużego otworu gębowego, największego wśród wszystkich drapieżników w stosunku do wielkości ciała. Jest on bardziej podobny do otworu gębowego ptaków owadożernych, które odżywiają się w ten sposób, takich jak jaskółki, jerzyki i lelkowate^[16]. Ewolucja dużego otworu gębowego jest prawdopodobnie spowodowana presją selekcyjną związaną z ograniczonym czasem żerowania. Ponieważ nietoperze pojawiają się w grupach o zmierzchu, gackożery mają do dyspozycji około 30 minut na polowanie. Duży otwór gębowy pozwala gackożerom na niezwykle szybkie żerowanie, często z wielokrotnym chwytaniem w czasie jednego polowania^[16].

Nocny tryb życia, duży otwór gębowy i zdolność manewrowania w locie sprawiają, że gackożer jest dobrze przystosowany do polowania na wybraną przez siebie ofiarę. Ta nisza ekologiczna jest silnie eksploatowana przez gackożery, przez co ich konkurencja z innymi dziennymi ptakami szponiastymi jest minimalna^[14].

Rozmnażanie

Poszukiwanie partnera wiąże się z wieloma powietrznymi pokazami i akrobacjami. Gackożer buduje gniazdo z patyków zebranych w locie. Liczy ono około 90 cm średnicy i 30 cm głębokości^[17]. Samica jest samodzielnie odpowiedzialna za inkubację lęgu. Samiec często dzieli się z nią pokarmem. Około miesiąca po rozpoczęciu inkubacji młode wykluwają się jaj, a oboje rodzice pomagają w ich karmieniu. 30–45 dni po wykluciu młode stają się podlotami. Wkrótce potem opuszczają gniazdo. Gackożery zwykle składają jaja we wrześniu i październiku, prawdopodobnie wykorzystując fakt dostępności źródła pożywienia – łatwych do schwytania ciężarnych samic nietoperzy. Natomiast podloty korzystają z młodych nietoperzy, które niedawno wzbiły się w powietrze^[18].

Status zagrożenia

Ze względu na duży zasięg i stosunkowo stabilną populację, gackożer jest uznawany przez IUCN za gatunek najmniejszej troski^[3]. Jednak pojedyncze populacje są zagrożone, a w Republice Południowej Afryki jest on wymieniony jako zagrożony^[19]. Liczebność światowej populacji, według szacunków, mieści się w przedziale 670–6700 dorosłych osobników^[3].

Przypisy

↑ Macheiramphus alcinus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b D. Lepage: Bat Hawk Macheiramphus alcinus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-12-02]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c BirdLife International, Macheiramphus alcinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/iucn.uk.2016-3.rlts.t22695021a93485278.en [dostęp 2022-12-02] (ang.).
↑ ^a ^b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Accipitrini Vigors, 1824 (wersja: 2022-08-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-12-02].
↑ P.P. Mikula P.P. i inni, Bats as prey of diurnal birds: a global perspective, „Mammal Review”, 46 (3), 2016, s. 160–174 .
↑ Falconidae, Princeton University Press, 31 grudnia 2016, s. 112–119, DOI: 10.1515/9781400874170-024, ISBN 978-1-4008-7417-0 [dostęp 2022-12-03] .
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-12-02]. (ang.).
↑ Charles-LucienCh.L. Bonaparte Charles-LucienCh.L., Revue générale de la classe des oiseaux, „Revue et magasin de zoologie pure et appliquée”, ser. 2 t. 2, Paris: Bureau de la Revue et Magasin de Zoologie, 1850, s. 474–492 .
↑ R.K.R.K. Brooke R.K.R.K., P.A.P.A. Clancey P.A.P.A., The Authorship of the Generic and Specific Names of the Bat Hawk, „Bulletin of the British Ornithologists' Club”, 101 (4), 1981, s. 371–372 .
↑ Alan P.A.P. Peterson Alan P.A.P., Zoonomen Nomenclature Resource Page [online], zoonomen.net [dostęp 2022-12-02] .
↑ Macheiramphus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-12-02] (ang.).
↑ alcinus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-12-02] (ang.).
↑ ^a ^b A.C.A.C. Kemp A.C.A.C., G.M.G.M. Kirwan G.M.G.M., J.S.J.S. Marks J.S.J.S., Bat Hawk Macheiramphus alcinus, version 1.0, [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana) [online], Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020 [dostęp 2022-12-02] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d H.L.H.L. Black H.L.H.L., G.G. Howard G.G., R.R. Stjernstedt R.R., Observations on the Feeding Behavior of the Bat Hawk (Macheiromphus alcinus), „Biotropica”, 11 (1), 1979, s. 18, DOI: 10.2307/2388165, JSTOR: 2388165 .
↑ Caroline HC.H. Brighton Caroline HC.H. i inni, Aerial attack strategies of hawks hunting bats, and the adaptive benefits of swarming, „Behavioral Ecology”, 32 (3), 2021, s. 464–476, DOI: 10.1093/beheco/araa145, ISSN 1045-2249 (ang.).
↑ ^a ^b Landon R.L.R. Jones Landon R.L.R., Hal L.H.L. Black Hal L.H.L., Clayton M.C.M. White Clayton M.C.M., Evidence for Convergent Evolution in Gape Morphology of the Bat Hawk (Macheiramphus alcinus) with Swifts, Swallows, and Goatsuckers: Bat Hawk Gape, „Biotropica”, 44 (3), 2012, s. 386–393, DOI: 10.1111/j.1744-7429.2011.00812.x, JSTOR: 41496010 (ang.).
↑ The Hawk Conservancy Trust (1996–2007). Bat Hawk. Retrieved April 16, 2007, from http://www.hawk-conservancy.org/priors/bathawk.shtml
↑ R.R. Hartley R.R., K.K. Hustler K.K., A less-than-annual breeding cycle in a pair of African Bat Hawks Machaeramphus alcinus, „Ibis”, 135 (4), 1993, s. 456–458, DOI: 10.1111/j.1474-919X.1993.tb02119.x (ang.).
↑ Welcome to BirdLife South Africa - BLSA Threatened Species Birdlasser Cause [online], web.archive.org, 28 kwietnia 2016 [dostęp 2022-12-02] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-28] .

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Macheiramphus alcinus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[avibase-2] D. Lepage: Bat Hawk Macheiramphus alcinus. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2022-12-02]. (ang.).

[iucn-3] BirdLife International, Macheiramphus alcinus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species, DOI: 10.2305/iucn.uk.2016-3.rlts.t22695021a93485278.en [dostęp 2022-12-02] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Accipitrini Vigors, 1824 (wersja: 2022-08-14). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-12-02].

[5] P.P. Mikula P.P. i inni, Bats as prey of diurnal birds: a global perspective, „Mammal Review”, 46 (3), 2016, s. 160–174 .

[6] Falconidae, Princeton University Press, 31 grudnia 2016, s. 112–119, DOI: 10.1515/9781400874170-024, ISBN 978-1-4008-7417-0 [dostęp 2022-12-03] .

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2022-12-02]. (ang.).

[8] Charles-LucienCh.L. Bonaparte Charles-LucienCh.L., Revue générale de la classe des oiseaux, „Revue et magasin de zoologie pure et appliquée”, ser. 2 t. 2, Paris: Bureau de la Revue et Magasin de Zoologie, 1850, s. 474–492 .

[9] R.K.R.K. Brooke R.K.R.K., P.A.P.A. Clancey P.A.P.A., The Authorship of the Generic and Specific Names of the Bat Hawk, „Bulletin of the British Ornithologists' Club”, 101 (4), 1981, s. 371–372 .

[10] Alan P.A.P. Peterson Alan P.A.P., Zoonomen Nomenclature Resource Page [online], zoonomen.net [dostęp 2022-12-02] .

[11] Macheiramphus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-12-02] (ang.).

[12] alcinus, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2022-12-02] (ang.).

[botw-13] A.C.A.C. Kemp A.C.A.C., G.M.G.M. Kirwan G.M.G.M., J.S.J.S. Marks J.S.J.S., Bat Hawk Macheiramphus alcinus, version 1.0, [w:] Birds of the World (red. J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana) [online], Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020 [dostęp 2022-12-02] (ang.).

[:0-14] H.L.H.L. Black H.L.H.L., G.G. Howard G.G., R.R. Stjernstedt R.R., Observations on the Feeding Behavior of the Bat Hawk (Macheiromphus alcinus), „Biotropica”, 11 (1), 1979, s. 18, DOI: 10.2307/2388165, JSTOR: 2388165 .

[15] Caroline HC.H. Brighton Caroline HC.H. i inni, Aerial attack strategies of hawks hunting bats, and the adaptive benefits of swarming, „Behavioral Ecology”, 32 (3), 2021, s. 464–476, DOI: 10.1093/beheco/araa145, ISSN 1045-2249 (ang.).

[jones-16] Landon R.L.R. Jones Landon R.L.R., Hal L.H.L. Black Hal L.H.L., Clayton M.C.M. White Clayton M.C.M., Evidence for Convergent Evolution in Gape Morphology of the Bat Hawk (Macheiramphus alcinus) with Swifts, Swallows, and Goatsuckers: Bat Hawk Gape, „Biotropica”, 44 (3), 2012, s. 386–393, DOI: 10.1111/j.1744-7429.2011.00812.x, JSTOR: 41496010 (ang.).

[17] The Hawk Conservancy Trust (1996–2007). Bat Hawk. Retrieved April 16, 2007, from http://www.hawk-conservancy.org/priors/bathawk.shtml

[18] R.R. Hartley R.R., K.K. Hustler K.K., A less-than-annual breeding cycle in a pair of African Bat Hawks Machaeramphus alcinus, „Ibis”, 135 (4), 1993, s. 456–458, DOI: 10.1111/j.1474-919X.1993.tb02119.x (ang.).

[19] Welcome to BirdLife South Africa - BLSA Threatened Species Birdlasser Cause [online], web.archive.org, 28 kwietnia 2016 [dostęp 2022-12-02] [zarchiwizowane z adresu 2016-04-28] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]