Gekkota

Gekonowe
	Gekkota
	Cuvier, 1817
	; Gekon toke (Gekko gecko)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Rząd	łuskonośne
Infrarząd	Gekkota
Rodziny
	7 rodzin – zobacz opis w tekście
	7 rodzin – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gekkota (gekonowe^[2]) – infrarząd zauropsydów z rzędu łuskonośnych (Squamata).

Podział systematyczny[edytuj | edytuj kod]

Do Gekkota zaliczane są następujące rodziny^[3]:

Gekkonidae Gray, 1825 – gekonowate
Carphodactylidae Kluge, 1967
Diplodactylidae Underwood, 1954
Eublepharidae Boulenger, 1883 – eublefary
Phyllodactylidae Gamble, Bauer, Greenbaum & Jackman, 2008
Sphaerodactylidae Underwood, 1954
Pygopodidae Boulenger, 1884 – płatonogowate

Niektóre analizy kladystyczne sugerują, że z gekonowymi nie są blisko spokrewnione Dibamidae, które w przeszłości były lokowane w obrębie Gekotta^[4]^[5]^[6], inne natomiast potwierdzają ich bliskie pokrewieństwo^[7]. Wypunktowana wyżej klasyfikacja oparta jest na Integrated Taxonomic Information System. Obejmuje wnioski naukowców: Gamble i współpracownicy (2008), Vidal i Hedges (2009), Wiens i współpracownicy (2012) oraz Pyron, Burbrink i Wiens (2013), którzy wydzielili dodatkowo z Gekkonidae odrębne rodziny Diplodactylidae, Carphodactylidae (bliżej spokrewnione z Pygopodidae niż z Gekkonidae), Eublepharidae, Sphaerodactylidae i Phyllodactylidae (bliżej spokrewnione z Gekkonidae niż z Pygopodidae)^[8]^[5]^[7]^[6].

Do Gekkota zalicza się też kilka rodzajów wymarłych nie sklasyfikowanych w żadnej z powyższych rodzin:

Cretaceogekko Arnold & Poinar, 2008^[9] – jedynym przedstawicielem był Cretaceogekko burmae Arnold & Poinar, 2008
Dollogekko Čerňanský, Daza, Smith, Bauer, Smith & Folie, 2022^[10] – jedynym przedstawicielem był Dollogekko dormaalensis Čerňanský, Daza, Smith, Bauer, Smith & Folie, 2022
Gobekko Borsuk-Białynicka, 1990^[11] – jedynym przedstawicielem był Gobekko cretacicus Borsuk-Białynicka, 1990
Hoburogekko Alifanov, 1989^[12] – jedynym przedstawicielem był Hoburogekko suchanovi Alifanov, 1989
Laonogekko Augé, 2003^[13] – jedynym przedstawicielem był Laonogekko lefevrei Augé, 2003
Myrmecodaptria Gao & Norell, 2000^[14] – jedynym przedstawicielem był Myrmecodaptria microphagosa Gao & Norell, 2000
Norellius Conrad & Daza, 2015^[15] – jedynym przedstawicielem był Norellius nyctisaurops Conrad & Daza, 2015
Palaeogekko Schleich, 1987^[16] – jedynym przedstawicielem był Palaeogekko risgoviensis Schleich, 1987
Rhodanogekko Hoffstetter, 1946^[17] – jedynym przedstawicielem był Rhodanogekko vireti Hoffstetter, 1946
Yantarogekko Bauer, Böhme & Weitschat, 2005^[18] – jedynym przedstawicielem był Yantarogekko balticus Bauer, Böhme & Weitschat, 2005

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation, pour servir de base a l’histoire naturelle des animaux et d’introduction a l’anatomie comparée. T. 2. Paris: Chez Déterville, s. 44. (fr.).
↑ Polska nazwa za: Darren Naish: Jaszczurki. W: Steve Parker (red.): Historia ewolucji. Tłumaczenie: Łucja Fostowicz-Frelik, Henryk Garbarczyk, Paweł Kozłowski, Ewa Romkowska. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 2017, s. 346–347. ISBN 978-83-213-4989-3.
↑ P. Uetz: Higher Taxa in Extant Reptiles. The Reptile Database. [dostęp 2023-08-04]. (ang.).
↑ Nicolas Vidal, S. Blair Hedges. The phylogeny of squamate reptiles (lizards, snakes, and amphisbaenians) inferred from nine nuclear protein-coding genes. „Comptes Rendus Biologies”. 328, s. 1000-1008, 2005. DOI: 10.1016/j.crvi.2005.10.001. (ang.).
↑ ^a ^b Nicolas Vidal, S. Blair Hedges. The molecular evolutionary tree of lizards, snakes, and amphisbaenians. „Comptes Rendus Biologies”. 332, s. 129-139, 2009. DOI: 10.1016/j.crvi.2008.07.010. (ang.).
↑ ^a ^b R Alexander Pyron, Frank T Burbrink, John J Wiens. A phylogeny and revised classification of Squamata, including 4161 species of lizards and snakes. „BMC Evolutionary Biology”. 13, s. 93, 2013. DOI: 10.1186/1471-2148-13-93. (ang.).
↑ ^a ^b John J. Wiens, Carl R. Hutter, Daniel G. Mulcahy, Brice P. Noonan, Ted M. Townsend, Jack W. Sites Jr i Tod W. Reeder. Resolving the phylogeny of lizards and snakes (Squamata) with extensive sampling of genes and species. „Biology Letters”. 8 (6), s. 1043–1046, 2012. DOI: 10.1098/rsbl.2012.0703. (ang.).
↑ Tony Gamble, Aaron M. Bauer, Eli Greenbaum, Todd R. Jackman. Out of the blue: a novel, trans-Atlantic clade of geckos (Gekkota, Squamata). „Zoologica Scripta”. 37 (4), s. 355-366, 2008. DOI: 10.1111/j.1463-6409.2008.00330.x. (ang.).
↑ E.N. Arnold & G. Poinar. A 100 million year old gecko with sophisticated adhesive toe pads, preserved in amber from Myanmar. „Zootaxa”. 1847 (1), s. 62, 2008. DOI: 10.11646/zootaxa.1847.1.5. (ang.).
↑ A. Čerňanský, J.D. Daza, R. Smith, A.M. Bauer, T. Smith & A. Folie. A new gecko from the earliest Eocene of Dormaal, Belgium: a thermophilic element of the ‘greenhouse world’. „Royal Society Open Science”. 9 (6), s. 220429, 2022. DOI: 10.1098/rsos.220429. (ang.).
↑ M. Borsuk-Białynicka. Gobekko cretackus gen. et sp. n., a new gekkonid’ lizard from the Cretaceous of the Gobi Desert. „35”. 1–2, s. 68, 1990. (ang.).
↑ В.Р. Алифаиов. Древнейший геккон (Lacertilia, Gekkonidae) из нижнего мела Монголии. „Палеонтологический Журнал”. 1, s. 124, 1989. (ros.).
↑ M.L. Augé. La faune de Lacertilia (Reptilia, Squamata) de l’Éocène inférieur de Prémontré (Bassin de Paris, France). „Geodiversitas”. 25 (3), s. 546, 2003.
↑ K. Gao & M.A. Norell. Taxonomic composition and systematics of late Cretaceous lizard assemblages from Ukhaa Tolgod and adjacent localities, Mongolian Gobi Desert. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 249, s. 47, 2000. (ang.).
↑ J.L. Conrad & J.D. Daza. Naming and rediagnosing the Cretaceous gekkonomorph (Reptilia, Squamata) from Öösh (Övörkhangai, Mongolia). „Journal of Vertebrate Paleontology”. 35 (5), s. e980891, 2015. DOI: 10.1080/02724634.2015.980891. (ang.).
↑ H.H. Schleich. Neue Reptilienfunde aus dem Tertia€r Deutschlands 7. Erstnachweis von Geckos aus dem Mittelmioza€n Süddeutschlands: Palaeogekko risgoviensis nov. gen. nov. spec. (Reptilia, Sauria, Gekkonidae). „Mitteilungen der Bayerischen Staatssammlung für Paläontologie und historische Geologie”. 27, s. 69, 1987. (niem.).
↑ R.J. Hoffstetter. Sur les gekkonidae fossiles. „Bulletin du Muséum national d’histoire naturelle”. 2^e série. 18 (2), s. 196, 1946. (fr.).
↑ A.M. Bauer, W. Böhme & W. Weitschat. An Early Eocene gecko from Baltic amber and its implications for the evolution of gecko adhesion. „Journal of Zoology”. 265 (4), s. 328, 2005. DOI: 10.1017/S0952836904006259. (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Gekkota, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2008-12-10] (ang.).

[cuv-1] G. Cuvier: Le règne animal distribué d’après son organisation, pour servir de base a l’histoire naturelle des animaux et d’introduction a l’anatomie comparée. T. 2. Paris: Chez Déterville, s. 44. (fr.).

[2] Polska nazwa za: Darren Naish: Jaszczurki. W: Steve Parker (red.): Historia ewolucji. Tłumaczenie: Łucja Fostowicz-Frelik, Henryk Garbarczyk, Paweł Kozłowski, Ewa Romkowska. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”, 2017, s. 346–347. ISBN 978-83-213-4989-3.

[Uetz-3] P. Uetz: Higher Taxa in Extant Reptiles. The Reptile Database. [dostęp 2023-08-04]. (ang.).

[CRB2005-4] Nicolas Vidal, S. Blair Hedges. The phylogeny of squamate reptiles (lizards, snakes, and amphisbaenians) inferred from nine nuclear protein-coding genes. „Comptes Rendus Biologies”. 328, s. 1000-1008, 2005. DOI: 10.1016/j.crvi.2005.10.001. (ang.).

[CRB2009-5] Nicolas Vidal, S. Blair Hedges. The molecular evolutionary tree of lizards, snakes, and amphisbaenians. „Comptes Rendus Biologies”. 332, s. 129-139, 2009. DOI: 10.1016/j.crvi.2008.07.010. (ang.).

[Pyronetal-6] R Alexander Pyron, Frank T Burbrink, John J Wiens. A phylogeny and revised classification of Squamata, including 4161 species of lizards and snakes. „BMC Evolutionary Biology”. 13, s. 93, 2013. DOI: 10.1186/1471-2148-13-93. (ang.).

[Wiensetal-7] John J. Wiens, Carl R. Hutter, Daniel G. Mulcahy, Brice P. Noonan, Ted M. Townsend, Jack W. Sites Jr i Tod W. Reeder. Resolving the phylogeny of lizards and snakes (Squamata) with extensive sampling of genes and species. „Biology Letters”. 8 (6), s. 1043–1046, 2012. DOI: 10.1098/rsbl.2012.0703. (ang.).

[8] Tony Gamble, Aaron M. Bauer, Eli Greenbaum, Todd R. Jackman. Out of the blue: a novel, trans-Atlantic clade of geckos (Gekkota, Squamata). „Zoologica Scripta”. 37 (4), s. 355-366, 2008. DOI: 10.1111/j.1463-6409.2008.00330.x. (ang.).

[arn&poi-9] E.N. Arnold & G. Poinar. A 100 million year old gecko with sophisticated adhesive toe pads, preserved in amber from Myanmar. „Zootaxa”. 1847 (1), s. 62, 2008. DOI: 10.11646/zootaxa.1847.1.5. (ang.).

[cer&inni-10] A. Čerňanský, J.D. Daza, R. Smith, A.M. Bauer, T. Smith & A. Folie. A new gecko from the earliest Eocene of Dormaal, Belgium: a thermophilic element of the ‘greenhouse world’. „Royal Society Open Science”. 9 (6), s. 220429, 2022. DOI: 10.1098/rsos.220429. (ang.).

[bia-11] M. Borsuk-Białynicka. Gobekko cretackus gen. et sp. n., a new gekkonid’ lizard from the Cretaceous of the Gobi Desert. „35”. 1–2, s. 68, 1990. (ang.).

[ali-12] В.Р. Алифаиов. Древнейший геккон (Lacertilia, Gekkonidae) из нижнего мела Монголии. „Палеонтологический Журнал”. 1, s. 124, 1989. (ros.).

[auge-13] M.L. Augé. La faune de Lacertilia (Reptilia, Squamata) de l’Éocène inférieur de Prémontré (Bassin de Paris, France). „Geodiversitas”. 25 (3), s. 546, 2003.

[gao&nor-14] K. Gao & M.A. Norell. Taxonomic composition and systematics of late Cretaceous lizard assemblages from Ukhaa Tolgod and adjacent localities, Mongolian Gobi Desert. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 249, s. 47, 2000. (ang.).

[con&daza-15] J.L. Conrad & J.D. Daza. Naming and rediagnosing the Cretaceous gekkonomorph (Reptilia, Squamata) from Öösh (Övörkhangai, Mongolia). „Journal of Vertebrate Paleontology”. 35 (5), s. e980891, 2015. DOI: 10.1080/02724634.2015.980891. (ang.).

[sch-16] H.H. Schleich. Neue Reptilienfunde aus dem Tertia€r Deutschlands 7. Erstnachweis von Geckos aus dem Mittelmioza€n Süddeutschlands: Palaeogekko risgoviensis nov. gen. nov. spec. (Reptilia, Sauria, Gekkonidae). „Mitteilungen der Bayerischen Staatssammlung für Paläontologie und historische Geologie”. 27, s. 69, 1987. (niem.).

[hof-17] R.J. Hoffstetter. Sur les gekkonidae fossiles. „Bulletin du Muséum national d’histoire naturelle”. 2^e série. 18 (2), s. 196, 1946. (fr.).

[bau&inni-18] A.M. Bauer, W. Böhme & W. Weitschat. An Early Eocene gecko from Baltic amber and its implications for the evolution of gecko adhesion. „Journal of Zoology”. 265 (4), s. 328, 2005. DOI: 10.1017/S0952836904006259. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]