Gmachówka drzewotoczna

Gmachówka drzewotoczna

Camponotus ligniperda
(Latreille, 1802)
Gmachówka drzewotoczna – major
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Podtyp	sześcionogi
Gromada	owady
Rząd	błonkoskrzydłe
Podrząd	trzonkówki
Infrarząd	żądłówki
Nadrodzina	osy
Rodzina	mrówkowate
Podrodzina	Formicinae
Plemię	Camponotini
Rodzaj	Camponotus
Gatunek	gmachówka drzewotoczna
Synonimy
Formica ligniperda Latreille, 1802 Formica obsoleta Christ, 1791 Camponotus herculeanus var. herculeanoligniperdus Forel, 1874

Gmachówka drzewotoczna (Camponotus ligniperda) – gatunek mrówki z podrodziny Formicinae. Największa polska i europejska mrówka zamieszkującą dobrze nasłonecznione lasy, ich skraje, jak i również tereny otwarte, porośnięte krzewami. Buduje gniazda zarówno pod jak i wewnątrz próchniejących pniach drzew i dużych drzewach w części częściowo podziemnej, pod kamieniami. Wśród tych mrówek u robotnic występuje podział na kasty

Opis

Gmachówka drzewotoczna jest jedną z największych, o ile nie największą mrówką Europy, z królową osiągającą długość 16–18 mm (możliwe 20 mm przy fizogastrii), robotnicami major (żołnierzami) 14–15 mm długości oraz robotnicami media (zbieraczkami) i minor (piastunkami) o długości 7–10 mm. Zwykle są dwubarwne, z czarną głową i czerwono-brązowym tułowiem, którego kolor przenika do nóg i pojedynczego styliku. U większości królowych, ale niekiedy także u większych robotnic (głównie media i major) w starszych koloniach proksymalna część lub całość pierwszego tergitu odwłoka ma brunatnoceglaste zabarwienie, przy czym sporadycznie zdarzają się królowe, u których przebarwienie to obejmuje nawet połowę odwłoka. W przeciwieństwie do gatunku siostrzanego, jakim jest Camponotus herculeanus, odróżniają się jaśniejszymi kolorami, bardziej połyskującym odwłokiem oraz większym rozmiarem.

Gatunek znany ze stanowisk w Europie i na Bliskim Wschodzie.

• 
  Wyjęte żerowisko mrówki ze środka pnia
• 
  Robotnica opiekująca się mszycami

Biologia

Zachowanie

C. ligniperda z zachowania jest podobna C. herculeanus , ale różni się od niej przede wszystkim nawykami lęgowymi, ponieważ z tych dwóch jest uważana za gatunek bardziej kserotermiczny (preferujący ciepło i mniejszą wilgotność). Ponieważ oba są na ogół sympatryczne i mają podobne siedliska, w tym lasy iglaste w najbardziej wysuniętych na północ miejscach ich występowania, do mieszanych lasów liściastych wspólnych dla Europy Środkowej, jednak C. ligniperda preferuje bardziej nasłonecznione i suchsze obszary, w których jest znajdowana a także prowadzi nieco mniej skryty tryb życia od C. herculeanus.

Do budowanych przez Gmachówki drzewotoczne gniazd prowadzi najczęściej kilka wejść, które to są pilnowane przez średnie i większe robotnice. Mrówki te agresywnie bronią swojego gniazda. Kiedy zostaną zaalarmowane – robotnice sporadycznie i szybko pukają w ściany swojego gniazda żuwaczkami. Kiedy pobliskie inne robotnice wyczują te uderzenia, zbliżają się do ich źródła i stają się bardziej agresywne w stosunku do każdego zakłócenia w ich bezpośrednim sąsiedztwie. Choć mogą być agresywne, to nie posiadają żądła, a ukąszenia robotnic przy pomocy żuwaczek, nawet większych majorów, nie są szczególnie niebezpieczne dla ludzi. Jedyną bronią chemiczną jaką mają w zanadrzu jest kwas mrówkowy, którego używają zarówno do odstraszania napastników jak i czasami wspomagają się nim przy zdobywaniu pokarmu białkowego, kiedy to opryskują uszkodzone miejsca na ciele zdobyczy. Mrówki te są zaciekle terytorialne w stosunku do innych gatunków mrówek, z którymi są sympatryczne, a majory mogą być w tym dość skuteczne, będąc w stanie dekapitować robotnice Formica lub innych gatunków z rodzaju Camponotus. Robotnice są aktywne zarówno w dzień, jak i w nocy, poszukując owadów lub spadzi wytwarzanej przez mszyce. Sezonowa aktywność osiąga szczyt w środku lata i spada wraz z nadejściem jesieni. Mrówki te, podobnie jak ich krewni C. herculeanus, są wyjątkowo tolerancyjne na zimno i zimą mogą wejść w długi okres diapauzy trwający nawet 4–5 miesięcy, po którym hibernujące larwy zaczynają się ponownie rozwijać, a królowa intensywnie czerwi. Kolonie rozwijają się powoli, ale kiedy osiągną dojrzałość, populacja może przekroczyć 7-10 tys. robotnic. Dojrzałe kolonie mogą również zajmować liczne gniazda satelitarne na dużym obszarze.

Podobnie jak C. herculeanus, C. ligniperda jest sporadycznym szkodnikiem konstrukcji, ponieważ może drążyć i zasiedlać drewniane ramy i podpory domów i budynków. Usuwanie zwykle polega na opryskiwaniu gniazd środkami owadobójczymi, stosowanie trujących przynęt lub naprawianie wycieków wody, aby zapobiec zmiękczeniu drewna, co czyniłoby go podatnym na inwazję tych mrówek.

Rozmnażanie

Loty godowe C. ligniperda przypadają na okres od końca maja do lipca. Formy płciowe produkowane w gnieździe zimują wraz z kolonią, aby wziąć udział w lotach godowych dopiero w następnym roku. Te duże mrówki rozwijają się powoli, z pierwszymi robotnicami pojawiającymi się po co najmniej kilku miesiącach od złożenia pierwszych jaj. Często też królowa popada w stagnację (zastój w produkcji jaj) co jest normalne dla tego gatunku.

Zobacz też

• błonkoskrzydłe Polski