Goleszów

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Zobacz w indeksie Słownika geograficznego Królestwa Polskiego hasło Goleszów
Ten artykuł dotyczy miejscowości i gminy w powiecie cieszyńskim. Zobacz też: Goleszów − wieś w woj. podkarpackim, w pow. mieleckim, w gminie Mielec.
Goleszów
Centrum miejscowości
Centrum miejscowości
Państwo  Polska
Województwo śląskie
Powiat cieszyński
Gmina Goleszów
Sołectwo Goleszów Dolny
Goleszów Górny
Goleszów Równia
Wysokość 320-450[1] m n.p.m.
Liczba ludności (2008) 4045
Strefa numeracyjna (+48) 33
Kod pocztowy 43-440
Tablice rejestracyjne SCI
SIMC 0052327
Położenie wsi
Położenie wsi
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa lokalizacyjna województwa śląskiego
Goleszów
Goleszów
Położenie na mapie Polski
Mapa lokalizacyjna Polski
Goleszów
Goleszów
Ziemia49°44′06″N 18°44′11″E/49,735000 18,736389
Commons Multimedia w Wikimedia Commons
Wikipodróże Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa miejscowości

Goleszów (cz. Holešov ve Slezsku, niem. Golleschau) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Goleszów. Wieś leży w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego. Powierzchnia miejscowości wynosi 1211 ha[2], a liczba ludności 4045, co daje gęstość zaludnienia równą 334 os./km².

Położenie[edytuj | edytuj kod]

Goleszów leży na Pogórzu Śląskim. Jego zabudowania skupiają się w znacznej części wokół grzbietu głównego wododziału Polski, biegnącego tu od Wielkiej Czantorii przez Małą Czantorię, Tuł, Zagoj i Machową na Jasieniową, a dalej na Chełm. Centrum miejscowości ze zwartą zabudową leży wprost na grzbiecie wododziału, pomiędzy wzniesieniami Jasieniowej na południu i Chełmu na północy. Wschodnia część miejscowości poprzez Radoń i Bładnicę należy więc do dorzecza Wisły, zaś część zachodnia – przez Puńcówkę i Olzę – do dorzecza Odry.

Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość składa się z 3 sołectw[3]:

  • Goleszów Dolny (identyfikator SIMC: 0052333), 1520 mieszkańców (31 grudnia 2004)[1]
  • Goleszów Górny (0052340), 1637 mieszkańców (31 grudnia 2004)[1]
  • Goleszów Równia (0052385) – położony we wschodniej części miejscowości, na granicy z Ustroniem; 886 mieszkańców (31 grudnia 2004)[1]

Ponadto Krajowy Rejestr Urzędowy Podziału Terytorialnego Kraju odnotowuje inne części miejscowości takie jak: Goruszka (0052356), Kamieniec (0052362), Łopaty (0052379), Szeroka (0052391), Wapienna (0052400), Żydów (0052416);

Historia[edytuj | edytuj kod]

Goleszów to jedna z najstarszych miejscowości na Śląsku Cieszyńskim. Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w dokumencie protekcyjnym biskupa wrocławskiego Wawrzyńca z dnia 25 maja 1223 roku wydanym na prośbę księcia opolsko-raciborskiego Kazimierza dla klasztoru premonstrantek w Rybniku, w którym to wymieniono około 30 miejscowości mających im płacić dziesięcinę. Pośród 14 miejscowości kasztelanii cieszyńskiej wymieniony jest również Goleszów jako Goles(u)ou(v)o[4][5].

Wieś politycznie znajdowała się początkowo w granicach piastowskiego (polskiego) księstwa opolsko-raciborskiego. W 1290 w wyniku trwającego od śmierci księcia Władysława opolskiego w 1281/1282 rozdrobnienia feudalnego tegoż księstwa powstało nowe księstwo cieszyńskie, w granicach którego znalazł się również Goleszów. Od 1327 księstwo cieszyńskie stanowiło lenno Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).

Z 1293 pochodzi najstarsza wzmianka (obecnie zaginiona) o miejscowym kościele. Hipotetycznie mógł być wzniesiony nawet w pierwszej połowie XIII wieku[6]. Miejscowa parafia pw. św. Michała Archanioła w połowie XV wieku liczyła 225 parafian[7]. Do końca średniowiecza Goleszów pozostawał wsią książęcą[8], a w 1518 funkcjonował tu folwark książęcy[9].

Około 1580 roku wieś zamieszkiwało 39 osiadłych rolników, poddanych księcia cieszyńskiego. W 1632 Piotr Górecki sprzedał Goleszów swojemu synowi Wacławowi, a ten w 1646 swojemu bratu, Erazmowi[10].

W 1880 roku w Goleszowie było 1169 mieszkańców i 148 domów. Pierwszego czerwca 1888 roku został otwarty szlak kolejowy austro-węgierskiej Kolei Miast Śląskich i Galicyjskich poprowadzonej z Kalwarii Zebrzydowskiej do Kojetina[11]. W miejscowości zlokalizowana została stacja kolejowa[12]. Niedaleko cementowni w 1911 roku zlokalizowano dodatkowo przystanek kolejowy[13]. W latach 1898−1989 działała tu Cementownia "Goleszów". Do momentu jej upadku zatrudniona w niej była większa część mieszkańców miejscowości, którzy - inaczej niż w okolicznych wsiach - żyli z pracy pozarolniczej. W 1970 roku powstał tu oddział Fabryki Urządzeń Elektrycznych "Celma", który specjalizował się w produkcji elektronarzędzi.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 224 budynkach w Goleszowie na obszarze 1209 hektarów mieszkało 2097 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 173,4 os./km². Z tego 774 (36,9%) mieszkańców było katolikami, 1271 (60,6%) ewangelikami, 51 (2,4%) wyznawcami judaizmu a 1 innej religii lub wyznania, 1803 (86%) było polsko-, 123 (5,9%) niemiecko-, 33 (1,6%) czeskojęzycznymi a 10 (0,5%) posługiwało się innym językiem[14]. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 271 a mieszkańców do 2434, z czego 2389 zameldowanych było na stałe, 750 (30,8%) było katolikami, 1622 (66,6%) ewangelikami, 53 (2,2%) żydami, 9 (0,4%) innej religii, 2180 (89,6%) polsko-, 159 (6,5%) niemiecko-, 54 (2,2%) czeskojęzycznymi, a 5 posługiwało się innym językiem[15].

Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość - Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, który podlegał organizacyjnie 15 kompanii w Ustroniu[16].

W 1934 r. na wznoszącej się nad miejscowością górze Chełm powstała pierwsza na polskim Śląsku szkoła szybowcowa.

W okresie II wojny światowej (od lipca 1942 do stycznia 1945 roku) znajdowała się tu filia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Więźniowie byli zatrudnieni w miejscowej cementowni oraz w okolicznych kamieniołomach, dostarczających do niej kamienia wapiennego. Miejscowość została wyzwolona 2 V 1945 roku przez oddziały radzieckie[17].

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bielskim.

Urodzeni w miejscowości[edytuj | edytuj kod]

  • W miejscowości w 1839 roku urodził się Jerzy Klus - polski muzyk, nauczyciel oraz leksykograf, twórca słownika polsko-niemieckiego[18].

Komunikacja[edytuj | edytuj kod]

Przez Goleszów kursują autobusy w kierunku Cieszyna, Ustronia, Wisły, Jaworzynki i Koniakowa. Przez miejscowość przebiega linia kolejowa 191 Goleszów−Wisła Głębce. We wsi znajduje się stacja Goleszów i nieczynny przystanek Goleszów Górny.

Religia[edytuj | edytuj kod]

Na terenie Goleszowa działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:

Zabytki[edytuj | edytuj kod]

Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe[20]:

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe:

Sport[edytuj | edytuj kod]

Na terenie Goleszowa znajduje się także niewielki kompleks skoczni narciarskich należących do klubu Olimpia Goleszów.

W Goleszowie urodził się Apoloniusz Tajner, narciarz klasyczny, trener, prezes Polskiego Związku Narciarskiego.

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Kościół św. Michała Archanioła

  • Kościół ewangelicki w Goleszowie

  • Urząd gminy

  • Gminny Ośrodek Kultury

  • Przedszkole Publiczne

  • Szkoła Podstawowa i Gimnazjum

  • Gminne Centrum Informacji, dawna dyrekcja cementowni

  • Ruiny cementowni

  • OSP Goleszów

  • Jezioro Ton

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Gmina Goleszów: Plan Rozwoju Miejscowości Goleszów na lata 2005 - 2006. 2005, 2005. [dostęp 2011-03-31].
  2. ↑ Gmina Goleszów: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Goleszów na lata 2007-2013. W: www.goleszow.bip.net.pl [on-line]. 2007-03-21, 2007. [dostęp 2010-12-07].
  3. ↑ Gmina Goleszów: Statut Gminy Goleszów. W: www.goleszow.bip.net.pl [on-line]. 2010-11-24, 2010. [dostęp 2010-12-07].
  4. ↑ Idzi Panic. Z badań nad osadami zanikłymi na Górnym Śląsku w średniowieczu. Uwagi w sprawie istnienia zaginionych wsi podcieszyńskich, Nageuuzi, Suenschizi, suburbium, Radouiza, Zasere, Clechemuje oraz Novosa. „Pamiętnik Cieszyński”, s. 29-37. Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie. ISSN 0137-558x. [dostęp 2012-12-31]. 
  5. ↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 294. ISBN 978-83-926929-3-5.
  6. ↑ I. Panic, 2010, s. 391
  7. ↑ I. Panic, 2010, s. 321
  8. ↑ I. Panic, 2010, s. 331
  9. ↑ I. Panic, 2010, s. 340
  10. ↑ K. Szelong, Podróże edukacyjne szlachty cieszyńskiej (do końca XVII w.). Motywy, kierunki, konsekwencje, w: Książka – biblioteka – szkoła w kulturze Śląska Cieszyńskiego. Materiały z konferencji naukowej Cieszyn 4-5 listopada 1999 pod red. J. Spyry, Cieszyn 2001, s. 76.
  11. ↑ Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 28. ISBN 978-83-933109-3-7.
  12. ↑ Koleje Śląska Cieszyńskiego: Goleszów. kolejcieszyn.pl. [dostęp 2015-01-04].
  13. ↑ Koleje Śląska Cieszyńskiego: Goleszów Górny. kolejcieszyn.pl. [dostęp 2015-01-04].
  14. ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.)
  15. ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.)
  16. ↑ Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32-37.
  17. ↑ ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ​ISBN 83-217-2709-3​, str. 91
  18. ↑ Praca zbiorowa 1968 ↓.
  19. ↑ Dane według raportów wyszukiwarki zborów (www.jw.org) z 27 stycznia 2013.
  20. ↑ http://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/SLS-rej.pdf

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Barański Mirosław J.: Beskid Śląski. Pasmo Stożka i Czantorii. Przewodnik turystyczny, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1996, ​ISBN 83-7005-370-X​;
  • Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918-1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.
  • Jan Wantuła: Karty z dziejów ludu Śląska Cieszyńskiego. Warszawa: 1954, s. 144-152.
  • Ziemia Cieszyńska. Mapa turystyczna, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa 1977.
  • Praca zbiorowa: Polski słownik biograficzny Tom 13, hasło "Klus, Jerzy". Wrocław: Ossolineum, 1968, s. 31.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

p • d • e
Gmina Goleszów
Siedziba gminy: Goleszów
Sołectwa Goleszów Herb.png
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Goleszów&oldid=51587153”