49°44′06″N 18°44′11″E/49,735000 18,736389Goleszów
| ||
 Centrum miejscowości | ||
| Państwo |  Polska
| |
| Województwo | śląskie | |
| Powiat | cieszyński | |
| Gmina | Goleszów | |
| Sołectwo | Goleszów Dolny Goleszów Górny Goleszów Równia | |
| Wysokość | 320-450[1] m n.p.m. | |
| Liczba ludności (2008) | 4045 | |
| Strefa numeracyjna | (+48) 33 | |
| Kod pocztowy | 43-440 | |
| Tablice rejestracyjne | SCI | |
| SIMC | 0052327 | |
Położenie wsi
| ||
Położenie na mapie gminy Goleszów   Goleszów | ||
Położenie na mapie Polski  Goleszów | ||
Położenie na mapie województwa śląskiego  Goleszów | ||
Położenie na mapie powiatu cieszyńskiego  Goleszów | ||
| 49°44′06″N 18°44′11″E/49,735000 18,736389
| ||
| Strona internetowa miejscowości | ||
Goleszów (cz. Holešov ve Slezsku, niem. Golleschau) – wieś w Polsce położona w województwie śląskim, w powiecie cieszyńskim, w gminie Goleszów. Wieś leży w historycznych granicach regionu Śląska Cieszyńskiego. Powierzchnia miejscowości wynosi 1211 ha[2], a liczba ludności 4045, co daje gęstość zaludnienia równą 334 os./km².
Spis treści
Położenie[edytuj | edytuj kod]
Goleszów leży na Pogórzu Śląskim. Jego zabudowania skupiają się w znacznej części wokół grzbietu głównego wododziału Polski, biegnącego tu od Wielkiej Czantorii przez Małą Czantorię, Tuł, Zagoj i Machową na Jasieniową, a dalej na Chełm. Centrum miejscowości ze zwartą zabudową leży wprost na grzbiecie wododziału, pomiędzy wzniesieniami Jasieniowej na południu i Chełmu na północy. Wschodnia część miejscowości poprzez Radoń i Bładnicę należy więc do dorzecza Wisły, zaś część zachodnia – przez Puńcówkę i Olzę – do dorzecza Odry.
Podział administracyjny[edytuj | edytuj kod]
Miejscowość składa się z 3 sołectw[3]:
- Goleszów Dolny (identyfikator SIMC: 0052333), 1520 mieszkańców (31 grudnia 2004)[1]
- Goleszów Górny (0052340), 1637 mieszkańców (31 grudnia 2004)[1]
- Goleszów Równia (0052385) – położony we wschodniej części miejscowości, na granicy z Ustroniem; 886 mieszkańców (31 grudnia 2004)[1]
Ponadto Krajowy Rejestr Urzędowy Podziału Terytorialnego Kraju odnotowuje inne części miejscowości takie jak: Goruszka (0052356), Kamieniec (0052362), Łopaty (0052379), Szeroka (0052391), Wapienna (0052400), Żydów (0052416);
Historia[edytuj | edytuj kod]
Goleszów to jedna z najstarszych miejscowości na Śląsku Cieszyńskim. Miejscowość została po raz pierwszy wzmiankowana w dokumencie protekcyjnym biskupa wrocławskiego Wawrzyńca z dnia 25 maja 1223 roku wydanym na prośbę księcia opolsko-raciborskiego Kazimierza dla klasztoru premonstrantek w Rybniku, w którym to wymieniono około 30 miejscowości mających im płacić dziesięcinę. Pośród 14 miejscowości kasztelanii cieszyńskiej wymieniony jest również Goleszów jako Goles(u)ou(v)o[4][5].
Wieś politycznie znajdowała się początkowo w granicach piastowskiego (polskiego) księstwa opolsko-raciborskiego. W 1290 w wyniku trwającego od śmierci księcia Władysława opolskiego w 1281/1282 rozdrobnienia feudalnego tegoż księstwa powstało nowe księstwo cieszyńskie, w granicach którego znalazł się również Goleszów. Od 1327 księstwo cieszyńskie stanowiło lenno Królestwa Czech, a od 1526 roku w wyniku objęcia tronu czeskiego przez Habsburgów wraz z regionem aż do 1918 roku w monarchii Habsburgów (potocznie Austrii).
Z 1293 pochodzi najstarsza wzmianka (obecnie zaginiona) o miejscowym kościele. Hipotetycznie mógł być wzniesiony nawet w pierwszej połowie XIII wieku[6]. Miejscowa parafia pw. św. Michała Archanioła w połowie XV wieku liczyła 225 parafian[7]. Do końca średniowiecza Goleszów pozostawał wsią książęcą[8], a w 1518 funkcjonował tu folwark książęcy[9].
Około 1580 roku wieś zamieszkiwało 39 osiadłych rolników, poddanych księcia cieszyńskiego. W 1632 Piotr Górecki sprzedał Goleszów swojemu synowi Wacławowi, a ten w 1646 swojemu bratu, Erazmowi[10].
W 1880 roku w Goleszowie było 1169 mieszkańców i 148 domów. Pierwszego czerwca 1888 roku został otwarty szlak kolejowy austro-węgierskiej Kolei Miast Śląskich i Galicyjskich poprowadzonej z Kalwarii Zebrzydowskiej do Kojetina[11]. W miejscowości zlokalizowana została stacja kolejowa[12]. Niedaleko cementowni w 1911 roku zlokalizowano dodatkowo przystanek kolejowy[13]. W latach 1898−1989 działała tu Cementownia „Goleszów”. Do momentu jej upadku zatrudniona w niej była większa część mieszkańców miejscowości, którzy - inaczej niż w okolicznych wsiach - żyli z pracy pozarolniczej. W 1970 roku powstał tu oddział Fabryki Urządzeń Elektrycznych „Celma”, który specjalizował się w produkcji elektronarzędzi.
Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 224 budynkach w Goleszowie na obszarze 1209 hektarów mieszkało 2097 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 173,4 os./km². Z tego 774 (36,9%) mieszkańców było katolikami, 1271 (60,6%) ewangelikami, 51 (2,4%) wyznawcami judaizmu a 1 innej religii lub wyznania, 1803 (86%) było polsko-, 123 (5,9%) niemiecko-, 33 (1,6%) czeskojęzycznymi a 10 (0,5%) posługiwało się innym językiem[14]. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 271 a mieszkańców do 2434, z czego 2389 zameldowanych było na stałe, 750 (30,8%) było katolikami, 1622 (66,6%) ewangelikami, 53 (2,2%) żydami, 9 (0,4%) innej religii, 2180 (89,6%) polsko-, 159 (6,5%) niemiecko-, 54 (2,2%) czeskojęzycznymi, a 5 posługiwało się innym językiem[15].
Po zakończeniu I wojny światowej tereny, na których leży miejscowość - Śląsk Cieszyński stał się punktem sporu pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W 1918 roku na bazie Straży Obywatelskiej miejscowi Polacy utworzyli lokalny oddział Milicji Polskiej Śląska Cieszyńskiego, który podlegał organizacyjnie 15 kompanii w Ustroniu[16].
W 1934 r. na wznoszącej się nad miejscowością górze Chełm powstała pierwsza na polskim Śląsku szkoła szybowcowa.
W okresie II wojny światowej (od lipca 1942 do stycznia 1945 roku) znajdowała się tu filia obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Więźniowie byli zatrudnieni w miejscowej cementowni oraz w okolicznych kamieniołomach, dostarczających do niej kamienia wapiennego. W styczniu 1945 r. podobóz został ewakuowany tzw. marszem śmierci na stację kolejową do Wodzisławia Śląskiego[17]. Miejscowość została wyzwolona 2 V 1945 roku przez oddziały radzieckie[18].
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie bielskim.
Urodzeni w miejscowości[edytuj | edytuj kod]
- W miejscowości w 1839 roku urodził się Jerzy Klus - polski muzyk, nauczyciel oraz leksykograf, twórca słownika polsko-niemieckiego[19].
Komunikacja[edytuj | edytuj kod]
Przez Goleszów kursują autobusy w kierunku Cieszyna, Ustronia, Wisły, Jaworzynki i Koniakowa. Przez miejscowość przebiega linia kolejowa 191 Goleszów−Wisła Głębce. We wsi znajduje się stacja Goleszów i nieczynny przystanek Goleszów Górny.
Religia[edytuj | edytuj kod]
Na terenie Goleszowa działalność religijną prowadzą następujące kościoły i związki wyznaniowe:
- Kościół Ewangelicko-Augsburski (parafia Ewangelicko-Augsburska)
- Kościół Rzymskokatolicki (parafia Świętego Michała Archanioła będąca siedzibą dziekana dekanatu Goleszów)
- Świadkowie Jehowy: zbór i Sala Królestwa[20]
Zabytki[edytuj | edytuj kod]
Według Narodowego Instytutu Dziedzictwa, w miejscowości znajdują się następujące obiekty zabytkowe[21]:
- kościół ewangelicki z 1877 roku na ulicy Spółdzielczej 9 (nr rej.: 934/68 (R/581/60) z 24.10.1967 oraz A-275/78 z 9.02.1978);
- plebania ewangelicka z XVIII-XIX, nr rej.: 144/60 (R/582/60) z 27.02.1960 oraz A-276/78 z 9.02.1978);
- kościół katolicki św. Michała Archanioła z lat 1913–1921 (poza listą NID);
- plebania przy kościele katolickim, z XVIII w. (nr rej.: 145/60 (R/585/60) z 27.02.1960 oraz A-288/78 z 30.03.1978);
- szkoła parafialna nr 36 z XIX wieku (nr rej.: 935/68 (R/583/60) z 24.10.1967 oraz A-289/78 z 30.03.1978).
Turystyka[edytuj | edytuj kod]
Przez miejscowość przechodzą trasy rowerowe:
czarna okrężna trasa rowerowa „Śladami Stroju Cieszyńskiego” (40 km)
czerwona trasa rowerowa nr 24 (Pętla rowerowa Euroregionu Śląsk Cieszyński)- Międzynarodowy Szlak Rowerowy Greenways Kraków – Morawy – Wiedeń
Sport[edytuj | edytuj kod]
Na terenie Goleszowa znajduje się także niewielki kompleks skoczni narciarskich należących do klubu Olimpia Goleszów.
W Goleszowie urodził się Apoloniusz Tajner, narciarz klasyczny, trener, prezes Polskiego Związku Narciarskiego.
Galeria[edytuj | edytuj kod]
Kościół św. Michała Archanioła
Kościół ewangelicki w Goleszowie
Urząd gminy
Gminny Ośrodek Kultury
Przedszkole Publiczne
Szkoła Podstawowa i Gimnazjum
Gminne Centrum Informacji, dawna dyrekcja cementowni
Ruiny cementowni
OSP Goleszów
Jezioro Ton
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d Gmina Goleszów: Plan Rozwoju Miejscowości Goleszów na lata 2005 - 2006. 2005, 2005. [dostęp 2011-03-31].
- ↑ Gmina Goleszów: Plan Rozwoju Lokalnego Gminy Goleszów na lata 2007-2013. goleszow.bip.net.pl, 2007-03-21. [dostęp 2010-12-07].
- ↑ Gmina Goleszów: Statut Gminy Goleszów. W: www.goleszow.bip.net.pl [on-line]. 2010-11-24, 2010. [dostęp 2010-12-07].
- ↑ Idzi Panic. Z badań nad osadami zanikłymi na Górnym Śląsku w średniowieczu. Uwagi w sprawie istnienia zaginionych wsi podcieszyńskich, Nageuuzi, Suenschizi, suburbium, Radouiza, Zasere, Clechemuje oraz Novosa. „Pamiętnik Cieszyński”, s. 29-37. Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Cieszynie. ISSN 0137-558x. [dostęp 2012-12-31].
- ↑ Śląsk Cieszyński w średniowieczu (do 1528). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2010, s. 294. ISBN 978-83-926929-3-5.
- ↑ I. Panic, 2010, s. 391
- ↑ I. Panic, 2010, s. 321
- ↑ I. Panic, 2010, s. 331
- ↑ I. Panic, 2010, s. 340
- ↑ K. Szelong, Podróże edukacyjne szlachty cieszyńskiej (do końca XVII w.). Motywy, kierunki, konsekwencje, w: Książka – biblioteka – szkoła w kulturze Śląska Cieszyńskiego. Materiały z konferencji naukowej Cieszyn 4-5 listopada 1999 pod red. J. Spyry, Cieszyn 2001, s. 76.
- ↑ Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 28. ISBN 978-83-933109-3-7.
- ↑ Koleje Śląska Cieszyńskiego: Goleszów. kolejcieszyn.pl. [dostęp 2015-01-04].
- ↑ Koleje Śląska Cieszyńskiego: Goleszów Górny. kolejcieszyn.pl. [dostęp 2015-01-04].
- ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.)
- ↑ Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.)
- ↑ Jerzy Szczurek 1933 ↓, s. 32-37.
- ↑ P. Hojka, S. Kulpa, Kierunek Loslau. Marsz ewakuacyjny więźniów oświęcimskich w styczniu 1945 r., Wodzisław Śląski 2016.
- ↑ ”Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945” Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, str. 91
- ↑ Praca zbiorowa 1968 ↓.
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2013-01-27].
- ↑ http://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/rejestr-zabytkow/zestawienia-zabytkow-nieruchomych/SLS-rej.pdf
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Barański Mirosław J.: Beskid Śląski. Pasmo Stożka i Czantorii. Przewodnik turystyczny, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1996, ISBN 83-7005-370-X;
- Jerzy Szczurek: Z wielkich dni Śląska Cieszyńskiego. O milicjach ludowych w latach 1918-1920. Cieszyn: Nakładem Grupy Związku Powstańców Śląskich w Cieszynie, 1933.
- Jan Wantuła: Karty z dziejów ludu Śląska Cieszyńskiego. Warszawa: 1954, s. 144-152.
- Ziemia Cieszyńska. Mapa turystyczna, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa 1977.
- Praca zbiorowa: Polski słownik biograficzny Tom 13, hasło „Klus, Jerzy”. Wrocław: Ossolineum, 1968, s. 31.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Goleszów w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. T. II: Derenek – Gżack. Warszawa 1881.
- historia Goleszowa
- Historia Żydów w Goleszowie na portalu Wirtualny Sztetl
| |||||||||
