Gorysz pagórkowy

Gorysz pagórkowy
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	gorysz
Gatunek	gorysz pagórkowy
	Nazwa systematyczna
	Peucedanum oreoselinum (L.) Moench; Methodus 82. 1794
	Multimedia w Wikimedia Commons

Gorysz pagórkowy, g. pagórkowaty (Peucedanum oreoselinum (L.) Moench) – gatunek byliny z rodziny selerowatych. Występuje w Europie od Półwyspu Iberyjskiego po zachodnią Rosję z wyłączeniem północnej i południowej części kontynentu^[3]. W Polsce jest rozpowszechniony na niżu i rzadki w niższych położeniach górskich, brak go w Karpatach^[4]^[5].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna o żywozielonym pędzie nadziemnym (czasem łodyga w dole bywa czerwono nabiegła) wyrastającym z walcowatego lub wrzecionowatego, zwykle rozgałęzionego kłącza^[5].
Łodyga: Wysokości 20–100 cm, obła, pełna, naga, czasem w dolnej części słabo owłosiona, podłużnie kreskowana, w górze bruzdowana i w tej części rozgałęziająca się^[5].
Liście: Odziomkowe długoogonkowe, o blaszce podwójnie lub potrójnie pierzasto złożonej, z odcinkami 1 i 2 rzędu na kolankowato zgiętych ogonkach (stąd blaszka nie jest ułożona w jednej płaszczyźnie); odcinki ostatniego rzędu są pierzasto wrębne o łatkach odwrotnie jajowatych lub lancetowatych, łatki na brzegach szorstkie, na szczycie z ostrzem^[5].
Kwiaty: Skupione w baldaszki, które zebrane po 10–25 tworzą baldachy złożone. Szypułki są owłosione. Pokrywy i pokrywki są liczne, lancetowate do szczeciniastych; wąsko, błoniasto obrzeżone. Ząbki kielicha są jajowate, stępione na szczycie, wyraźnie widoczne. Płatki korony są białe, okrągłe lub tępo czworoboczne, na szczycie wycięte i tu z łatką zagiętą do środka kwiatu^[5].
Owoce: Szeroko eliptyczne lub szeroko jajowate rozłupki o długości do 8 mm i szerokości do 7 mm. Brzeżne żebra są szeroko oskrzydlone, podczas gdy trzy żebra grzbietowe są nitkowate^[5].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. W Polsce kwitnie pomiędzy czerwcem a sierpniem, czasem jeszcze we wrześniu^[5].

Siedlisko: Występuje w miejscach suchych, słonecznych – na murawach, skrajach lasów, w zaroślach oraz w widnych borach i dąbrowach^[5]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Ass. Geranio-Anemonetum sylvestris oraz wyróżniający dla: All. Potentillo albae-Quercion petraeae; Ass. Peucedano-Pinetum; All. Calluno-Arctostaphylion^[6].

Liczba chromosomów 2n = 22. Roślina trująca.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ Peucedanum oreoselinum (L.) Moench, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-09-22] .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając (red.) i inni, Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 402, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 115-116 .
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

Bibliografia

Jakub Mowszowicz: Pospolite rośliny naczyniowe Polski. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983. ISBN 83-01-00129-1.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[powo-3] Peucedanum oreoselinum (L.) Moench, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-09-22] .

[4] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając (red.) i inni, Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 402, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[koczwara-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 115-116 .

[6] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]