Gwiazdosz rudawy
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
gwiazdosz rudawy |
| Nazwa systematyczna | |
| Geastrum rufescens Pers. Syn. meth. fung. 1: 134 (Getynga, 1801) | |
.jpg)
Gwiazdosz rudawy (Geastrum rufescens Pers.) – gatunek grzybów należący do rodziny gwiazdoszowatych (Geastraceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Geastrum, Geastraceae, Geastrales, Phallomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Nazwę polską podał K. Zaleski w 1948 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako promiennik brunatnawy i promiennik rudawy[2]. Niektóre synonimy nazwy naukowej[3]:
- Geastrum schaefferi Vittad. 1842
- Geastrum vulgatum Vittad. 1842
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Kuliste, nieco spłaszczone, na szczycie stożkowato uwypuklone, o średnicy 2-5 cm. Całe otoczone warstewką ochrowobrązowej do czerwonobrązowej grzybni, która przerasta również cząsteczki gleby. Okrywa zewnętrzna (ektoperydium) pęka od szczytu do połowy owocnika na 5-6 (do dziesięciu) trójkątnych, nierównych ramion, które rozchylają się, a następnie podginają pod owocnik. W stanie wyschniętym mogą odgiąć się z powrotem i znów okryć endoperydium. Rozwinięte owocniki osiągają średnicę 3-8 cm. Ramiona są początkowo cielistoróżowe, później czerwonobrązowe, po wyschnięciu pokryte drobnymi spękaniami. Osłona wewnętrzna (endoperydium) do 3 cm średnicy, kulistawa, na szczycie trochę uwypuklona, jasnoochrowa do brązowawej, siedząca, chociaż u suchych owocników może zarysować się niewielka szyjka. Otwór szczytowy (perystom) o nierównym, frędzlowanym brzegu, płaski, bez talerzyka. Kolumella dość trwała, sięgająca co najmniej do połowy endoperydium. Gleba brązowa[4][5].
- Cechy mikroskopowe
Zarodniki kuliste o średnicy do 4,5 μm, jasnobrązowe, szorstkie, pokryte niskimi brodawkami (na obwodzie do 14 brodawek). Strzępki włośni mają grubość do 9 μm[5].
Występowanie i siedlisko[edytuj | edytuj kod]
Występuje na wszystkich kontynentach poza Antarktydą i Australią (ale jest na Nowej Zelandii)[6]. W Polsce jest rzadki i znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – gatunek krytycznie zagrożony wymarciem[7]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Norwegii, Holandii, Litwie[2]. W Polsce był gatunkiem ściśle chronionym[8], od 9 października 2014 r. nie znajduje się już na liście gatunków chronionych[9].
Rośnie w lasach liściastych, iglastych i mieszanych, w zaroślach. Pojawia się pojedynczo lub w małych grupach[5]. Dawniej w Polsce był najczęściej występującym gatunkiem gwiazdosza[4].
Gatunki podobne[edytuj | edytuj kod]
Gwiazdosz rudawy może być mylony z gwiazdoszem frędzelkowanym (Geastrum fimbriatum), którego owocniki są mniejsze, a miąższ nie czerwienieje[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Index Fungorum. [dostęp 2013-03-05]. (ang.).
- ↑ a b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ Species Fungorum. [dostęp 2013-04-15]. (ang.).
- ↑ a b c Czesław Narkiewicz: Grzyby chronione Dolnego Śląska. Jelenia Góra: Wydawnictwo Muzeum Przyrodniczego, 2005. ISBN 83-89863-20-0.
- ↑ a b c Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-09-15].
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Załączniki nr 1 i 2 do rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1765)
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów