Hunza (rzeka)
 Hunza w okolicach Gulmit | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Państwo | |
| Lokalizacja | |
| Rzeka | |
| Długość | ok. 190 km |
| Powierzchnia zlewni |
8000[1] km² |
| Ujście | |
| Recypient | Gilgit |
| Współrzędne | |
| Mapa | |
| |
Położenie na mapie Pakistanu  | |
Hunza (urdu دریائے ہنزہ) – rzeka w Pakistanie o długości około 190 km, uchodząca do rzeki Gilgit.
Hunza powstaje z połączenia zasilanych wodami lodowca rzek Kilik i Kunjirap[1]. Hunza płynie z północnego zachodu na południowy wschód, przecinając pasmo Karakorum[1]. Wzdłuż doliny rzeki Hunza przebiega fragment szosy Karakorumskiej.
Legenda mówi, że dolina została zasiedlona przez greckich dezerterów z armii Aleksandra Wielkiego, która w 326 r. p.n.e. przekraczała Hindukusz idąc na Indie. Kilku oficerów miało się ukryć w dolinie Hunzy, biorąc za żony lokalne góralki. Ich potomkowie mają do dziś mieć europejskie rysy i niebieskie oczy[2].
Przez wieki prostego gospodarowania dolina została otoczona siecią kanałów irygacyjnych, doprowadzających wodę z gór na terasowe pola. Uprawiano tu zboża, owoce w sadach i hodowano bydło, a niedostatki finansowe uzupełniano napadami na karawany jadące Jedwabnym Szlakiem. Napaści na podróżnych zdarzały się jeszcze w początkach XX wieku. Dolinę na świat otworzyło otwarcie szosy Karakorumskiej. Mimo to część mieszkańców doliny Hunzy nadal żyje w warunkach bardzo zacofanych. Są to głównie wyznawcy ismailizmu, którzy nie porzucili części dawnych wierzeń, np. w Ducha Gór[2].
W dniu 4 stycznia 2010 roku doszło do osuwiska, które zablokowało dolinę rzeki Hunza, całkowicie zostały zakryte fragmenty szosy Karakorumskiej[3][4]. W wyniku tej katastrofy powstało nowe jezioro, noszące nazwę jeziora Attabad[4].
.jpg)
Dopływy Hunzy[edytuj | edytuj kod]
Kolejność nazw uwzględnia kierunek w górę rzeki, tj. od miejsca, gdzie Hunza wpływa do rzeki Gilgit do miejsca, gdzie Hunza powstaje na północ od miejscowości Sost przez połączenie na wysokości 2786 m npm[5] rzek: płynącej ze wschodu Khunjerāb (łączącej wody spływające z lodowca Khunjerab) i rzeki Chipursan [Chapursan, Chupursan][5], płynącej od północnego zachodu doliną o tej samej nazwie.[6] Nazwy podano według pisowni w języku angielskim[7]. Uwzględniono nazwy znaczniejszych rzek i lodowców (glacier), z których wypływa bądź potok często o tej samej nazwie bądź kilka potoków, oraz nazwy głównych miejscowości (podane w nawiasach). Jeśli potok lub rzeka przepływają przez daną miejscowość, jej nazwę wymieniono po obu stronach nazwy cieku wodnego. Ze względu na ukształtowanie terenu (urwiste i wysokie brzegi) i małą liczbę mostów jedynie kilka miejscowości tworzy wspólną jednostkę administracyjną o tej samej nazwie, ale żadna z nich nie leży po obu stronach samej Hunzy. Nazwy alternatywne, podwójne i o innej pisowni podano w nawiasach kwadratowych. Ze względu na brak jednolitych materiałów nie jest to kompletne zestawienie.
Prawobrzeżne (w przybliżeniu zachodnie lub północne) dopływy:
(Chilmish Das) ← (Nomal) ← Naltar ← Gwachi Nala ← Chaprot Nala ← (Chalt) ← Chalt ← (Chalt) ← Garmasai Nala ← Boladas [Bola Das] ← Garmasai ←(Hussain Abad) ← (Maiun)← Hassanabad Bar ← (Heiderabad) ← Heiderabad Har ← (Karimabad) ← Ultar GlacierHarchi Bar ← (Altit) ← Ultar Glacier ← Gurpi Glacier ← Gharben ← (Gulmit) ← Shatubar ← Skord Thur ← Bulkish Yaz Glaciers ← (Gulmit) ← Gulmit [Ondra] ← Ghulkin Glacier ← Pasu Glacier ← (Pasu) ← (Janabad) ← Batura Glacier[8] ← (Khaiber [Khaibar, Khyber]) ← Kor Puran ← (Khudabad)
Lewobrzeżne (w przybliżeniu wschodnie lub południowe) dopływy:
(Sultanabad) ← Bartar Nala ← Jaglot Bar ← (Sikandar Abad) ← (Nilt) ← Nilt Nala ← (Thul) ← Masot Glacier ←(Thul) ← (Ghulmet) ← Rakaposhi Nala ← (Gulmet) ← (Pissan) ← Minapin ← Miachar ← (Askurdas) ← (Sumayar) ← Mamu Bar ← (Khai) ← Miatsil [Nagir] [w wyższym biegu Hispar] ← Brondo Bar ← (Ainabad) ← (Nazimabad) ← Balt Bar ← Perigos Nala ← Shimshal ← (Ghalapan) ← (Morkhun) ← (Sost)
Lokalne słownictwo[edytuj | edytuj kod]
| Przykłady słownictwa dot. hydrografii i geomorfologii spotykanego w Dolinie Hunzy[9] | ||||||
| polski ekwiwalent | język(i)* | polski ekwiwalent | język(i)* | |||
| badi pon | główna droga, Karakoram Highway | S | ǰǝrab | rzeka, dolina | W | |
| bar | boczna dolina, wąwóz | B | köl | jezioro | K | |
| balak | źródło | K | kotal | przełęcz | P | |
| ċhíl | woda | B | mamú ċhíl | wody lodowcowe | B | |
| dalá | gł. kanał irygacyjny | B | nālā | boczna dolina, potok | B, U | |
| daryā | rzeka | P | pakkā pul | most wiszący | U | |
| dirán | drugorzędny kanał irygacyjny | B | qir | górska grań | W, T | |
| dut | most linowy | W | skord | most | W | |
| góċil | kanał irygacyjny | B | sū | woda, rzeka | K | |
| gūl | kanał irygacyjny | U | śardáne baș | most stalowy | B | |
| ġamú | lodowiec | B | yaz | lodowiec | W | |
| har | boczna dolina, wąwóz | B | yaze yupk | wody lodowcowe | W | |
| jilga | dolina | K | yupk | woda | W | |
| * języki: B – buruszaski, K – kirgiski, P – perski, S – szina, U – urdu, W - wachański | ||||||
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c M. Farooq Ahmed, J. David Rogers, Muhammad Zubair Abu Bakar. Hunza river watershed landslide and related features inventory mapping. „Environmental Earth Sciences”. 75 (6), 2016. Springer. DOI: 10.1007/s12665-015-5172-2. [dostęp 2019-12-14]. (ang.).
- ↑ a b Mateusz Marczewski, Dolina Hunzy, w: Voyage, nr 2(103)/2007, s. 25-26, ISSN 1505-0882
- ↑ Michael Bopp, Judie Bopp. Needed: A second greenrevolution in Hunza. „HiMaT Development Thinking”, may 2013. [dostęp 2019-12-14]. (ang.).
- ↑ a b Hunza Valley Landslide Lake. NASA Earth Observatory. [dostęp 2019-12-14]. (ang.).
- ↑ a b H. Kreutzmann, Hunza Matters, 2020, s. 205.
- ↑ Aamer Inayatullah, Picturesque Gojal, „The Nation”, 2015.
- ↑ Hermann Kreutzmann, Hunza Matters. Bordering and ordering between ancient and new Silk Roads, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2020, ISBN 978-3-447-11369-4.
- ↑ Einar Eberhardt, Vegetation Map of the Batura Valley (Hunza Karakorum, North Pakistan), W. Bernhard Dickoré, Georg Miehe, t. Band 61, 2007 [zarchiwizowane].
- ↑ H. Kreutzmann, Hunza Matters, 2020, s. 511-518.