Jokūbas Morkūnas
| Data urodzenia |
około 1550 |
|---|---|
| Data śmierci |
około 1611 |
| Zawód, zajęcie |
drukarz, wydawca, introligator, pisarz |
| Miejsce zamieszkania | |
| Alma Mater |
Jokūbas Morkūnas (pol. Jakub Markowicz) (ur. ok. 1550, zm. ok. 1611) – pierwszy potwierdzony źródłowo litewski drukarz, księgarz i introligator działający w Wilnie, tłumacz i pisarz oraz działacz reformacyjny[1].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]
Podjął studia uniwersyteckie na Albertynie[1], która w połowie XVI wieku była ośrodkiem edukacyjnym młodzieży protestanckiej z terenów Korony i Litwy (wśród pierwszych studentów uczelni pięciu pochodziło z ziem litewskich)[2]. W Królewcu Morkūnas pobierał również nauki w zakresie drukarstwa oraz sztuki przekładu[1]. Po powrocie ze studiów prowadził w Wilnie warsztat introligatorski i drukarnię[3].
Był gorliwym protestantem (ewangelikiem reformowanym[4]), związanym z hetmanem Krzysztofem Radziwiłłem, zwanym Piorunem i publikującym dzieła polemiczne wobec katolicyzmu. Narażony na fizyczne ataki miejscowej młodzieży, po próbie zamachu na swoje życie, w roku 1597 wniósł do sądu skargę przeciwko niedoszłemu zabójcy, którym był student Akademii Wileńskiej. Przypuszczalnie w latach 1607–1611 podburzeni przez jezuitów studenci zdemolowali jego oficynę wydawniczą[1]. Po roku 1611, gdy zniszczono budynek zborowy, szkołę i archiwum Jednoty Litewskiej w Wilnie, ewangelicy nie mieli już ani jednej własnej drukarni w stolicy Wielkiego Księstwa Litewskiego[4].
Działalność zawodowa
[edytuj | edytuj kod]Wileński warsztat introligatorski Morkūnasa działał w latach 1575–1602[3], natomiast produkcja wydawnicza jego oficyny jest potwierdzona dla lat 1592–1607. Morkūnas drukował książki w językach: litewskim, niemieckim, łacińskim i polskim[1][3]. Wydał i rozpowszechnił w sumie 25 znanych książek, w tym pism religijnych luteranów i kalwinistów, polemicznych i politycznych oraz druków okolicznościowych[3]. Jego oficyna należała do grupy domów wydawniczych związanych z mecenatem państwowym i kościelnym, działając jako jedna z drukarni Kościoła reformowanego (Jednoty Litewskiej)[5].
Sześć lat po wydaniu w roku 1594 Postylli Mikołaja Reja w języku polskim[6], Morkūnas opublikował jej przekład na język litewski. Prawdopodobnie tekst był przez niego przetłumaczony[3] lub częściowo jego autorstwa[1], bądź też został przez niego opracowany[6]. Postilla lietvwiszka, tátáy est Ižguldimás prástás ewángeliu ant kožnos nedelios ir szwentes per wisus metus, kurios págal buda sená bážnicžioy Diewá est skáitomos[7], nazywana najczęściej Postyllą Morkūnasa, była najobszerniejszą XVI-wieczną publikacją wydaną po litewsku na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Nakład sfinansowała żmudzka protektorka reformacji Sofija Vnučkienė (Zofia Wnuczkowa)[1][3]. Pod względem stylistycznym postylla z roku 1600, której język prawdopodobnie jest odzwierciedleniem żywej mowy ówczesnych mieszkańców Wilna, nie dorównuje jednak wcześniejszej, autorstwa Daukšy[8].
Poza tłumaczeniem Postylli Reja na język litewski, Morkūnasowi przypisuje się autorstwo napisanego w języku polskim wiersza, który zachował się jako dodatek do poematu Andrzeja Rymszy[9] Deketeros akroama, to jest Dziesięćroczne powieści wojennych spraw Oświeconego Książęcia i Pana, pana Krzysztofa Radziwiłła[10].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Venclova 2013 ↓, s. 69.
- ↑ Augusiewicz, Jasiński i Oracki 2005 ↓, s. 81.
- ↑ a b c d e f Narbutienė 2010 ↓.
- ↑ a b Lukśaite 1982 ↓, s. 93.
- ↑ Lukśaite 1982 ↓, s. 88.
- ↑ a b Lukśaite 1982 ↓, s. 96.
- ↑ Mazvydas ↓.
- ↑ Venclova 2013 ↓, s. 228.
- ↑ Venclova 2013 ↓, s. 70.
- ↑ Ziomek 1987 ↓, s. 70.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jan Kochanowski. W: Sławomir Augusiewicz, Janusz Jasiński, Tadeusz Oracki: Wybitni Polacy w Królewcu XVI-XX wiek. Olsztyn: Littera, 2005. ISBN 83-89775-03-4.
- Inge Lukśaite. Wpływy walk religijych na drukarstwo Litwy (druga połowa XVI – pierwsza XVII w.). „Pamiętnik Biblioteki Kórnickiej”. 19, s. 77–100, 1982. ISSN 0551-3790.
- Martynas Mazvydas: Reading Europe – Postilla lietvwiszka, tátáy est Ižguldimás prástás ewángeliu ant kožnos nedelios ir szwentes per wisus metus, kurios págal buda sená bážnicžioy Diewá est skáitomos. Reading Europe. [dostęp 2014-12-07]. (ang.).
- Daiva Narbutienė: Jokūbui Morkūnui – 460. Lietuvos mokslų akademijos Vrublevskių biblioteka, 2010-06-19. [dostęp 2014-12-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-19)]. (lit.).
- Markowicz Jakub. W: Tomas Venclova: Wilno. Przewodnik biograficzny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2013, s. 69–70. ISBN 978-83-06-03321-2.
- Jerzy Ziomek: Literatura Odrodzenia. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 281. ISBN 83-01-06861-2.